Appuntamenti

Għandna Appuntament kull l-ewwel Tnejn tax-xahar meta nippubblikaw l-ewwel xogħol relatat ma’ tema editorjali. Iktar tard matul ix-xahar nippubblikaw xogħlijiet oħrajn, x’aktarx ukoll relatati. Fl-1 ta’ Mejju 2023, biex nibdew il-ġurnal, ippubblikajna seba’ xogħlijiet f’daqqa.

L-Appuntament li jmiss huwa għal nhar it-Tnejn 1 ta’ Jannar 2024.

Diċembru 2023

“L-ikbar deċiżjonijiet politiċi li għandna bżonn nieħdu huma dwar l-ikel”, tgħid Noah Fabri f’“Insalata”. L-ewwel il-pappa. L-ikel illum “jissimbolizza wkoll l-inugwaljanza u l-inġustizzji tal-katini tal-provvista u l-kapitaliżmu globali, il-ħela u l-ġuħ”. Fil-performance li kien jisimha wkoll “Insalata”, u li ttellgħet bejn Awwissu u Ottubru 2023, Noah tkellmet dwar ir-relazzjoni bejn l-ikel u l-ġeneru. Tiftakar kif fl-iktar mumenti f’ħajjitha fejn kellha bżonn tikkomunika mal-familja tagħha, ma’ nannitha u ommha, kien bit-tisjir li dan sar bl-iktar mod intens. “L-għerf tan-nisa jirrikonoxxi li l-ikel huwa xi ħaġa ħajja li l-ħin kollu qed terġa’ ssir. L-ikel ma jemminx fit-tradizzjoni” u ma’ kull ikla li tissajjar, ir-riċetta u l-ikel jinbidlu. L-ikel huwa l-mod kif id-dinja ta’ madwarna tidħol fina, il-bidu tal-proċess metaboliku tagħna bħala individwi u bħala soċjetà. L-ikel tagħna mhux innoċenti; mnejn jiġi u kif jaslilna għandu effett fuq id-destin tal-pjaneta. Noah jinnota kif nanntu kienet issajjar mingħajr ma tiżen jew tkejjel — hemm għarfien li mhux maqbud mis-sistemi teknokratiċi li jikkwantifikaw u jikkomodifikaw kollox, għarfien li jista’ jgħaddi biss fl-intimità ta’ bejn persuna u oħra, l-intimità tal-kċina u tal-mejda. “Flaming Fag” ta’ Matteo Pullicino toħodna fl-intimità tal-friex, tas-sodda, fl-intimità ta’ bewsa. Fl-attentati — minkejja d-dinja — li ngħaddu xi ħaġa, xi forma ta’ ġmiel, wieħed lill-ieħor, permezz ta’ kliem, ta’ vrus, ta’ poeżija. Il-protagonisti tal-esej ta’ Omar N’Shea, “Joey Tilbes, it-Tabù Tinża’”, iserrħu fuq lingwa sħiħa li mhux dejjem fiha l-kliem. “L-ilbies, il-parrokki, it-tkaken, il-make-up kienu prostetika neċessarja, bħalma kienu t-teknoloġiji tal-ġisem li jipproduċu affetti u mutetti ta’ jdejn, xufftejn, għajnejn u mossi.” Jgħaddu għarfien lilhom infushom u liċ-ċirku żgħir ta’ sorellanza madwarhom anki jekk bilfors iridu jagħmlu dan għal udjenzi li huma daqqa ostili u daqqa nejjieka. “Għall-udjenza dan kollu kien farsa, ġesti trivjalizzati; stajt tkun mara biss għal dawk li huma bħalek. Il-kummiedja tal-ġeneru kienet parti mill-idea tal-konsum għall-gost.”
Novembru 2023

“Nitwieldu u nikbru. Inwelldu u nkomplu nikbru sa ma fl-aħħar nispiċċaw. M’hemmx mod ieħor.” Hekk tgħid Virginia lil oħtha Vera f’“Qamar Aħmar”, in-novella ta’ Simon Bartolo li qed nibdew biha dax-xahar. “Kollox jitmermer. Kollha se nispiċċaw.” Dan il-fataliżmu jibda ċiklu li jiżvolġi f’ritorn — u bħal dejjem, it-tfittxija għall-istorja tagħna hija neċessarjament tfittxija għal dak li fadal minn ta’ qabilna. Ħafna drabi din it-tfittxija toħodna fuq vjaġġ lura lejn il-post li nsejħulu d-dar. Id-dar tista’ tkun tal-ġebel, jew tista’ tkun dik id-dar iktar dejjiema taħt il-blat, mnejn darba kien ġie l-ġebel innifsu. Il-fdalijiet li nsibu jafu jkunu biss għadam, ġebel, kmamar vojta. Drabi oħrajn jifdal biss dokumenti fl-arkivji għax il-qabar innifsu ndifen maż-żmien. Fit-tielet parti ta’ “Bur Mgħeż”, Omar N’Shea jibda mill-metodi tal-arkeoloġija sakemm jgħaddi għall-mezzi li nużaw bħala bnedmin biex niftakru ’l qrabatna, kemm biex nibqgħu magħhom u kemm biex nerħulhom f’idejn iż-żmien, “il-proċessi soċjali, fiżiċi u ontoloġiċi li bihom il-ħajjin jittrasformaw il-ġisem bla ħajja fil-ġisem mejjet”. Il-metodu xjentifiku li tuża l-arkeoloġija moderna hija l-istratigrafija, tħaffir tat-trinek li jħalluna naraw is-saffi li jserrħu wieħed fuq l-ieħor taħt saqajna. Metodu ieħor tal-arkeoloġija huwa l-kelma, il-kitba, it-tfittix fl-arkivji fejn kull kelma għandha saff ieħor taħtha, fejn kull riċerkatur qed jibni fuq ta’ qablu; jitgħallem, jikkollabora, imeri, jimpika. Kris Polidano, fil-poeżija tagħha “-Na -I -Hom” tinħakem mill-memorji li għadhom qed ifittxu ma’ xiex jaqbdu, ma’ immaġni tan-namrar tal-ġenituri, mal-“kanzunetti tad-Depeche Mode/li saru tal-quddiesa fejn tmur il-mummy u ma tmurx in-nanna”. Il-memorji tal-kittieba, tal-familja u tar-raħal jidħlu f’xulxin. Id-dar, il-ġenituri, in-nanniet, fit-tliet xogħlijiet li għandna dax-xahar, mhumiex maqtugħin mill-komunità li jgħixu fiha. Meta ż-żagħżugħ, fin-novella ta’ Simon, jasal fir-raħal biex ifittex lil oħt nanntu, “il-pjan kien li jfittex iċ-ċimiterju biex isib id-dar”. Iċ-ċimiterju huwa r-raħal tal-imgħoddi li se jibqa’ tul iż-żmien, “it-tkomplija tal-imgħoddi fl-issa biex jimxi lejn id-dejjem li ma jafu ħadd”; l-oqbra bl-istejjer tagħhom, il-kannierja li tieħu ’l kulħadd. Id-dfin kollettiv, jgħidilna Omar, “spiss jingħad li jirrifletti l-identità ta’ kollettività fil-komunità, prassi komuni fil-preistorja tal-Mediterran”.
Ottubru 2023

Kemm hi tagħna l-art ta’ taħt saqajna? Trid tkun tagħna biex tiflaħna? Dak li hemm taħtha u dak li jikber minnha, f’liema sens għandu jkun tagħna? Fil-Ġenesi, Adam jieħu s-sjieda fuq il-ħolqien billi jagħti isem għal kollox. Fl-esej tagħha “Żerriegħa”, Davinia Hamilton tibda l-vjaġġ ta’ investigazzjoni fir-relazzjoni tagħha ma’ art twelidha bil-memorja tal-ismijiet tal-għasafar u tas-siġar. “Nipprova nitgħallimhom bil-Malti dawn l-ismijiet. Ħafna minnhom ma nafhomx, għax dan is-suġġett qatt ma kien jinteressani qabel. Infittixhom fuq l-internet u f’Kelmet il-Malti. Għandhom ismijiet sbieħ immens. Vjolin tax-Xitwa, Bufula tal-Qamar, Sponsun, Primavera, Sultan iċ-Ċawl, Sturnell, Gardell, Ekru. Siġra tal-Luq, Balluta, Siġra tad-Dorf, Fraxxnu, Żagħrun.” L-ismijiet mhumiex biss sjieda imma wkoll appartenenza. L-ismijiet huma r-rabta tagħna mad-dinja. Fihom l-istorja ta’ kif għexna magħhom u kif għexna bihom. Meta l-proċessi storiċi u ekonomiċi jnessuna l-ismijiet tal-fjuri u tas-siġar, inessuhomlna bħala parti minn proċess ta’ approprjazzjoni. Meta nindunaw li nsejna l-isem tagħhom nindunaw ukoll li m’għadhomx tagħna. L-art ittieħdet minn taħt saqajna. Kif tgħid Davinia, “hemm kliem f’bosta oqsma li jinteressawni li bil-Malti ma jeżistix — il-psikoanaliżi, it-teorija queer, it-teorija femminista, it-teatru, id-disinn, l-internet u l-industrija soċjali, fost l-oħrajn. Issir kważi impossibbli li naħseb fuqhom fil-lingwa nattiva tiegħi. Il-lingwa Ingliża ssir krozza. Dan huwa effett tal-kolonjaliżmu, li jagħmilha ta’ arbitru bejni u bejn id-dinja.” F’“Kontra Tagħna Għaliex Magħna”, Joe Gatt jikteb fuq l-istorja ta’ Malta wara l-gwerra u kemm kellu jgħaddi żmien qabel konna kapaċi nimmaġinaw pajjiż mingħajr ħakma barranija. U l-fdalijiet ta’ din it-taqbida tal-immaġinazzjoni għadhom hemm, fi lsienna, fl-imġiba tagħna u f’kif inħarsu lejna nfusna. L-aljenazzjoni kulturali hija riżultat ta’ aljenazzjoni materjali. Il-ħsieb li l-art ta’ taħt saqajna m’għandhiex tkun ta’ xi ħadd ieħor kważi kulħadd jaqbel miegħu. Imma tibqa’ l-mistoqsija ta’ x’se nagħmlu biha l-art meta ssir tagħna. Nistgħu naħsbu li l-ħelsien huwa d-dritt li nkunu aħna biss li nisfruttawha. Jew inkella, li l-ħelsien veru huwa li nsibu mod kif naħdmu flimkien mad-dinja, ingawdu l-frott tagħha, mingħajr ma nifnuha, mingħajr ma mmarrduha u nġibuha fix-xejn. U forsi nħallu lil ta’ madwarna, lin-natura, lill-annimali u ’s-siġar jgħidulna huma x’jisimhom.
Settembru 2023

Qabel l-arkeoloġija hemm il-ġeoloġija. Iż-żmien kif tkejlu l-ġebla kważi impossibbli għalina nimmaġinawh. Dawn il-gżejjer stess huma dak li fadal mill-ħajjiet ta’ miljuni ta’ kreaturi li mal-medda taż-żmien għexu f’dan il-baħar. Kif jgħid Omar N’Shea fl-ewwel esej minn serje dwar is-sit ta’ Bur Mgħeż, kellhom jgħaddu “miljuni fuq miljuni ta’ snin biex il-ħlejjaq tal-ilma kkonspiraw li jinżgħu ġisimhom u jintelqu mejtin fuq dawk ta’ qabilhom biex il-pressa tal-ilma baħar tagħġinhom f’ġebla sedimentarja.” L-oqbra Neolitiċi ta’ Bur Mgħeż intesew f’temp ta’ ftit għexieren ta’ snin wara li nstabu, u llum is-sit tfittxu u ma ssibux, ħlief fl-għajdut u l-memorji tan-nies u fi ftit noti ’l hawn u ’l hemm fl-arkivji. L-arkeoloġija hija ossessjonata bl-għadam u bl-oqbra għax fil-preistorja dak biss kien jifdal minnu l-bniedem. Għemilu seta’ biss ikun bini, u l-bini jiġġarraf. Konna nħallu warajna biss l-istorja ta’ ġisimna, ta’ reazzjonijiet kimiċi u mutazzjonijiet ġenetiċi. Jew għall-inqas hekk dejjem qaltilna d-dixxiplina tal-arkeoloġija, id-dixxiplina kolonjali per eċċellenza. Din twaqqfet b’tali mod li tgħidlek li l-għarfien tan-nies tal-post huwa sekondarju għall-aħħar. Għall-kuntrarju, fl-esej tiegħu, Omar — waqt li jmur ifittex il-propensità tal-bniedem fuq dawn il-gżejjer li jindifen fil-blat — jipprova juża mod ieħor kif jitkellem ma’ dawn il-bnedmin tal-qedem billi jitħaddet ma’ nies li bħalhom il-ġebla tal-franka “għexu magħha, kielu minnha, inksew biha lejl u nhar”. Ir-revoluzzjoni teknoloġika tal-kitba biddlet kollox. Issa stajna nħallu warajna mhux biss l-istorja ta’ kif iż-żmien għamel ħerba minn ġisimna imma wkoll ta’ dak li ħsibna, ta’ dak li xxennaqna għalih. Il-kitba mhux stejjer biss tgħid; il-kitba malajr tibda thewden fuq iż-żmien u fuqha nnifisha. Minn dan ix-xahar se nibdew nippubblikaw entrati ta’ djarji minn diversi kittieba. “Għalfejn niktbu għal għada dak li ġara llum?” tistaqsi Loranne Vella fid-djarju tagħha. “X’qed inżommu ħaj verament? Għal min qed niktbu? Għalina stess bħala eżerċizzju ta’ kitba? Għalina stess bħala eżerċizzju ta’ qari dwarna stess? Jew għal min jiġi warajna li lanqas biss jafna?” Ir-ritwal tal-kitba fid-djarju, bħar-ritwal tad-dfin, huwa sforz biex ma nintesewx minkejja l-eluf ta’ snin li jiġu warajna. Meta nindifnu u nsiru ħaġa waħda mal-blat, l-istorja tagħna tkompli tiżvolġi fi żmien ġeoloġiku. Imma ż-żmien tal-kelma jgħaddi f’ħakka t’għajn għax hemm it-tama li biha nkunu nistgħu ninftiehmu minn dawk li xi darba għad forsi jiġu jfittxuna.
Awwissu 2023

Il-qilla tax-xemx ixxennaqna għall-wens tal-lejl. Is-sigħat twal tal-jum, it-toqol tal-ħars, il-parti fil-ħajja li ntgħażlet għalina, li tisirqilna ħajjitna ftit ftit, iġennuna għall-ħarba ġo dawk is-sigħat ta’ wara nżul ix-xemx, meta jibda dramm ieħor. Binhar mhux tagħna imma ta’ kull min jitfa’ ħarstu fuqna, ta’ kull rendikont li nagħtu, ta’ kull ritratt li jittiħdilna. Id-dawl għandu jedd fuqna, jaf xi jrid minna. Il-persunaġġi fl-istejjer ta’ Miriam Galea jitbattlu mid-dija qalila tax-xemx Maltija u jaħarbu ’l fuq lejn belt Ewropea fejn il-ġurnata mudlama kważi bħal-lejl, fejn “it-temp ikrah illum” u s-“sema donnu tbenġila”. U minkejja l-ħarba, kollha donnhom jistaqsu l-istess mistoqsija: “Fejn qed tistaħba x-xemx tisreġ, fejn mar id-dawl?” Il-lejl jgħattik minn ħaddieħor imma jikxfek miegħek innifsek. “Fid-dlam u fix-xita qliel kulħadd kien inġabar għall-kenn ta’ daru u jien kont waħda mill-ftit iterrqu t-toroq jiżolqu tal-belt, jirbumbjaw bl-eku ta’ passi għajjiena.” Id-dellijiet jagħtuk x’tifhem li fihom tista’ timraħ, fihom tista’ ssib solidarjetà erotika, alleanza, sorellanza. Omar N’Shea jikteb dwar il-lejl u l-ispazju erotiku li jinħoloq bejn id-dellijiet fl-esej “Bil-Moħbi fil-Beraħ” fejn joħodna lura ġenerazzjoni sħiħa għal realtà li bilkemm għadha teżisti, dinja li sfaxxat fil-ġentrifikazzjoni politika u elettronika. Dinja bl-użanzi u l-etikett tagħha, b’lingwaġġ li fih innifsu kien ukoll parti mis-satra. Dinja bil-ġeografija tagħha, bil-mapep tal-lejl li jistgħu jitqiegħdu fuq dawk ta’ binhar u jittrasformaw l-użu u s-sjieda ta’ post pubbliku, il-Ġnien tal-Gżira — li hu tiegħek għax hu ta’ kulħadd — minn lok imdawwal għat-teatrin tal-familja matul il-jum għal wieħed mudlam għall-“ħufar” matul il-lejl. Imma l-wens qatt mhu sħiħ, la ta’ billejl, la ta’ binhar, la tad-dellijiet u lanqas tal-irtokk li tuża Mona Lisa, il-protagonista tal-kitba ta’ Matthew Schembri.
Lulju 2023

Meta Platun ried ifaħħar lil Saffo, sejħilha l-Għaxar Muża. Id-disgħa li ġa kien hemm, biex jgħaddu lill-bnedmin l-għerf poetiku, artistiku u xjentifiku mill-qċaċet tal-muntanji fejn kienu jgħammru, kienu jsibu xi raġel Grieg u jfesfsulu f’widintu, biex imbagħad minnu jitkellmu l-allat. Anki jekk kliem Saffo xi darba tlissen b’leħen l-allat, illum jaslilna umli u tentattiv, kelma ’l hawn, kelma ’l hemm fuq bċejjeċ ta’ papiru li jdumu sekli sħaħ biex jitfaċċaw. It-traduzzjoni l-ġdida ta’ Warren Bartolo tal-frammenti ta’ Saffo, tgħidilna Loranne Vella, tidħol inkiss inkiss mat-test oriġinali. Biex iġibilna lil Saffo bil-Malti, it-traduttur jindiehes magħha, jgħix magħha, joħroġha miegħu, iħalliha ssir parti minn ħajtu ta’ kuljum. Ma jagħmilx vjolenza fuq il-poeżija imma jħallilna l-ispazji tal-istorja, ta’ fejn għebu l-biċċiet. Test ifframmentat nistgħu ninħallu fih daqskemm jinħall fina hu. L-istess tagħmel Rowena Grech bil-ħrejjef u l-mitoloġija, meta taqbad mit u tiddomestikah, tħallih jaħkimha imma wkoll taħkmu hi billi tiġġissem bih. Rowena tidħol fl-istorja billi tirrakkuntaha mill-ġdid, billi l-istorja tilbisha, tiffotografaha, iżżarmaha permezz tat-teknoloġiji kollha li għandha u ġġiegħel ’l-istorja tħares lejha nnifisha fil-mera tal-midja soċjali. F’“Medusa”, Rowena, bħalma tagħmel f’bosta mill-istejjer li tirrakkonta, tidħol fl-istorja, issib il-mara fiha u ġġibha fid-dinja tagħna. Ma tagħtiniex l-istorja tal-eroj, li jagħmel atti ta’ barra minn hawn, u jirbaħ, u jaħkem, u jistupra, u joqtol. Naqraw, minflok, l-isforz li l-protagonista tagħmel biex tieħu l-forma u ssir karattru sħiħ, li titlibbes biha nnifisha. Loranne tikkwota l-idea ta’ Ursula K. Le Guin li minbarra l-istejjer vjolenti li ilna nafu mill-mitoloġija, hemm tip ieħor ta’ storja li ftit ġiet miktuba. “Hemm stejjer bil-lanza, bit-taqtigħa sfrenata, imdemmija, dwar dak il-wieħed li fl-aħħar joħroġ rebbieħ. Imbagħad hemm l-istejjer bil-qoffa, li narawha timtela bil-mod il-mod, nedhew niflu kull frotta li titqiegħed fiha, nistagħġbu bil-ġmiel, bl-ilwien, bl-emozzjonijiet li jitqanqlu fina hekk kif narawha timtela sa ma tfur. Iżda kull fejn inħarsu, l-aktar li naraw huma l-istejjer bil-lanza, għax l-istejjer bil-qoffa ma tantx jagħmlu ħoss.” Forsi Platun għolla ’l Saffo għal-livell ta’ Muża għax ma riedx jara żewġ nisa jfesfsu f’widnejn xulxin. Wara kollox, bilfors kellu jkun hemm xi spjegazzjoni sopranaturali għall-fatt li Saffo kienet ħakmet l-immaġinazzjoni tal-qarrejja tagħha bi vrus dwar l-imħabba, il-ġmiel, il-biżgħat. Il-kwotidjan, id-domestiku, jaf joħloq theżżiża, bil-mod kwiet u persistenti tiegħu, daqs l-ikbar terremot.
Ġunju 2023

Il-kelma “imġissem” is-soltu nużawha biex infissru persuna b’saħħitha, xi ħadd li forsi qatta’ ħafna ħin f’xogħol manwali jew sigħat twal jerfa’ l-ħadid. Imma, kif jgħid Kurt Borg fl-esej “Ġilda”, il-mod kif neżistu huwa mod imġissem. Il-fatt li ngħixu bħala dal-ġisem jagħtina postna fid-dinja li ngħixu fiha. Dak li nħossu mid-dinja u dak li ngħidu lid-dinja jitniżżel fuq, u jinqara minn, ġisimna. Charlene Galea tieħu ’l ġisimha bħala l-ktieb ta’ ħajjitha u tagħti vuċi għal kull marka li ssib fuqu. Ix-xogħol tagħha “Ġismi Battikata” kellu l-ġenesi tiegħu f’serje ta’ workshops li għamlet Budapest bħala parti minn sensiela ta’ attivitajiet performattivi dwar il-ġisem, il-moviment u l-vuċi, li ilha tesplora dawn l-aħħar snin. Għaliha l-ġisem huwa kemm is-sors ta’ dak li tħoss u kemm ir-reċipjent ta’ dak li jagħtiha kulma tiltaqa’ miegħu f’ħajjitha. Il-ġisem ma tħossux biss minn ġewwa, imma tarah ukoll minn barra, fil-mera tal-imġiba lejha tan-nies. Għaliex għalkemm ngħixu f’ġisimna, ġisimna mhux tagħna biss. Qed jiġi kkunsmat minn ħaddieħor u ffurmat mill-mod kif jarawh, kif iriduh. Mill-mod kif jinħabb minn ħaddieħor u l-mod kif inhu għodda f’makkinarju ikbar minn kull ġisem individwali, makkinarju ekonomiku u politiku. Fuq il-ġisem tinkiteb l-istorja tagħna; ir-rendikont tal-ġisem huwa r-rendikont tal-ħajja tagħna. Charlene tieħu l-idea tal-kitba fuq il-ġisem ukoll b’mod dirett permezz tat-tpinġija. Kontra l-istorja li d-dinja u ż-żmien inaqqxu fuq ġisimha, hi tikteb fuq il-ġilda tagħha ittra lid-dinja biex tgħidilha xi ħaġa lura. In-nifs, il-vuċi, il-ħsieb, il-moviment, l-azzjoni huma kollha l-arti ta’ Charlene. Fil-leħen issib il-ftit garanzija li hemm xi ħaġa li tibda ġewwa u li tipprova tgħid l-istorja ta’ dal-ġisem minn taħt il-ġilda. Kif jikteb Kurt, “il-ġilda tgħattik filwaqt li tikxfek bħala kreatura vulnerabbli”. Għalih, il-waqgħa ta’ dal-ġisem vulnerabbli, faċilment immarkat, hija dik li tagħmilna bnedmin, dik li żżommna milli nkunu allat.
Mejju 2023

Jekk huwa minnu, bħalma jgħidu ħafna, li kull kitba hija forma ta’ traduzzjoni, il-kitba bil-Malti terġa’ hija traduzzjoni b’mod iktar ovvju minn dak li hu mifhum minn min jgħid hekk. F’dawn l-ewwel xogħlijiet li għandna fil-ġurnal tagħna din it-taqbida kienet ta’ spiss parti importanti mill-kitba u mill-proċess editorjali. Meta l-ewwel niddeċiedu li niktbu dwar suġġetti li aħna intiżi fihom imbagħad wara nagħżlu li niktbu dwarhom bil-Malti, insibu ruħna nipproċessaw ideat illi dejjem qrajniehom b’lingwa oħra, probabbilment bl-Ingliż, u li għalhekk bqajna naħsbuhom b’din il-lingwa. Meta niġu biex nartikolawhom bil-Malti nsibu ruħna nitqabdu bejn l-idea nnifisha u espressjoni preċiża u eleganti. Dan huwa l-każ mhux biss għal suġġetti akkademiċi iżda wkoll għal vjaġġi interni dwar min fil-fatt aħna. Romeo Roxman Gatt jiġi lura Malta u jibda jaħseb bil-Malti fuq l-istorja tal-ġeneru tiegħu, suġġett li kien dejjem jaħseb u jikteb dwaru bl-Ingliż. Sa dak iż-żmien, l-għażla li ma jużax il-lingwa materna kienet għalih mod kif ifittex kuntest li jħallih jartikola lilu nnifsu. L-isforz li juża l-Malti joħroġ l-aktar meta Romeo jipprova jitkellem dwaru nnifsu u dwar il-ħajja fid-dar mal-familja, u f’Malta b’mod ġenerali, bl-istess lingwa. Din tal-Malti mhix unika. Kull fejn missew l-imperi ġabu magħhom u ħallew warajhom frammenti u aljenazzjonijiet. F’La coscienza di Zeno, li ħareġ eżatt mitt sena ilu fl-ewwel snin tal-psikoanaliżi, il-protagonist jibda vjaġġ intern bit-Taljan, ilsien barrani kemm għal Zeno kif ukoll għall-awtur, Italo Svevo. Jistħi mid-“djalett” Triestin tiegħu u jgħid illi meta jitkellem bih, jispiċċa jgħid biss dak li għandu frażi lesta għalih, u jħalli barra dak kollu li għalih m’għandux vokabularju. Li nġibu ’l Svevo fil-Malti, imbagħad, ifisser li qegħdin inħaffru f’iktar minn saff wieħed tal-istorja tagħna. Ukoll, meta konna qed naħdmu ma’ Omar N’Shea fuq il-proġett tat-traduzzjoni tiegħu tal-Gilgamex fil-Malti, rajna kemm hu sforz kbir li nsibu aċċess dirett għall-idjoma u l-kultura Semitika mingħajr is-saff ta’ termini u interpretazzjoni Ingliżi. Li nieqfu naraw din id-dinja mil-lenti kolonjalista li dejjem għamlet tagħha l-istorja taċ-ċiviltà.