-
- 07.03.2024
- Il-Kliem fit-Teorija
alterità
Ngħid għalija, meta nagħżel li nuża
l-kelma “alterità”, nużaha biex nirreferigħat-tip ta’ “ieħor” li jikteb dwaru Levinas.L-alterità tal-Ieħor m’għandhiexx’taqsam ma’ meta ngħidu li xi ħadd ġie othered, ċjoè meqjus inferjuri, eskluż miċ-ċentrutan-normalità , abjected (din tkun kelma oħra ta’ min ningaġġaw magħha). Kif nifhmu jien, għal Levinas,l-alterità tal-Ieħor hija dikil-kwalità (anzi, hija nonkwalità, għax ma tinqabadx f’kategoriji) li lili twaqqafni milli nirreduċilill-Ieħor għal sameness. (La qegħdin fiha, sameness kif tiġibil-Malti ? “Identiċità”? “Stessiżmu”? Hekk issuġġerew xi wħud fuqil-grupp Kelmetil-Malti fuq Facebook.)L-alterità , allura, mhijiex vjolenza (bħalma ġeneralment tkun meta xi ħadd jiġi othered); anzi, għal Levinas,il-vjolenza sseħħ appuntu metal-alterità tal-Ieħor inwaqqgħuhagħall-kategorija tal-familjari. B’hekk, inkunu ħnoqniehlill-Ieħor , ġibnieh oġġett. Allura, “alterità”, għalija, iġġorr magħha konnotazzjonijiet ta’ fraġilità, valur, vulnerabilità li tinforma attitudni etika. Wara kollox,il-filosofija ta’ Levinas hijal-etika tal-alterità. -
- Awwissu 2023
Bil-Moħbi
fil-Beraħ Matul
il-ġurnata ,il-Ġnien , kif kien jissejjaħ, kien postgħall-familji ,għall-pikniks ugħat-tfal biex jilagħbu fuqil-bandli; billejl,il-Ġnien kien isir spazjugħall-ħufar ugħas-sess , speċifikamentgħas-sess bejnl-irġiel . Irġiel gay kienu joħorġusal-Ġnien , waħedhom jew ma’ xi ħbieb, biex jgħidu kelma jew biex isibu ftit intimità u privatezzafil-beraħ .L-irġiel lifil-lejla tal-qtil ta’ Alfie kienufil-Ġnien tal-Gżira ma kontx normalment tarahom miġburin hekk flimkien f’nofs ta’ lejl. Kont, minflok, tilmaħhom jimxu waħedhom ’il fuq u ’l isfel fuqil-bankina bejnit-triq ta’ ġewwa li tagħtigħall-baħar ul-ġnien innifsu, jew jimxu waħedhom ġewwal-arbuxelli us-siġar .L-etikett tal-ħufar kien jirrikjedi lis-“sinjorini ”, jiġifieril-irġiel gay u out, jisseparaw meta jaslu u taparsi qegħdin waħedhom għaxl-irġiel straight — “normali” — li jinżlu jħufu kienu jitkexkxu jekk jaraw roqgħa sinjorini jħufu flimkien, u allura ma jazzardawx jersqu viċin. -
- Settembru 2023
Bur Mgħeż #1
1. Ftit qabel dfint ’l ommi, mort infittex qabar
Bur Mgħeż għeb
fil-baħħ . Sparixxa. Kieku ma kinux dawkl-uħud li jsostnu li semgħu lil missirijiethom isemmuh, kont taħseb li ivvintah Napuljun Tagliaferro f’konġura ma’ Temi Zammit. Ankil-isem sparixxa, u sparixxiet ukollil-grammatika tal-istat kostrutt tiegħu. Imma kif iġġibu luramill-mewt ? Kif toħorġu minn qabru stess? F’dawnl-esejs li ġejjin se nipprova nirkupra ’l-Bur Mgħeż minn għejun differenti.Mill-memorja tal-Imqabbin, fejn mhuwiex sit arkeoloġiku li kellu okkupazzjoni ristretta għal perjodu determinat, imma lokalità ta’ ħafna identitajiet u ismijiet; “ta’ Bur Mgħeż”, “Tal-Isqof ”, “Tan-Naxxari ”, “ta’ Ċetta Pizzi”.Mill-arkivji nazzjonalifl-isptar Santu Spirtu, fejn sibtl-ewwel konferma li la Tagliaferro u lanqas Zammit ma kienu qed iħarrfu. F’dawnl-arkivji , Bur Mgħeż jinqabad jissielet bejnil-portafoll ta’ proprjetajiettal-Isqof ,il-but tal-familja għonja u filantropikaTan-Naxxari ,il-kittieb Alfons Maria Galea u protagonisti oħrajn li b’xi mod jew ieħor sabu mod kif idawru lira minnu. -
- Ottubru 2023
Bur Mgħeż #2
2. Dfintha
fil-libsa li mietet fihaFl-immaġinarju Malti,
l-esproprjazzjoni tal-art minħabba sejbiet arkeoloġiċi għandha post kurjuż ħafna u tqanqal emozzjonijiet ambigwi. Waqt li qed nimxufl-Isqaq tal-Isqof, infittxubit-tromba l-fdalijiettat-toqob tal-Għar ta’ Bur Mgħeżfil-ħitan tal-barrieratal-armata maġenbl-ajruport , Frans qalli li missieru kien jiftaħar li taħtid-dar tagħhom kien kollu oqbra:il-kuntrattur kien radam kolloxbis-siment u ma qal xejn għax jiġutal-Gvern u jwaqqfulekix-xogħol . Imma Frans kien ambivalenti dwar dan. Ta’ ġuvni kien jaħdemfil-barrieri imma wara li spiċċal-iskola komplal-Università . Studja, qara, u llum jagħmel repliki żgħartal-figurini Neolitiċi ta’ Maltagħall-gost . Meta jmur jistad matulil-lejl ma’ xattil-baħar taħtl-irdum tal-Imtaħleb, inaqqax uċuħ fuq iċ-ċagħaq lixx biex ma jkunx waħdu. Darba nżilt miegħu u wrienil-uċuħ ta’ dawk li miegħu jgħaddul-lejl jistennew lir-ril tal-qasba jiġbed. Qalli li oqbra hawn biżżejjed; m’hemmx għalfejn nossessjonawbil-passat . Kampjun żgħir biżżejjed. Kellimni fuql-idea li tordomil-qedem , u li miegħu terġa’ tidfenil-midfun . Ħadd ma jiftaħar li kisser xi sejba;it-tifrik m’hemmx ġustifikazzjoni għalih. Imma li terġa’ tordom kollox iva. Wara kollox, mirdum kien, u billi noħorġuh ma jfissirx li qed nistudjawh sew, jew li għandnal-apparat biex neżaminawh u nerġgħu npoġġuh lura f’postu.L-iskavi wkoll huma selħiet f’laħmetl-art , ftuqtal-materja tal-passat li laħqet tfarrket, tmermret, tbielet u saret ħaġa waħdamal-konglomerat ta’ madwarha. Qalli li kif jaħsibha hu, għalkemmil-Gvern jesproprja sit biex jieħu ħsiebil-qedem ta’ ġo fih, biex jipproteġih, biex tiġi studjatas-sejba u b’hekk jikberl-għarfien tagħnatal-passat ,fil-verità f’danid-diskors jiġu fuq quddiemil-bżonnijiet elitistitax-xjenza . Ħafna drabi dan jiġi ġġustifikat bħala wirt nazzjonali, lokali, jew anki universali u minħabba f’hekk jitwarrbu kemmil-bżonnijiet tal-komunità kif ukollir-rabtiet lil-komunità eżistenti għandhamal-lokalità . -
- Novembru 2023
Bur Mgħeż #3
3. Qegħedtha ġo qabar fuq
l-Għolja tal-ĦorrWasalt
l-Imqabba minn Ħal Lijabil-pass . Dħaltmit-triq tas-Siġġiewigħan-naħa Ta’ Kandja, dort fejnil-Ħabel ta’ San Pawl għalTas-Sejba u ksirt fuqix-xellug għall-inħawi ta’ Ħabelix-Xiħ .Fit-triq Ta’ Kandja, taħtix-xemx ta’ nofsinhar, kien għaddej konvoj ta’ trakkijiettal-kostruzzjoni , wieħed waral-ieħor . M’għadhomxit-trakkijiet tal-kabina ħamra mżejnabit-tberfil ul-laqmijiet tas-sidien, iġorru vjaġġ knatengħall-bini; issa Iveco u Leyland DAF iġorru terrapien u materjali kimiċi impurtati.It-triq dejqa, ut-trakkijiet isuquhom maġenbek.Id-duħħan li joħroġ maħnuq minnhom jitħallatmat-trab lir-roti jtajru minnmal-ġenb tat-triq, munzelli trab fin griż li jidħolfil-pori ta’ ġismek u ġo ħalqek. Trab li jidfen kollox taħtu, inebbaħ li kollox irid jerġa’ jintradam.Mal-ġenb tat-triq,it-trab jitħallat ma’ pakketti u loqmiettas-sigaretti mgħaffġin, biċċiettal-ħobż niexef, fliexkental-plastik mgħattnin, xtielital-ferla ta’ Malta, qanċlita u liftija ħerġin minnġol-ħitan tas-sejjieħ.Il-ħsejjes anzjużital-vetturi ,il-brejkijiet f’salt meta jindunaw bik miexi,il-ħornijiet ittikati biex iżżulmin-nofs ,il-gass ivenvental-karozzi bin-nitro,id-diski jċerċrumill-vetturi ,it-tħaffir fit-toroqbil-gafef jissieltu biex jifqgħul-art , ut-tluq ta’ ajruplani minn Ħal Luqa għal fuqil-medda tat-Tramuntanatal-gżira flimkien jikkonfoffaw biex joħolqus-sonorità tat-triq Ta’ Kandjafid-daħla tal-Imqabba. Meta nżilt minn Sqaq Buhar u dort għalTal-Isqof ,is-sħana kienet fnietni u sibt kantuniera dellijamal-ħajt tal-barriera ta’ quddiemil-ħofra fejn kien hemml-Għar ta’ Bur Mgħeż. Ta’ min kienetil-barriera ma nafx, u allura lanqas naf isimha, immamal-ħajt tagħha sibt biżżejjed dell u kenn biex nistrieħ. Tfajt fuq rasil-ilma kiesaħ kollu li kelli imma nxift f’ħakkat’għajn . Ħarist madwari. Meta tħares konxjament lejn dak li hul-familjari , tibda tinnota li qisek qatt ma tkun ħarist lejh qabel. Meta tifli sew dak li mingħalik taf b’għajnejk magħluqin, issib li hu stramb, qisu nbidel quddiem wiċċek u int ma ndunajtx, bħallikieku xi ħadd qarraq bik u wriek ħaġa b’oħra. Qisu dak li naħsbu li nafu sew,fil-verità mhu xejn ħlief ideal effimeru. Tieqaf u taħseb fuq ismekfit-tul u wara ftit tintebaħ kemm hu aljen, kemm m’għandux’jaqsam xejn ma’ dak li int mingħalik li int. Tħares lejk innifsek biex issib min int fuqit-territorju tal-ġilda mifruxa fuql-istrutturi anatomiċi ta’ ġismek, u ma ssibekx. Dawwart ħarsti sew lejnil-barriera u rajt xtielital-kappar ħerġinmix-xquq tal-ħitantas-sejjieħ li jdawruha, tawwalin bħalma qatt ma rajthom qabel, ixebilku ’l isfel għal fuqil-ħajt tal-barriera — qoxra trab jitmermertal-franka safranija li ankifil-qilla tas-sħana tidher niedja — u jiltaqgħumat-tlugħ tas-siġartat-tin li kibrumill-qiegħ .Il-kappar ut-tin kienu f’patt bejniethom biex jgħattud-dagħbien , li kien mimli ċagħaq u ħamrija. Siġartal-ħarrub utar-rummien , mololtas-saqqijiet imsaddin, kisital-ħitan tal-kmamartal-banju mormi, forntal-kċina , terrapiental-gafef: ix-xquqtal-barriera ta’ maġenb Bur Mgħeż iġorru mirduma ġo fihomit-tifkiriet tal-ewwel ġisem mejjet li tniżżel ġo fihom, imqiegħed ikkurat u mżejjenfil-kurituri mdallmatad-dagħbien taħtl-għelieqi fejn ġrew iċ-ċriev. -
- Jannar 2024
Bur Mgħeż #4
4. Ħallejt
it-tebut għal ġisimha bissIl-biċċiet
tal-fuħħar mifruxa u mxerrdafl-għelieqi fi Triqin-Namur fuql-għolja tal-Iklin — li ġġib quddiemekil-medda ta’ art li tiġbedmill-Imdina fuqil-lemin għal Ħal Luqa, Ħal Saflieni u Raħal Ġdid u tiftaħ fuqil-Belt fuqix-xellug — jixhdu li fejnin-nassaba Naxxarin firxul-imnasab tagħhom kien hemm, fuqil-quċċata tal-għolja, binja megalitikafiż-żmien Neolitiku. Xhieda oħra ta’ dan humal-megaliti tal-franka mixħutin ’l hawn u ’l hinn, uħud minnhom illum b’avviżi miktubin fuqhom b’żebgħa ħamra li jfakkruk biex iżżomm nadifmill-ħmieġ tal-klieb.Il-passaġġ żgħir li jagħti għal ġewwatal-għelieqi fejn hemml-imnasab għattnuh taħt saqajhoml-ewwel nies li telgħu fuq dinl-għolja . Wittewhgħan-nassaba li llum tkompli tressaqhom ’l hawnl-art ġebbieda eluf ta’ snin wara.Ir-rovini Neolitiċi jagħtu affordanza tajbalin-nassaba: ħadd mhu ġej itella’ xi blokka u alluras-siġar tal-gamiem ul-kalamenti tal-insib jibqgħu hemm ġo nofs radamil-qedem .Fis-sirda Novembrina, xħin jibda jbexbex, jibdaċ-ċenċil tat-tkissirtal-megaliti biex titgħattad-dura tal-kantuntal-franka riċiklat b’qoxra ta’ ġebel selvaġġ.L-imnasab fuqil-wita bejn Ħaġar Qim ul-Imnajdra wkoll imtellgħin bi knatental-franka tal-Qrendi ul-Imqabba , u miksijin b’qoxratal-qawwi maqtugħamis-saffi tal-Magħlaq bħallikiekun-nassaba komplewit-tradizzjoni tal-bini megalitikubil-qawwi fuq barra ul-elementi internital-franka .Fl-imnasab tal-għelieqitad-Debdieba jibdal-ikkurdar: xbieki mifruxa, mololmal-kalamenti , xbieki miftuħa fuqin-naħa tal-ħaxja,il-lasti mwaħħlinmar-rażżi ,il-qfiel uċ-ċfuf maqfula.Id-dikojs tal-gamiem lesti f’posthom ul-gabjetti mqiegħda.Il-lanez tal-ġogi marbutin fejnis-siġġu fid-dura.Il-gamiema bil-kappun imxekkla u marbuta fuqis-seffut .Id-Debdieba ġebbieda, kien qallil-Mija waqt li kien qed iqallebfil-kantuniera tiegħu f’Bur Mgħeż ħdejnil-kaxxi tan-naħal, ifittex biċċa qasba.Il-Mija jiddilettabis-sfafar , u għalkemm qatt ma qalli hu, smajt li kien jinqala’ sew, tant lil-Imqabba jgħidu li kellu esebizzjonitas-sfafar l-Amerka. Qalli li hemm ħafna tipi ta’ sfafar:is-suffara tat-tgeġgiġ,għall-ġojjini , qisha buttunatar-ram li titfagħha bejn snienek ta’ quddiem u tonfoħ fiha;iz-zekzieka tar-ram u lakstu, tiġbedil-pluvieri bil-ħoss li joħroġ minnha meta tagħfasha u titlaqha. Immal-Mija kien jedha jagħmelis-sfafar tal-pluvierimill-qasab tal-bambù. Omm Shaun qaltli li missierha kellu suffara jgħidulhal-“badabut ” u missieru qalli lil-Mija kien ilu jfittex mod kif jagħmel suffara aqwa minn kull suffara oħra: ipprova minn kollox, anki lastital-biljard u lastital-ixkupi . Għamel żmien twil jonsobbis-suffara tal-ġeblatal-franka . Immafl-aħħar ,l-aħjar suffara li għamelgħall-pluvieri kienet magħmulamill-għadam ta’ annimal li sab ġo barriera.Il-Mija kien qalli li ta’ tifel kien diġà jaf ibarqam u jparparbħall-ħamiem ul-gamiem . Qalli kif kienu jaqsmu minn Bur Mgħeżgħad-Debdieba , minn fejnil-kappella ta’ Santa Marija fejn illum hemmir-runway , biex jaslu fuqil-mansab . Meta ġejt biex nasal hemm jien, kelli ndurbil-pass minnTas-Sejba għal Ta’ Kandja u mbagħad fuqil-lemin biex nimxi tulit-Triq ta’ Ħal Farruġ. Ħarist ’l isfelġol-barrieri mimlijinbil-ħamrija u siġar miżgħudabil-larinġ , u minnġol-ħofra tal-Ħabel ta’ San Pawl smajtit-tgedwid tal-ħassiebatas-seklu l’għadda, jitħaddtu u jixorbu u jieklu u jimpikawbl-għerf tagħhom. Hemm kont niltaqa’ ma’ Oliver Friggieri u Joe Grima u Fr Rene, qaltli waħdamin-nisa ta’ Triqil-Parroċċa . Bqajt nieżelman-naħa tat-Torri ta’ Wilġa u dort fuqix-xellug biex nibda nimxi lejnl-għelieqi ta’ fuqil-wied . Żammejt ħarsti fuqix-xtieli tal-mansab fejn waqaft inħares lejn serbut megaliti li,bħan-Naxxari qablu, iċ-Ċaqnu ċarrat minn laħmetl-art: spettakli ġeoloġiċi b’kull folja daqs żewġ sulari mqiegħda waħda ħdejnl-oħra bħallikieku reġgħu ġew fostnal-ewwel kuntratturi u bennejja fuqil-gżejjer . Ersaqt lejhom u lmaħt warajhom muntanja ġebeltal-franka fuq xulxin. Imxejt sieket lejhom, daħħalt ħarstiġod-dell tal-għerien ta’ bejniethom,il-frisk ħelutal-franka li jhennek taħtil-qilla tax-xemx.Il-kobor tal-ġebel isaħħrek meta tkun taħtu u tmissu, tiżnu b’għajnejk, u fi mnifsejk tħalli tidħoll-umdità tal-ħamrija ul-għeruq tax-xtieli mqaċċtin u għadhom imwaħħlin miegħu, bħal drasil-art maqlugħin friski minnġol-ħanek . Dak li għandna, kien qalli Frans, franka! Taħt saqajja, fuqix-xeqliba tal-art li tibda tixħtek ’l isfel lejnil-ġebel kbir irrumblatfil-qiegħ tal-wied, rajt qtugħ rettangolarifil-wiċċ tal-blat, bħal oqbra dojoqtat-trabi li bħalhom kont rajt waqt li kont qed infittexl-oqbra fuqix-xagħri ta’ Santa Margerita ma’ Russell u Aiden. Aiden kien qalli li forsin-nies ta’ żmienil-bronż kienu jagħmlux-xtieli tal-għeneb fihom, jew forsi jaħslul-ġlud tal-annimali wara li jbiċċruhom u jqaxxruhom, u jħallud-dmija jċarċrufil-kanali dojoq u baxxi li hemm ħdejhom iserrpu ’l isfel. Kmamar abbandunatibil-barumbari meqrudin, passaġġi ta’ siment mixħut u mwitti danl-aħħar , xatba waral-oħra magħluqin, bibien f’nofs imkien imsakkrin:id-dawra tal-mansab konfoffa biex jew jobżqok ’il barra, jew jaqflek ġo nofsu. Tikka ħamra tiskariġġa: xi sponsun! Smajt leħenil-Mija: il-ġarġir isfar ta’ taħt saqajk jagħmel għalihil-ġojjin .It-tillier ux-xarbekk , dawkgħall-ekri .L-għobbejra għaltal-għana . Poġġafit-tarf tal-wita jħares ’l isfel, radam ta’ ġebel imrembelmal-għargħar tal-ilma li eluf ta’ snin ilu niżel minnĦad-Dingli għall-porttal-Marsa , iħares lejnil-marki ta’ tidwir u rrumblarfl-uċuħ tal-ġnubtal-wied ul-għerien ,l-għelieqi ul-imnasab , jonfoħfis-suffara li kien qed ilesti u qalli: hawn kienu jgħixud-deffiena ta’ Bur Mgħeż. -
- Mejju 2024
Bur Mgħeż #5
5. Id-difna
tal-memorji Is-sit ta’ Bur Mgħeż jisfida
l-bijografija arkeoloġika strettatal-post; huwa proprjul-istatus ontoloġiku tiegħu bħala rovina li żammlill-arkeoloġija milli tapproprjah u għalhekk tillimital-impenn tiegħumal-inħawi ta’ madwaru umal-memorja tal-komunità li tiftakru.L-ambigwità materjali u bijografikatal-post , għalhekk, issalvahmill-politika tal-patrimonju mmexxijamill-kapital li jbiddelis-siti f’parksgħat-turiżmu . Kif inhuma llum,il-fdalijiet huma parteċipi kif ukoll aġenti attivifit-trasformazzjoni ul-użu mill-ġdidtal-ispazju tal-barriera. Dan iqajjem riflessjoni fuqil-memorja ut-telf fi ħdanil-komunità tal-Imqabba.Bl-istratifikazzjoni kumplessa tiegħu,min-Neolitiku sa żminijiet moderni, Bur Mgħeż joffri metafora li forsi tista’ tgħinna nagħmlu sensmill-fdalijiet bħala palimpsesti li fihom insibu narrattivi u tifsiriet multipli, kull saff jiżvela aspetti differentital-interazzjoni tal-bniedemmal-ambjent filwaqt lil-perċezzjonijiet differentital-materjalità tal-ġeblatal-franka — kemm bħala riżors, kif ukoll bħala simbolutal-wirt kulturali, jew kodiċi semjotiku ta’ rovina — jenfasizzawin-natura suġġettiva u effimera ta’ kif nifhmu u nivvalutawid-dinja materjali.Fl-istess ħin, Bur Mgħeż jisfida wkolllill-arkeoloġija biex issib metodi li bihom tkun tista’ “taqra” u tifhem siti li għebu għalkollox jew kważi. -
- Diċembru 2023
Flaming Fag
int sabiħ
le / żommh’għalik / jekk troddhieli ma nemmnekx
meta ngħidlek hekk mhix l-intenzjoni tiegħi / li nagħmel minnek katavru
kemm-il poeżija xaqqaqna / bl-iskuża tal-għerf / biex kemm ninsewhom / dawk il-ħaġiet mejta / u nġorruhom lura d-dar fuq daharna / mingħajr ’qas kas?
hekk tgħallimt f’dawk il-mortwarji skolastiċi: / is-sabiħ jitlob li jiġi mifhum / il-fehim jitlob is-sagrifiċċju tas-sabiħ -
- Mejju 2024
ġenealoġija ta’ bankina
faċċata tpoġġi parrukkiera
min-Niġerja li tfaqqa’ċ-chewing gum f’widnejk ma’ kull malju li twaħħallek ma’ rasek. imma hi u sħabha jippranzaw f’nofsil-ħanut meta jkun saril-ħin tal-ikla ta’ waranofsinhar, allura ma jimpurtax għax dejjem joffrulek ftit u meta tispjegalhom li ma tikolx laħam taqsmilhom qalbhom. ħasbuk cool u interessanti għax bejn sewda u bejn bajda, b’aċċent stramb li kważitat-turist l-abjad, imma ismek Musulman u forsi qisek xi tip ta’ Afrikana imma anka int sirt vittmatal-Ewropa . ixgħell-istazzjon li jdoqql-Afrobeats . meta tqum biex tfarfar ġismek u testendix-xewka ta’ dahrek, forsi tagħtil-ħajja bejn rukkell u ieħor, ikollok aptit tiżfen. imma ma tazzardax. anka int vittmatal-Ewropa . minn hawn tisma’l-fdalijiet tal-karaoketal-bar Ingliż,l-ikbar wieħed f’dikit-triq , imġenġel u ħerqan, imdeffes bejn bar Irlandiż, ħanuttal-ikel Maċedonjan u ieħor Niġerjanmal-kantuniera , li faċċata tiegħu ssib kafetterija Taljana. hawnhekkil-bankina ma tiqafxbil-mod li tistennieha tieqaf, lanqas. jekk tgħaddi minn hemm qabell-għaxra ta’ filgħodu, taf issibir-rimi tal-istonku ta’ xi bravu li ħaseb li jiflaħil-lejl ta’ qabel, jew biċċa pizza mirwija, enveloppt’ikla li ma seħħitx.fil-vini ta’ dinil-belt ma ssibx għasafar iduruman-niċeċ us-saqajn ta’ dawk mixjinfit-triq , mhuxbħall-Belt jewTas-Sliema , allura jibqgħu jinġemgħul-fdalijiet tal-ikel minsi. jistenna liltaż-żibel . mhux għax post maħmuġ u mitluq, imma għax għandul-ħajja , ħajja urbana li ma tantx hemm kliem għaliha, sakemm ma ssirx tafha b’mod intimu. -
- Ġunju 2023
Ġilda
Hemm karru
bil-ġwienaħ misjuq minn kuċċier miġbud minn żewġt iżwiemel. Żiemel minnhom abjad, b’għonqu wieqaf dritt, grazzjuż.L-ieħor iswed, magħmul ikrah u goff.Bil-frosta f’idu,il-kuċċier qed jittajjar lejnis-sħab u lil hinn minnu.Iż-żwiemel , speċjalmentl-iswed , kultant jissarawmal-kuċċier , jisfidawh, jisfrattaw, għoddhom jaqilbul-karru .Il-kuċċier iqum bilwieqfa jwiddebliż-żwiemel . B’idejhit-tnejn jiġbed b’kemm jiflaħ fuqir-riedni marbutinmal-ilġiem ta’ ġo ħalqhom.Iż-żwiemel jogħtru taħtis-saħħa tal-kuċċier u, bla ma jridu, jobduh. Immat-taqbida bejniethom tkompli. Żiemel minnhom jiġbed ’l hawn ul-ieħor jiġbed ’l hemm sa mal-kuċċier jitlefil-kontroll ,il-karru jinqasam u jegħlebmis-smewwiet għall-art. -
- Ġunju 2023
Ġismi Battikata
Ġismi żar ħafna postijiet projbiti jew perikolużi. Ġismi għadu ħaj. Xi daqqa ’l hemm u ’l hawn qala’ wkoll. Relazzjonijiet ta’ mħabba tossika ħallew marki interni u mentali li affettwaw kif jirrelata dan ġismi ma’ ġisem ieħor — sigurtà, kumplessità, thewdin
tal-moħħ .L-istonku qala’ minn ġewwa u minn barra. Inpoġġi idi fuqu, hekk, biex inżiegħell-uġigħ ta’ danl-għar — mudlam b’xaqq ta’ dawl — b’daħla ċkejkna ta’ tama għal ġenna mingħajr erwieħ — imma għal futur li nemmen li ħa jkun ta’ iktar mistrieħ.Il-kumpless ta’ kull ġisem, kemm tiegħi u kemm tiegħek, saru prodotti għal iktar tħeġġiġgħall-konsumeriżmu . Taqbel miegħi? -
- April 2024
General Strike
Morna lejn
il-Marsa u hemmhekk bedal-inkwiet . Kellnal-pitrolju uċ-ċraret qodma. Xi ħadd ġab miegħu serrieqtal-mastrudaxxa . Inżilnaċ-Ċimiterju tat-Torok, mhux ’il bogħod minn fejn kienu jgħixu xi tnejn jew tlieta minna. Konna nafu fejn kien hemm żewġ arblitar-Rediffusion , kbar,tal-injam . Ridna naqtgħulhomil-wajers għax ma kinux riedu jxandrul-bulettini tal-union. Propagandatal-Ingliżi biss riedu,il-ġurnata kollha. Għamilna toqbafl-arblu , xarrabnaċ-ċraret fil-pitrolju, u deffisniehomfit-toqba li konna taqqabna. Qabbadnaċ-ċraret b’sulfarina u rsaqna lura biex narawl-arbli jinħarqu. Meta konna ċerti li kienu se jinħarqusal-art , morna lurad-dar għaxin-nisa kienu inkwetati u kienu qalulna biex ma nibqgħux barra tard, immagħall-inqas konna nafu li għamilnal-biċċa tagħna. Imbagħad waranofsinhar erġajna ħriġna. Konna xi mitt persuna, jew mitejn, tfajnal-ġebel fuqil-pulizija , u kissirnat-twieqi tal-karozzi li kienu fihom. Smajna li kienu sejrin lejn Blatal-Bajda , alluramorn’hemm , ħdejnil-flats tal-Arċisqof, u xħin wasalna rajna lin-nies kienu qed jitfgħulhomil-ġebel lill-pulizija. Surġent ħareġmill-karozza biex ineħħil-ġebel li kien qed jimblokkat-triq u xi ħaddmir-Rerum Novarum Flats tefagħlu żewġt iqsari.Il-pulizija l-oħra kienu telgħinl-għolja biex jiċċirkundawna, allura qtajna qalbna u ħallejniehom jarrestawna. Tfajna landa petrol fuqil-gverta ta’ vapur imma ma ġara xejn. -
- Mejju 2023
Gilgamex, Dak li Ra
l-Qiegħ L-idea li Gilgamex isib ruħu f’daru
fil-kultura ul-lingwa Maltija ma bdietx b’Montebello. Bejnl-1899 ul-1915 Alfons Maria Galea ppubblika sensielabl-isem Kotbatal-Mogħdija taż-Żmien.Fl-1913 kien ħareġin-numru 130 ta’ dinis-sensiela bl-isem Kifl-Għerf tal-Kangħanin Tnisselfil-Griegi , miktub minn F. Calleja “tal-Alġier ”. Kemm kienet tajbat-tixrida ta’ danil-ktieb ma tantx huwa ċar; li nafu hu li ma kienx hawn ħafna kopjigħall-bejgħ għax Calleja kien ħallasgħall-pubblikazzjoni minn butu. -
- Mejju 2023
Ħsieb
il-Ħamiema Faqqgħet
bħall-qniepen tal-knisjat-twerżiqa ta’ sajjettatas-sirena tal-pulizija. Maimouna kienet ilha tliet snin taħdemfil-ħanut ħdejnil-pont li jaqsamil-Ħamrun ul-Marsa . Kienet taf kull rokna u xkaffa, kull loġika organizzatorja, u kull bidla li kienet saret fuqil-post .L-irwejjaħ tal-ħitan ma baqgħetx ixxommhom,ix-xufiera li kienu jġibul-konsenji saret tafhom sew,il-klijenti , sintendi, saru qishomtal-familja , qalbit-tibdil uċ-ċaqliq tan-nies, ul-kollegi waslu u telqubħall-għasafar tal-passa. Xorta rnexxielha żżomm ċertu distanza mentalimill-imgħallem ul-ħajja tal-ħanut; minkejja li kienet tħobb taħdem, danl-aħħar l-ideatax-xogħol innifisha kienet qed taraha velenutal-moħħ . -
- Diċembru 2023
Insalata
Il-memorja
fl-ikel tinfed b’mod sottili. Jien u nagħmell-insalata kont qed niftakar, mingħajr ma kelli għalfejn nitkellem, sempliċiment billi nirrepeti b’ġismil-azzjonijiet li għaddewli ommi u ommha. Meta nikkunsidrawl-ikel , irridu naħsbu fuq lingwa sħiħa mhux mitkellma, irridu naħsbu fuqil-ħin b’mod differenti, irridu nidħlu fi ħsieb fuq livell għalkollox differenti minn dak kapitalist li jorganizzalnal-ħajja ta’ kuljumfid-dinja pubblikatal-lum .Fil-verità ,fil-privat u fi ċrieki żgħar, kull wieħed u waħda minna għandnal-possibbiltà biex naħsbu b’ontoloġija kompletament differenti minn diktal-Illuminiżmu . U iktar ma nsajru flimkien u naqsmul-ikel ul-għajnuna bejnietna, iktar dawn iċ-ċrieki nistgħu nkabbruhom.L-ikel jgħaqqad u jagħti dar u postgħall-kenn lil min joffrih u jaqsmu. Huwa importanti li nagħrful-valur politiku li nieħdu ħsieb xulxin, xi ħaġa lit-teorija femminista ilha tinsisti dwarha. Meta taqsam ikla kważi dejjem tkun qed toħloq familja, u għalijal-familja ta’ veru tinħoloq meta nieklu flimkien b’mod intenzjonali. -
- Diċembru 2023
Joey Tilbes,
it-Tabù Tinża’Joey kienet tinżel imlibbsa u mpittra, saff eyeshadow abjad
mad-dawra , faxx lapesmax-xfar , u kulur skur ilellex fuqil-kappell t’għajnejha. Gloss u glitter aħmar, ras nokklibil-backcombing ul-ġnub miġbudin u llixxati lura b’pettnetad-djamantini . Meta kienet tilbes ta’ mara, kienet tħobb tagħżel xi libsatal-Haro , li kellhom ħanuttal-ħwejjeġ Tas-Sliema, moda impurtata f’Malta minn familja Anglo-Iżraeljana li kienu jgħixu hawn. Kellhom stabbilimenttal-ħwejjeġ ieħoril-Belt , ur-restorant LeRoy ġewwa Tigné. Lil dinil-familja tal-Haro,iz-zija t’ommi, Salvina kienetgħall-ewwel isseftrilhom u mbagħad bdiet tieħu ħsiebit-tfal tagħhom għax kienet taf titkellembl-Ingliż . Kienet fuq tagħha u ommi dejjem tiġri magħha u ġieli kienet tmur magħha għandhom. Dinid-dar lil ommi fetħitilha orizzonti ġodda u internazzjonali ħafna, ul-Haro kien nissel fiha sens ta’ moda, avolja qliezet u qomostal-irġiel biss kienet tilbes. Junior, imma, kien galantom u jberbaq sew fuq Antoinette ul-gwardarobbi tal-Iklin kienu kmamar sħaħfil-basement tad-dar, lifil-weekend spiss jispiċċaw mimlijin sinjorini jitpittru quddiem mera rettangolari kollha bozozmad-dawra u ħwejjeġ, parrokki, u tkaken għaddejjin minn idgħall-oħra ħa jaraw min se jilbes xiex. Antoinette kellha mijiet ta’ lbiesi, tant li ġielil-kontestanti tax-shows bħal Miss Sunshine kienu jilbsu kważi biss ħwejjeġmill-gwardarobba tagħha, qishal-benefattriċi tat-travestì. Wara joħorġu jiżżagħblul-Hungry Tiger u jiġu lural-għada , kulħadd daħna, kollha daħq, żuffjett, ikkampjar, riħa ta’ xorb u sigaretti, u min jorqod ’l hemm u min jorqod ’l hawn. Immal-parrokki kienu dejjem jidħlu luraġol-kaxxi tal-kartun roża b’ħabel gold biex iġġorrhom minnu, imqiegħda hemm ġew fuq irjus tondital-ġablow li fuqhom Joey kienet tpinġi għajnejn, imnieħer u xufftejnbil-make-up t’Antoinette, u meta jiġu luramiż-żagħbil tal-lejl, kienet taqla’l-eyelashes foloz u twaħħalhom fuqha.Il-parrokki kienu joħduhom darbafix-xahar il-Village Gossip, għand Manwel ul-Mimì , għal wash u blow dry. -
- Frar 2024
- Indħil Barrani
Kollox Iperpolitiku
(tr Karl Baldacchino)
Ir-ritratti huma ta’ lwien jgħajtu, kważi fluworexxenti.
It-tema li tgħaqqadhom hi “l-imħabba ”. F’ritratt jismu Love (hands in hair), mara b’xagħar aħmar u għajnejha magħluqin hija miżmuma minn par idejn maskili li jilħquha minn barral-bordura . F’ritratt ieħor raġel b’ġakkettatal-jeans qed jiżfen waħdu, kważi qed ilaħħaq għal idfil-qrib . F’Love (hands praying), mara b’għajnejha magħluqin torbot idejha f’nofs folla clubbers. Bħallikieku f’ritwal sekulari, timmeditafl-anonimità tad-diskoteka.In-nies fir-ritratt jiżfnu ma’ mużika maħluqa fuqil-bażi ta’ ħsejjes li jarmil-makkinarju industrijali ta’ Detroit u Manchester,il-bliet tewmin li welldut-tekno . Fl-1989, però — is-sena li fiha ttieħdu dawnir-ritratti — il-magni m’għadhomx jaħdmu. Ħafna minnhom ċkienu jew ġew irrilokati lejn iċ-Ċina, filwaqt lil-bliet tewmintat-tekno ġew deindustrijalizzati. Waqt li kienet qed tivvjaġġa ġo megabelt Ċiniża xi snin qabel,il-fotografa Ġermaniża Hilla Becher innotatl-assemblaġġ mill-ġdid ta’ kopja ta’ mitħnatal-azzar li darba ġibdetfl-Ewropa . Issa,iż-żgħażagħ fir-ritrattital-ħajja ta’ billejl ta’ Wolfgang Tillmans jiżfnu biex jippruvaw ixejnul-industrija ,il-politika ul-istorja nfisha. Ta’ min jinnotaż-żmien ul-post tar-ritratti ta’ Tillmans. Jiddokumentaw Londra taħt Thatcher u Berlin waqt lil-Ħajt nieżel. Lejnil-Lvant ,is-soċjaliżmu statali qed joqrobil-kollass .Il-kapitaliżmu globali huwa trijonfanti.Id-deindustrijalizzazzjoni tal-Punent qed taċċellera.Fl-istess sena lix-xjenzat politiku Amerikan Francis Fukuyama ppubblikal-esej leġġendarja tiegħu dwar “it-tmiem tal-istorja”fin-National Interest,il-kamera ta’ Tillmans issa ssir xhieda ta’ eżerċizzju ta’ amnesija kollettiva: tentattiv biex jitkeċċewl-ispettri ideoloġiċitas-seklu li għadda ubil-kwiet nimxu lejn utopja privata. Żmienil-“postpolitika ” infetaħ. -
- Ottubru 2023
Kontra Tagħna Għaliex Magħna
Meta wara sentejn f’idejn
il-Franċiżi ,fl-1800 l-ġżejjer Maltin sabu ruħhom taħtil-ħakma Ingliża, skontit-Trattat ta’ Amiens kellhom jerġgħu jgħaddu lura għandil-Kavallieri biex ikomplu jmexxuha huma bħala pajjiż “newtrali”.Il-qassisin ,in-nutara ,l-avukati ul-kummerċjanti Maltintal-“Congresso ”, li sa ftit qabel kienu qed imexxul-insurrezzjoni kontral-Franċiżi , beżgħu li dan kien ifisser li malajr jerġgħu jiġu taħthom għaxl-Ordni kienet iddgħajfet sew u żgur ma kinitx tiflaħ għal Napuljun. Għalhekk,il-104 membri ta’ danil-kungress kitbu “Dichiarazione dei Diritti degli Abitanti delle Isole di Malta e Gozo”. Ma kinitx dikjarazzjoni radikali bħal diktal-Indipendenza ta’ Haiti ta’ sentejn wara, li abolixxietl-iskjavitù , ċaħdet kull rabtamal-kolonjalisti Ewropej u ħalfetil-libertà jewil-mewt . Dik Maltija kienet dikjarazzjoni liberalibl-eku Illuminista ta’ diktal-Indipendenza tal-Istati Unitifl-1776 utad-“Dikjarazzjoni tad-Drittijiettal-Bniedem uċ-Ċittadin ” fi Franza,tlettax-il sena wara. F’disa’ punti,id-dikjarazzjoni elenkat speċi ta’ kuntratt. Iktar milli stqarrija ta’ drittijiet indirizzata lejnl-ispirtu eterntal-Bniedem , kien quid pro quo ċar u pragmatiku indirizzatlir-Re tar-Renju Unittal-Gran Brittanja ul-Irlanda ud-dixxendenti tiegħu bħala sovrani fuqil-gżejjer “għal dejjem”. Danin-nisel nobbli,min-naħa tiegħu, kellu jagħtilill-pajjiż kostituzzjoni li biha kunsill elettmill-“poplu ” ikollu dritt jiġborit-taxxi u jmexxi ’l-pajjiż .Ir-Re ma kellu jindaħal lafit-tmexxija internatal-pajjiż u lanqasfil-ħajja reliġjuża tiegħu.In-nies — insomma, “gli uomini liberi” — kellhomid-dritt josservaw liema reliġjon riedu, igawdul-proprjetà tagħhom u jkunu suġġetti bissgħal-Liġi . Ugħar-Re , li kienil-protettur tar-reliġjon. Ugħall-Papa , li kellu jkunl-uniku referenza fejn jidħlu affarijiet spiritwali; hu ul-ġenerali tal-ordnijiet monastiċi. Intbagħtetlir-Re Ġorġ III, imma nafu biha għax baqgħu kopji tagħha Malta.Fl-arkivji impekkabblital-Gran Brittanja m’hemm ebda ħjiel tagħha. Jekklir-Re waslitlu, ma nafuxx’għamel biha.L-Ingliżi bdew imexxul-gżejjer bħala dittatorjat militari. Fostl-uffiċjali Ingliżi, li ma taw kas la ta’ dinid-dikjarazzjoni u lanqas ta’ appelli oħrajngħall-awtonomija , kien hemml-ewwel Duka ta’ Wellington li jgħidu li qal: Kieku allura nistgħu nagħtu kostituzzjoni lil bastimenttal-gwerra ! -
- Mejju 2023
Il-Kuxjenza
fit-Truf Bħalma żgur skoprew ħafna qabli, meta tkun qed tittraduċi
mit-Taljan ,il-Malti li qed taħdem bih ma tħossux uniformi. Fih ħafna li hu lixx u duttili, imma fih ukolll-għoqiedi ul-ingroppi .Fil-Malti hemm ħafna Taljan li jgħaddi mingħajr ma tagħti kasu; imbagħad hemmit-Taljan tal-avukati. Filli tiskrupla għax tħossok m’int qed tagħmel xejn ħlief tbiddel ftitl-ortografija — “io avanzo tale ipotesi per spiegare la mia debolezza giovanile, ma senza una decisa convinzione” — filli ttik rasek għax tinduna li qed tinstema’ iktar Taljanmit-test oriġinali. -
- Lulju 2023
Il-Lanza,
il-Labra ,il-Qoffa ,l-Azzarin Ġieli jagħti
l-każ li, jien u naħseb fuq ktieb li qed naqra, nibda nara f’kotba jew xogħlijiet oħrajnl-istess ħsieb, jew mod ta’ ħsieb mhux wisq ’il bogħod minnu, tant li nibda nissuspetta lifil-fatt qed jgħidul-istess ħaġa, lil-kwistjoni qed jarawhamill-istess perspettiva. U allura,x’kumbinazzjoni li qed naqra żewġ jew tliet kotba miktubin fi żminijiet għalkollox differenti li qed jipproponul-istess ħsieb!L-istess jiġrili jien u nikteb. Nibda nhewden fuq idea li mbagħad nibda naraha f’kull kitba oħra li naqra. Għadni kif qrajtit-traduzzjoni mill-Grieg Antikgħall-Malti tal-Frammenti ta’ Saffo, ta’ Warren Bartolo. Dinl-edizzjoni , li ħarġet f’Mejju 2023, tinkludi daħla, notatat-traduttur dwarid-dixxiplina tat-traduzzjoni, annotazzjonijiet dettaljati għal kull framment u lista ta’ ismijiet imsemmija fuq wara. Jien u naqran-noti ul-kummenti tat-traduttur, dwarx’inhu , skont hu,is-sinifikat ta’ Saffo llum, dwarit-traduzzjoni bħala proċess ta’ trasformazzjoni u mutazzjoni, dwaril-ħarsa queer ta’ Saffo, moħħi beda joħodni mingħajr ma rrid għaż-żewġ kotbal-oħra li kelli ħdejja. -
- Awwissu 2023
Lejl u Nhar
Il-ħitan bojod joqtluk naqra naqra kuljum. Tipprova ma tismax
is-skiet , itanbar stinat tulil-kurituri , iżdat-tektik ħafif fuqil-keyboards ,it-tpetpit solitarjutal-cursor ,l-ilħna mbiegħda f’uffiċċju minnhom jibqgħu ma jidfnuhx.Fil-kamra tal-arkivji xi ħadd jixgħelil-photocopier , li tobżoq folja waral-oħra , mimlija ċifri, kliem kbir kollu rpużat, taħbiliet ta’ ideat suġġeriti u konsiderazzjonijiet meqjusa f’dokumenti Taljanizzatital-Unjoni Ewropea.It-terremot f’Haiti,il-kriżi finanzjarja,il-faqar dinji,l-iżvilupp fil-pajjiżieks-Komunisti ,il-bidla fil-klima,id-dinja li qed titbaskat, tinstamat, tinħall f’taħlita tossika ta’ plastik jinten, jaħraql-imnifsejn , jistordil-menti , iżarratix-xagħar , inixxefil-ġilda . Ul-photocopier tofroq karta minn oħra, tifrixhom pulit fuq xulxin bħal suldati stenduti, nodfa, stirati, bojodbħal-lożor .Il-ħoss tal-magna jkompli jħeddlek,mill-uffiċċju ta’ ħdejk tasallek konverżazzjonibil-Franċiż . -
- Marzu 2024
Likantropi
Kull fejn tħares tara kurċifiss: Kristu
tal-ġibs fl-agunija divina. Fuqil-ħitan hemm inkwatribir-ritratti tal-uċuħ imwerwratal-bniet li ġew qabilna.Is-sorijiet għaddejjinbit-tonka ul-velu iswed qishom fuq wiċċl-ilma . Insejħulhom “The Sisterhood”, imma mhux f’wiċċhom. Diffiċli taqta’ kemm għandhom żmien; diffiċli tqishom bħala nisa, bħal ommijietna uz-zijiet li jagħmlul-lipstick ul-powder ul-fwieħa . Hemm minnhom iktar henjin; hemm min jitkerrah u jirrabja. Kultant, tisparixxi xi waħda minnhom. Tmut, jew tiġi trasferita.Is-soru li kienet tgħallimnal-Franċiż sparixxiet u bla kliem ġiet oħra flokha. Hemm qlajjiet li spiċċatil-manikomju , jew li sabet wieħed. Dawnl-istejjer it-tnejn affaxxinanti u nemmnuhom. Għassamal-kuritur hemm statwa kbira ta’Sant’Anjeże , għajnejha kannella jħarsu ’l fuq, b’girlanda fjuri ma’ rasha. Liebsal-abjad u xalla turkważ fuq spallejha, kollhatal-ġibs , kull tikmixa u kull tinja ffurmatabir-reqqa . F’idhal-leminija qed iżżomm palma, ubl-id l-oħra terfa’ ħaruf żgħir. Tidher dħulija, qisha setgħet kienet waħda minna.Fil-klassi hawnil-bard .It-twieqi ilhom miftuħinil-lejl kollu biex tiċċirkolal-arja li kuljum tisfieqbl-irwejjaħ t’iġsma adolexxenti: għaraq, demm, deodorant u xampù. Inpoġġu tnejn tnejn fuq imwejjed li ilhom hemm minn żmien żemżem.L-injam miksi b’deċennji ta’ marki. Jien u Alice nisperaw dejjem li ma jifirduniex. Qegħdin tletin f’dil-klassi . Ilna flimkien mindu kellna erba’ snin, tlajna flimkien. Lildax-xebbiet inħobbhom daqskemm nobgħodhom. -
- Mejju 2024
lil poeta li qalli li qed jikteb bħal wieħed vera xiħ dan
l-aħħar il-kliem li ktibtli dalgħodu m’hediex.
għadni nhewden x’messni għedt
biex niskonġr’hom minn għadmek —
minn leħnek. bexxaqtli tieqa bihom;
ilmaħtek bilqiegħda fil-kamra, waħdek,
diqitek tidwi fil-vojt għammieq.
Mill-bogħod, imbagħad, ġew il-vrus…
qaluli li inti, poeta, m’għadekx tħożż hekk,
għall-gost. issa li qbadt ir-ritmu taċ-ċinju
tixtieqek għadek bilbla tgħanni binhar.
tibżax: l-istrument għadu f’idejk bla trab.
u inti bħal wieħed vera xiħ li jinsa kollox,
ank’isem ommu, qabel jinsa kif jaqbad
dak l-argunett ta’ dari. titnih kif titnih,
ħa jdoqqlok ħelu, sabiħ. -
- Jannar 2024
Manifest Kontra
ż-Żmien Ħames mitt pass. Ħames mitt pass hemm
mill-aħħar tarġa quddiemil-bieb tax-xogħolgħall-bus stop li rrid nieqaf u nistenna fuqha. Sarul-ħamsa u nofs u ħamsa, ur-riħ ta’ Diċembru reġa’ tani naqra ħajja wara tmien sigħat inħares lejn skrin, inħarbexl-emails li jintemmubil-kind regards u li jibdewbil-hope this email finds you well — dejjem b’exclamation mark biexil-persuna li tirċeviha tkun taf li jien waħda minn dawkl-orrajt . Inħares lejnit-tabella tal-bus stop darb’oħra biex inkun ċertissima li qiegħda fuqil-waqfa t-tajba. Mhux għax ma nafx jekk jienx ippustjata sew, imma tibda thewden wara li tkun ilek ftit xhur ma taqbad karozzatal-linja . Bħala persuna kwintessenzjalment Maltija, għandi preferenzagħall-abbiltà li tagħtinil-karozza , jiġifieri, li nkun nista’ ngħaddi riħmill-bypass mingħajr ma nieqaf, bi driegħi barramit-tieqa , indoqqil-mużika livell biss inqasmill-punt metat-tnabar ta’ widnejja jkunu appena ser jinfaqgħuli. Imma llum ta’ bilfors irrid naqbadha għax ilbieraħ kont għaddejja minn Strada Rjali, Santa Venera u splajsjajtil-mera ma’ trakk mimli żrartat-tarmak . Ħbatt eżatt quddiemil-Ministeru tat-Trasport. Ħadd ma ħareġ biex jgħinni jew biex iċanfar liltat-trakk li mblokka nofsit-triq u m’użaxis-sinjali stipulati f’artiklu xiex u xiex u dak. Nista’ nsuqha, mind you,il-mera soda daqskemm kienet qabell-inċident jekk mhux aktar għax waħħalhaz-ziju bl-aħjar duct tape lil-ironmongers ta’ Malta jistgħu joffru. Imma wara li għaxar karozzi spiċċaw jgħajruni indannata u jpaqpqu, ma nazzardax insuq.L-avventuri tal-bypass jistgħu jistennew ftit. Illum irridil-kumdità ul-lussu li xi ħadd iwassalnid-dar , u billi jien tifla brava u nħobbl-ambjent u ma rridx inġiegħellill-mummy tiġi għalija (għandhad-dwiefer) , nagħżel lix-chauffeur lura lejn Birkirkara llum ser ikun wieħed Filippin jew Indjan jewl-ispeċi aktar u aktar raritax-xufiera — il-Malti qargħi. -
- Frar 2024
Il-Mara
tas-Suldat Fil-bidu, jekk qatt kien hemm bidu,
il-maħbubin kollha sejħu lilhom infushom amazzuni. Huma u jgħixu flimkien, jinħabbu, jiċċelebraw lilhom infushom, jilagħbu,fiż-żmien metax-xogħol kien għadu logħba,il-maħbubin fil-ġniental-art baqgħu jsejħu lilhom infushom amazzuni tul Żmienid-Deheb kollu. Imbagħad, xħin twaqqful-ewwel bliet, bosta maħbubin kissrul-armonija oriġinali u sejħu lilhom infushom ommijiet. Minn daniż-żmien ’l hemm,il-kelma amazzuna saret tfisser għalihom tifla, li qatt ma tikber, immatura, dik li qatt ma tħaddanid-destin tagħha.L-amazzuni tkeċċewmill-bliet tal-ommijiet. Kien f’dakil-mument li dawn saru vjolenti u bdew jiġġieldu biex jiddefendul-armonija . Għalihom,l-isem antik amazzuni baqa’bit-tifsira oriġinali. U minn issa beda jfisser xi ħaġa aktar: dawk li jħarsul-armonija . Minn hemm ’il quddiem stajt issib amazzuni f’kull żmien, f’kull kontinent, gżira u xatt. Dħalnafiż-Żmien Glorjuż grazzigħall-amazzuni tal-lum. Ħafna drabi maħbuba tuża ġesti biex b’ġisimha ssir tixbah dakl-annimal jew dawkl-annimali lil-aktar li għandha affinità magħhom u b’hekk tagħti pjaċirlill-maħbuba tagħha. Dan isir aktar faċli meta tkun taħt ipnożi. Trid tinsal-mossi ta’ kuljum u ssib dawktal-annimali tagħha. Din mhix imitazzjonital-annimalesk: din hija mima. Hija ħaġa diffiċli biex taqbad u tagħmilha spirtu pront, anki jekkil-maħbuba ssaqsiha biex tagħmilhielhabl-ikbar ġentilezza. “Meta ssaqsini biex nagħmilha ta’ ġemel, niddejjaq, għax rari jirnexxili.” (Charlotte Plume, Iċ-Ċirku Tiegħi, Gallija, Żmienil-Konkos .) -
- Novembru 2023
Marċ Maqbuż
Ix-xitwa tmut hekk —
Gżira — jew bastiment — jgħibu fiċ-ċpar;
Riefnu jiġbed nifs sagħtar —
Berwieq għarwien fuq irdum,
wiċċ nemex tal-bużbież;
iħirsa — jew aħna — max-xifer.
Reżħa titlajja fi rkejjen, fuq għetiebi;
F’triq dejqa, antika, fi kmajra
xi ħadd jonqox ħajja — jew mit — f’zokk lewża;
Tifkira tiġi, minn imkien — jew minn xmara — għoddha taħsdek,
tmexxik fiha b’ħarsa kaħla, b’xofftejn ħajra,
sa tħallik — jew tħalliha — f’belt labirint. -
- Lulju 2023
Medusa
Żgur li ismi familjari. Żgur li smajt bosta stejjer fuqi. Iżda żgur qatt ma smajt dak li ġara bejni u bejn Persew. Nitolbok, iskot ftit u isma’
l-istorja tiegħi qabel nissarraf f’elf framment ta’ miti oħra… Mela darba, ħmistax-il sena ilu, meta kont għadni tifla, kont ngħixmal-ġenituri tiegħi, Foriku u Keto, fuq gżira serena mdawra b’baħar blu jwerżaq.Id-dar kienet ċkejkna, bi tlett ikmamar kollox;il-kċina ,il-kamra tal-bżonnijet tagħna ul-kamra fejn konna norqdu jien u ħutil-oħra . Għalkemm bejni u bejn ħutil-kbar ftit snin biss kienu jifirduna — qabża ta’ sentejn kull wieħed — l-ikbar differenza kienetil-vulnerabbiltà tal-mortalità tiegħi. U meta ħuti, Stenun u Ewrjali, kellhomis-setgħa li jmorru jesplorawl-għelieqi ,il-ġenituri kienu jżommuni priġunieratal-erba ’ ħitan kennijatad-dar . Iżda ma kontx inħabbel wisq rasi għaliex f’nofs dikid-dalma solitudni ltqajtmal-unika mħabba reċiproka f’ħajti:il-kelma . U minn hemm kienul-bosta sigħat li kont qattajt b’rasi mgħaddsafil-kotba , nixtarrl-għerf lil-paġni , bla ma jafu, jgħadduli. -
- Awwissu 2023
mona lisa | karnival ieħor
Joe, quddiem il-mera.
Xagħru kannella skur, maqtugħ qasir.
F’rasu, kappa lewn il-ġilda.
Għax fil-karnival tista’.
Japplika l-kolla fuq ħuġbejh, bil-pinzell.
Ħuġbejh kbar.
Rani.
Inixxifhom, b’fann.
Japplikalhom il-powder safrani, il-kolla.
Jerġa’ jnixxifhom – din id-darba, sakemm
jitqarqċu.
Irene.
Japplikalhom il-concealer safrani, bl-isponża,
sakemm jgħattihom għalkollox.
Marisa, Mylene.
Japplikah ukoll fuq għajnejh, fuq wiċċu kollu.
Għax fil-karnival tista’.
Jimmudella ftit synthetic wax fuq il-ponta ta’ mnieħru. -
- Novembru 2023
-Na -I -Hom
Fl-ewwel minuti luċidi ta’ kull filgħodu
naħseb biex immur mixja lejn il-ġnien li jħallini mdellka bin-nostalġija
biex inħares lejn il-bieb magħluq li jgħiduli li int kont hemm għassa miegħu kuljum u
l-kamra kulur it-te meta titfagħlu l-ħalib tal-bott li issa
spiċċat mużew tal-karti llaminati li jiftaħ kull jumejn
Il-bejta għall-ħarba kull nhar t’Erbgħa tal-grupp lebsin l-iswed għax cool
għaddejjin nitmiegħku maż-żrieżaq
daharna mal-arbli tal-bandli
nitkażaw dwar x’għamlu dawk fil-kumplessi tal-garaxxijiet —
l-ispots tal-konsulenzi romantiċi tat-tfal bravi Nsara aged 13 and up -
- Mejju 2023
Nofs triq, dejjem nieqaf
Nofs triq, dejjem nieqaf
u ndur lura, lura għalih
għax naf li jiddejjaq meta
nħallih warajja. Xi kultant
jimxiha miegħi, in-nofs triq,
u jegħja, għarqan xraba
nħallih warajja. Xi kultant
jimxiha miegħi, in-nofs triq,
u jegħja, għarqan xraba
anki fi ljieli kesħin
jibda jkaxkar saqajh
biex jurini li qabżitlu
jisgħol u jisħaq li
l-għabra qed tagħraxlu
griżmejh. X’għabra? -
- April 2024
Persjani
Ħa niktibha hawnhekk forsi nikser iċ-ċirku vizzjuż. Fi kliem Keats,
il-kapaċità negattiva hi li tkun “kapaċi toqgħodfl-inċertezzi , Misteri, dubji, bla ebda ġiri antipatku waral-fatti ur-raġuni ”. Dan kunċett antik, similigħat-trankwillità , jew ataraxia.Ix-Xettiku Sextus Empiricus u dawk kollha li ġew warajh jissuġġerixxu li din tiġimill-bilanċ ,mill-equipollence (jewgħall-inqas hekk isostnut-tradutturi li għandha tinqalebil-kelma ἰσοσθένεια). Dan kollu jingħata ħafna iktar kulur u kumplessità minn Husserlbil-kunċett tal-epoché. Keats jgħid, allura, lil-aqwa karatteristikatal-kittieb — u skontu,l-aqwa eżempju ta’ dan huwa Shakespeare — hil-kapaċità li jkunu jafu li ma jafux, u li jibqgħu f’dinil-“ma nafx”, f’dinil-boqqaġni , bla ebda attentatgħall-għerf ut-teleoloġija . Kif għedt qabel:il-“jien ” ta’ Keats la tifhem u lanqas tispjega. Forsi dinil-kapaċità negattiva ta’ Keats taf tagħtini xi forma ta’ rispostagħall-mistoqsija li dejjem insib ruħi nistaqsi:il-baħar ukoll ħabs?Il-fatt li Malta mdawrabl-ilma: ċella jew ħelsien? Għalkemm postijietbħall-Awstralja jewir-Renju Unit huma wkoll imdawrinbl-ibħra ul-oċeani , naħseb kollha kemm aħna nifhmu li post bħal Malta każ kemxejn speċjali. U kemm hi kbira Malta? Għaxit-topografija tal-ġebel ul-baħar tifforma wkollit-topografija kunċettwali-personali tagħna.Il-leġiżlazzjonijiet differenti li jaqsmul-baħar ta’ madwarna — tal-baħar territorjali,taż-żona kontigwa,taż-żona esklużivatas-sajd — kollha jqisuna b’kejl differenti. Fuql-art dil-problema ma ssibx sodezza (niftakru ftitfil-ġuriżdizzjonijiet diversi u mħawdintal-gvern ,tal-knisja ,tal-privat) , u allura ovvja li nsibu ruħna nixtarru, bla qatt ċertezza,l-oriġini ul-identità tagħna,il-Maltiżmu tagħna mċaflas minn litanija ta’ karatteristiċi li humafl-istess ħin riġidi daqsiż-żonqor u flessibbli daqsil-mewġ . -
- Novembru 2023
Qamar Aħmar
Virginia weġbitha li dawn huma fatti
tal-ħajja u ma nistgħux nibdluhom. Nitwieldu u nikbru. Inwelldu u nkomplu nikbru sa mafl-aħħar nispiċċaw. M’hemmx mod ieħor. Vera kienet ħarset lejn Virginia b’ċertu diqa. Forsi jmissha insistiet iktar; forsi kieku spjegat ruħha aħjar, Virginia kienet tifhem u ma titlaqx, imma qatgħet qalbha. Ma setgħet tagħmel xejn għajr li tħalli lil oħtha titlaq, tmur tfittex xortiha barra minn Malta, toffri ħajjitha u ġisimha lil raġel li qatt ma seta’ japprezzaha. Tagħtih ulied li mhux talli jerdgħulha ħalibha imma demmha wkoll. Għannqitha waħdatal-aħħar . Tgħanniqa iebsa utal-aħħar . Saħħa! Xtaqitilhas-saħħa kollhatad-dinja u ma ppruvatx tkellimha iżjed. Daret u telqet, u ħalliet lil Virginia tħares lejha tielqa. Ħarġetfil-ġnien li kien kbir, mogħni bi frott taċ-ċitru utal-għadma u mdawwarbil-bajtar tax-xewk biex la ħadd seta’ jidħol u lanqas joħroġ minnu ħlief minn dikil-fetħa waħda li kienet tħalliet minn xi antenattat-tewmin . Imxietsan-naħa l-għoljatal-ġnien fejn kien hemm banktal-ġebel u poġġiet bilqiegħda, tħares lejn iċ-ċimiterjutar-raħal . Ma reġgħetx ħarset lejn oħtha. Ma marritx taraha tiżżewweġ. Għamlet tabirruħha li kienet marida u ssakkret f’kamritha. Lanqas biss marret taraha tielqa ma’ żewġha u lanqas qatt ma kienet tiftaħl-ittri li tirċievi mingħandha. Virginia damet ħafna tibgħat. Ma kinetx xi waħda li taqta’ qalbha malajr, iżdabil-mod il-mod indunat li kien kollu ta’ xejn. Vera ma kienet se taċċetta qatt li setgħu jibqgħu ħbieb, li setgħu jibqgħu jinħabbu. Kienet ġegħlitha tagħżel u hi, Virginia, kienet għażlet li tibni familja u futur f’pajjiż ieħor. Ma kinetx għażlet lilha, kienet għażletlir-raġel . Iżdafil-verità , Vera kienet tkellem lil Virginia kuljumfil-mera . Ufil-mera ffukat fuq punt f’wiċċha fejn kien hemm għazza mitlufa, timbaram u tiċċaqlaq ma’ kull tikmixa konfuża. -
- Mejju 2023
Qarn
Idi
fil-but , insaffar u nixxuttjal-ġebel — dawn kienu xi azzjonijiet oħra li kont ninnota li ma tantx kienu jinżlu sew meta “tifla” iġġib ruħha b’dal-mod . Jien,għall-kuntrarju , kbirt nagħmilhom. Kont insaffar qabel bdejt nitkellem;it-tort mhux tiegħi, żgur li le, iżda ta’ missieri. Allura ma fhimtx kif darba qisu gerger għax kont qed insaffar. La tifla u lanqas tifelmid-dehra ma kont ikkundizzjonat, għasfurl-ewwel u qabel kollox. -
- 12.02.2024
- Il-Kliem fit-Teorija
queer/kwir
Meta kont qed naħseb dwar queer,
bil-Malti , ħassejt li kemmil-verb (to queer) kif ukolll-insla tiegħubħall-aġġettiv queer tant huma dependentifid-diskors politiku u teoretiku queer fuql-għeruq tiegħumil-Latin torquere (Sedgwick, Halberstam, Chen) illit-tħaddim ul-potenzjal tiegħu jinsab eżattamentfl-isfond (u joħroġmill-isfond ’il barra). Għalkemmil-kelma fil-verżjoni tagħha miktuba kif tinħass (“kwir”)fil-Malti qisha daħlet mhux ħażin, madanakollu, dinil-verżjoni taf toskura dan kollu li għadni kif għedt.Mill-Ġermaniku quer nistgħu naslugħat-terminu “laġenbiżmu” (eż. poeżija “la ġenba”) mentrimil-Latin torquere nistgħu naslugħat-terminu “tagħwiġ”. Però nħoss li kelmiet bħal dawn se jiddiżassoċjaw minn (u b’hekk jinjoraw) dak kollu li hu storja queer, passat queer, potenzjal queer. Naqbelmal-entrata ta’ Omar (25.04.23), li partimir-raġuni li kulħadd qed jużal-kelma queer madwarid-dinja fi kwalunkwe lingwa, hi, nissuspetta, biex tingħaraf. Barra minn hekk, ma nistax ma naħsibx lil-kelma “queer” infiltratfid-diskors kontemporanju tant li kkristallizzatsal-punt li saret “intraduċibbli” (Cassin, Apter). Dwaril-kontinġenzi , eżempju queering jew queerness, inħoss li minkejja li jistunaw ftit mhux ħażin, għandna nħalluhom hekk. (Eż: “X’jippożizzjona l-queerness bħala għodda…”) -
- Mejju 2023
Reċti
tal-Kbar , Partiestat-Tfal Nistgħu niftħu b’xena nsuqu minn fuq flyovers nofshom kompluti waqt li nqallbu
l-Facebook weqfinfit-traffiku , ritratt waral-ieħor ta’ Malta lurafil-passat ,l-għelieqi ,il-mogħoż jirgħu u jmeċilqu,it-tfal jilagħbu ħafjin, toroq vojta,il-bini żewġ sulari. Malta tikkuntenta lil min iħobb imursal-Lidl għal offerti fażulli ta’ ħaxix imnawwar u gallettini skaduti,bil-karozza impurtatamill-Japan , jidgħifit-traffic imma jikkonsla għaxl-AC silġa ut-tank tad-diesel mimli full u waqt li jsuq pass ta’ nemla jużal-Bluetooth biex iċempel parlata m’ommu, hands free, bla riskju li jaqla’ ċitazzjoni mingħand warden għassa moħbi wara siġra, għaxl-aħħar tax-xahar magħna. Lussu kbir. -
- Jannar 2024
Is-Solitudni
tal-Fotografu Hawn xbin, trid kafè?
Minn ġol-džezva
jissawwab il-meraq ġamri
li ’l-qalb dalwaqt iġibha
ġunġliena mġenġla.
Deħlin u ħerġin
ħbieb u sangisugi,
sangisugi u ħbieb.
Min ġej għal daħqa mqaħqħa
u għabra għerf,
min ġej ilaqqat qatra
mit-tlellix t’ismu,
min ġej jippoża
bil-ħnejjiet bil-ħbub bil-ħotob b’kollox
għal kjaroskur fil-ġelatina
tal-melħ fiddien.
Ħajduk tal-ktieb,
partiżan tad-dadaiżmu,
kewkba ħamra tal-kamera
u tal-kamra skura —
il-ġinni tal-istanjata
jaf itella’ fil-wiċċ
sal-iċken farka dija
mistoħbija f’kull ruħ.
Ftit jew ħadd
ma jobsor però
li wara l-lenti
fejn l-iktar li jħossu
dilettant u battal.
Iktar ma jiżvoga,
iktar ma jiffoka
u jkejjel il-waqt
li jniżżel iż-żewġ terzi ta’ werrej
għal fuq il-buttuna,
iktar ikompli jagħfas
id-diqa mtaħħta ta’ ġo fih. -
- April 2024
Splużjonijiet #1
Il-kwiet u
l-lejl Kif issejħet f’diversi kitbiet, Filfla qisha artal. Speċjalment meta tqis li faċċata tagħha hemm dawk
iż-żewġ strutturi li nsejħulhom tempji. Hekk sejħilhom Temi Zammit u hekk sejħulhoml-arkeologi fiż-żmien kolonjali. Ma tantx iddoqqli dintat-tempju utal-artal , għax spiċċajna nħarsu lejhom minn narrattiva waħda biss: dik li tiffoka fuqir-riti uċ-ċerimonji . B’hekk, possibbilment eskludejna funzjonijiet jew raġunijiet oħra għalfejn kien jeżisti danil-ħaġar impoġġi b’mod arkitettoniku ta’ barra minn hawn.Il-kelma tempji tirrifletti perspettiva Ewroċentrika li dehret f’perjodu metal-akkademiċi Ewropej kienu qed jikklassifikaw u jiddeterminawid-dinja skontin-normi ul-preġudizzji kulturali tagħhom.L-użu tal-kelma “tempji” inevitabbilment tesponil-aspett reliġjuż jew daktar-ritwal tas-siti. Din hija spjegazzjoni monofunzjonali li tista’ tkun qed tnaqqasmill-vera funzjoni tagħhom.Meta dawnis-siti jiġu mmarkati bħala “tempji”mill-komunità interpretattiva — li storikament kienet magħmula minn akkademiċital-Punent — tieħul-awtorità li tiddeterminax’inhi u,fl-istess ħin,x’mhijiex .Il-kelma “tempji” f’kuntest kolonjali tikxefl-effetti tal-orjentaliżmu li jirrifletti mhux bissir-relazzjonijiet tal-poter bejnil-kolonizzatur ul-kolonizzat , iżda wkollil-mod kif dawnir-relazzjonijiet jinfluwenzawil-produzzjoni tal-għarfien. -
- Mejju 2023
It-Tipjip
(tr Joe Gatt)
L-ewwel sigaretti li pejjipt m’għadekx issibhom
għall-bejgħ .Għall-ħabta tal-1870l-Awstrija kellhom minn dawk li kienu jinbiegħu f’kaxxatal-kartun żgħirabit-tikketta tal-ajkla b’żewġt irjus. Ara: madwar waħda minn dawnil-kaxxi mill-ewwel jinġabru diversi persuni, kollha b’xi karatteristika minn tagħhom li hi biżżejjed biex tfakkarnix’jisimhom , imma mhux tant li nemozzjona ruħi b’danl-inkontru bla ħsieb. Nipprova nislet iżjed u mmursal-pultruna: il-persuni jgħosfru u posthom jeħduh koċċ buffi jiddieħqu bija. Immur lura mifxul lejnil-mejda . -
- Novembru 2023
Wirja
Immorru, ukoll, minn labirint toroq,
għal wirja ta’ pitturi, statwi —
Qlugħ bojod f’ċpar ilwien jinbarmu;
swaba’ mwieġ deħlin fuq xatt mitluq:
U nofs dawra qaddisin martri
b’qillet ġrajjiethom f’idejhom, f’ħarsithom.
Mal-ħitan stqarrija safra trombi, platti, tnabar —
Minn fuq swar il-belt għajnejn għassiesa:
Imma aħna ngħaddu maġenb għorof li jafuna,
barumbara tiġġarraf tbarqam tifkira,
ġieri jilwi mill-blat, loġġa tittawwal;
għajn moħbija f’wied ħemda, palma f’dagħbien,
razzett jidwi daħka mit-twieqi, qasab iħaxwex riħ.
Żewġ nagħġiet joħorġu, iwieġbu għal leħinna. -
- 13.02.2024
- Il-Kliem fit-Teorija
xewqa/xenqa
Il-kelma “xewqa” togħġobni iktar ukoll għaliex tista’ timplika element konxju fejn
is-suġġett konxjament jista’ jixtieq xi ħaġa partikolari, filwaqt lil-kelma “xenqa” timplika passività fejnis-suġġett ma jistax ma jixxennaqx għal dak li m’għandux. Naħseb li għal Lacan,il-kunċett ta’ désir jopera kemmfil-konxju u kemmfl-inkonxju . F’danis-sens ,is-suġġett inkonxjament jixtieq totalità, jixxennaq għaliha, ufl-istess waqt li danl-impuls inkonxju jiggvernax-xewqa ,ix-xewqa nnifisha titlibbes forma lis-suġġett huwa konxju tagħha, bħal pereżempju:il-fantażija ta’ suġġett Ingliż awtonomu, ħabrieki, patrijott, aħjarmill-Ewropew u miżmum lura appuntu minħabbal-Ewropew inferjuri ul-Ewropew li jrid idaħħall-immigranti , flimkien ma’ fantażiji dwar narrattivi ta’ grandjożità imperjali u kolonjali. Dinil-fantażija Ingliża ġiet immanifestata b’mod konxju f’dawkil-votanti pro-Brexitfl-Ingilterra fl-2016.L-identifikazzjoni mal-kampanjatal-Brexit topera kemm fuq livell konxjufis-sens lis-suġġett Ingliż ħaseb li ġaladarbal-Ingilterra toħroġmill-UE , ħa jerġa’ jsir sħiħ kif ukoll jitpaxxa (iħoss sens ta’ jouissance)bir-riżultat tal-vot.Fl-istess ħin, dinil-faċċata konxja qed tgħattil-implikazzjoni mistura ta’ xenqa għal totalità li qatt ma tista’ tinkiseb: fejn anki wara Brexit dak li ġie mwiegħed, ma wasalx. -
- Ottubru 2023
Żerriegħa
Fil-ħarifa
tal-2020 ,fil-bidu tat-tieni lockdown, żrajt żerriegħagħall-ewwel darba f’ħajti, ur-raħs ta’ idea rabbal-għeruq . Dakiż-żmien konna f’nofsil-pandemija: in-numri — l-infezzjonijiet,il-pazjenti l-ICU, ul-imwiet — kienu telgħin, u konna qegħdin niffaċċjaw xitwa twila u kiefra. Malta kienet tinħass ’il bogħod ’il bogħod — ’il bogħod wisq minn danl-appartament żgħir f’Londra.Iż-żmien kien għaddej b’pass illajmat imma goff, ma jċedi xejn. Ħassejtin-nuqqas ta’ familti, kont ili xhur twal ma narahom, ul-ivvjaġġar kien għadu perikoluż. Kien għad ma kellniex vaċċin biex itaffil-periklu ta’ danil-virus li kien qiegħed jeqred tant nies.Bl-ansjetà ttextex f’żaqqi, kont qisni għasfur b’qalbi tgħaġġel, kollni ttikazzjoni u enerġija bla skop.