•  

Abeċedarju

  1. Aħdar, aħdar, u aħdar, jien u nongħos fuq il-ferrovija fi triqti lura lejn il-belt. Quddiemi mara fil-ħamsinijiet taħdem il-crosswords minn fuq ktejjeb f’ħoġorha. Xagħarha maħlul mimli ħjut griżi, u wiċċha abjad terra. Ħdejja tfajla tistudja ’l King Lear u barra jnixxi l-aħdar. Aħdar u aktar aħdar. Għaddejjin ħafna sigar, u għelieqi, u djar weqfin waħidhom fil-wesgħat miftuħa. Mogħdijiet fil-kampanja, ħamrija mxarrba u ċpar fuq l-għoljiet. Bogħod wara bogħod, tul ta’ sema, griż, għal dejjem ta’ dejjem. Xagħrek ukoll ittektket melħ. Il-ġilda xierfa u għajnejk tqal bħaċ-ċomb. Koppja żagħżugħ

    — “Lejl u Nhar” ta’ Miriam Galea

  2. Biss, l-istudju tal-istratigrafija tal-għerien u d-dgħaben mhuwiex mingħajr problemi. Apparti d-disturb minn okkupazzjoni umana matul iż-żmien kif ukoll l-impatt tan-natura nnifisha fuq dawn is-siti, hemm ukoll il-fatt li dawk imsejħa pijunieri tal-paleontoloġija ta’ Malta, bħal Spratt, Cooke u Adams, ħallew biss deskrizzjonijiet li la huma ċari u lanqas jagħtu l-ispeċi assoċjata mas-sejba, pereżempju d-deskrizzjoni li taw bħala “iljunfant pigmew”. Barra minn hekk, l-istratigrafija tad-dgħaben tikxef disturbar tremend tas-sedimenti u l-fdalijiet: dan joħroġ ċar fil-kitbiet ta’ Despott tal-1923 l

    — “Bur Mgħeż #4” ta’ Omar N’Shea

  3. Dik li għandna drawwa nsejħulha “oġġettività” mhix l-iktar kwalità interessanti f’kittieb, lanqas f’wieħed tal-istorja. Kieku l-fatti kapaċi jitkellmu waħedhom, kieku jkun biżżejjed xogħol ta’ skavar u lanqas arkeologi ma jkollna bżonn. Imma l-fatti, ċari kemm naħsbu li huma ċari, dejjem għandhom bżonn is-sintesi u l-interpretazzjoni u ma’ dawn tiġi s-suġġettività, l-opinjoni u l-perspettiva. L-oġġettività vera u pura probabbli la teżisti, u lanqas ta’ min jiġri warajha. Però, huwa wkoll il-fatt li rigward l-istorja riċenti ta’ Malta, speċjalment tas-sebgħinijiet u t-tmeninijiet, imma anki tal-g

    — “Kontra Tagħna Għaliex Mag…” ta’ Joe Gatt

  4. Erġajt lura Malta. U ilni ġa sena hawn. Bla ħsieb kienet din, ġita tas-sajf bħal kull sena oħra iżda din id-darba fost affarijiet oħra, kienet aħbar kerha li żammitni hawn. Ejja ngħidu li kien u għadu jagħmel sens li jien, Romeo, ninsab hawn. Sirna nafu li missieri kellu kanċer fl-istonku, ikrah ferm, tal-biża’ waħx. Imnalla kellu l-għasafar biex jedha u lil ommi, li hi l-pilastru tal-familja u mingħajrha ma nagħmlu xejn. Imnalla kellna ftit minn dawn l-għasafar id-dar magħna għax lil ommi ħabbewha wisq, u hi lilhom. Ommi tqala waħda kellha, u ħarġulha tnejn f’daqqa. Ifhem, mhux eżatt hekk l-ist

    — “Qarn” ta’ Romeo Roxman Gatt

  5. Fil-pubblikazzjoni tiegħu tal-1946, maħruġa mill-British Committee on the Preservation and Restitution of Works of Art, Archives, and other Material in Enemy Hands bl-isem Works of Art in Malta: Losses and Survivals in the War, l-istoriku tal-arkitettura Hugh Braun ta rendikont tat-telfien ta’ wirt kulturali Malti waqt il-gwerra. Id-dokument kien taqsira ta’ rapport estensiv miġbur u miktub minn Hannibal P. Scicluna, Olaf F. Gollcher, Charles Zammit u Braun innifsu. Jibda billi jagħti deskrizzjoni kronoloġika imma fil-qosor tal-istorja ta’ Malta flimkien ma’ ftit dettall dwar ir-riżorsa

    — “Bur Mgħeż #5” ta’ Omar N’Shea

  6. Ġieli jagħti l-każ li, jien u naħseb fuq ktieb li qed naqra, nibda nara f’kotba jew xogħlijiet oħrajn l-istess ħsieb, jew mod ta’ ħsieb mhux wisq ’il bogħod minnu, tant li nibda nissuspetta li fil-fatt qed jgħidu l-istess ħaġa, li l-kwistjoni qed jarawha mill-istess perspettiva. U allura, x’kumbinazzjoni li qed naqra żewġ jew tliet kotba miktubin fi żminijiet għalkollox differenti li qed jipproponu l-istess ħsieb! L-istess jiġrili jien u nikteb. Nibda nhewden fuq idea li mbagħad nibda naraha f’kull kitba oħra li naqra. Għadni kif qrajt it-traduzzjoni mill-Grieg Antik għall-Malti tal-Framment

    — “Il-Lanza, il-Labra, il-Qo…” ta’ Loranne Vella

  7. Gilgamex huwa x’aktarx l-uniku persunaġġ mil-letteratura tal-Lvant Nofsani Qadim li huwa magħruf fuq livell popolari. Fil-fatt, ħafna għandhom l-impressjoni li l-Gilgamex huwa l-uniku xogħol letterarju li qatt inkiteb jew li nafu bih mid-dinja tal-Mesopotamja. Ħafna mill-ftit Assirjologi li hawn fid-dinja jersqu lejn l-istudju tal-Mesopotamja minħabba Gilgamex, spiss biex jaqraw il-ġrajjiet tiegħu bl-Akkadi, għax din il-lingwa tħaddan id-djaletti tal-Assirja u l-Babilonja. Ħafna huma dawk li jaħsbu li l-ġrajja nstabet kollha, li għandna llum kull framment li hemm bżonn biex ngħaqqdu t-tifrik fli

    — “Gilgamex, Dak li Ra l-Qiegħ” ta’ Omar N’Shea

  8. GĦal tlett iljieli bejn Awwissu u Ottubru 2023, bħala parti mill-wirja The Wind Blows Waves… In All Directions, ikkurata minn Bobb Attard u Dali Aguerbi, jien għamilt insalata għal udjenza miġbura fi Spazju Kreattiv u tkellimt fuq ir-relazzjoni bejn l-ikel u l-ġeneru. Għamilt l-ewwel verżjoni ta’ din il-performance Klabb Ħawaj f’Settembru tal-2022, u kont naf li kelli bżonn naħdem fuq l-istruttura teatrali tagħha, anke jekk l-ideat teoretiċi kienu ilhom iberrnuli. Jien u nipprepara għall-verżjoni l-ġdida, qsamt dan il-ħsieb ma’ ħabibti Michela u spiċċajna noħorġu b’ħafna ideat u ħ

    — “Insalata” ta’ Noah Fabri

  9. Huwa mifhum li Saffo kitbet madwar 10 000 vers, li fil-Greċja Antika kienu jinqraw billi kienu jinsabu miġburin f’disa’ volumi. Minn dan kollu fadlilna biss 650 vers. Biċċa mhux ħażin minn dawn il-vrus huma frammentati sew, kultant kelma waħda minn linja tiġi segwita minn kelma waħda oħra mill-vers ta’ wara, imbagħad isegwi vers mitluf, jiġifieri linja vojta. Taf tkun frustranti taqra framment li kulma fih huma kelma ’l hawn u oħra ’l hemm. Kif suppost naqrawhom? Għalfejn għandna nqisuhom ta’ importanza dawn il-fdalijiet tant li saħansitra jiġu tradotti? U xi tfisser traduzzjoni meta fil-fatt ku

    — “Il-Lanza, il-Labra, il-Qo…” ta’ Loranne Vella

  10. Ħames mitt pass. Ħames mitt pass hemm mill-aħħar tarġa quddiem il-bieb tax-xogħol għall-bus stop li rrid nieqaf u nistenna fuqha. Saru l-ħamsa u nofs u ħamsa, u r-riħ ta’ Diċembru reġa’ tani naqra ħajja wara tmien sigħat inħares lejn skrin, inħarbex l-emails li jintemmu bil-kind regards u li jibdew bil-hope this email finds you well — dejjem b’exclamation mark biex il-persuna li tirċeviha tkun taf li jien waħda minn dawk l-orrajt. Inħares lejn it-tabella tal-bus stop darb’oħra biex inkun ċertissima li qiegħda fuq il-waqfa t-tajba. Mhux għax ma nafx jekk jienx ippustjata sew, imma tibda thewden war

    — “Manifest Kontra ż-Żmien” ta’ Kris Polidano

  11. Il-Gilgamex daħal lura fix-xena kulturali Semitika fis-seklu għoxrin, eżattament bħala parti mill-impetu modernista tas-sittinijiet. F’dan il-moviment, il-passat, kif ukoll it-tfittxija tiegħu, servew ta’ punt ta’ riferiment li minnu baqa’ ġej kollox lejna “b’kontinwità splussiva”, fi kliem Taha Yasin Ramadan, il-Prim Ministru tal-Iraq. F’dan iż-żmien tfaċċat fix-xena letterarja t-traduzzjoni tal-Gilgamex fl-Għarbi. L-artist modernista Dia al-Azzawi kellu interess kbir fil-Gilgamex; fil-fatt al-Azzawi kien l-illustratur tat-tieni edizzjoni tal-Gilgamex ta’ Taha Baqir fl-1965. Baqir, li għal żmie

    — “Gilgamex, Dak li Ra l-Qiegħ” ta’ Omar N’Shea

  12. Jien u Alice qed niffurmaw xirka li fiha hemm aħna biss. Alice għandha għajnejha lewn l-ambra illustrata, u xagħar iswed folt li jinżel għall-ponta fuq moħħha. Tajba fl-isports, u moħħha jilħqilha għall-matematika. Meta tkun waħedha, timmarka dirgħajha bl-iskieken ta’ missierha. Il-feriti tgħattihom taħt kmiem twal. Billejl, meta norqod għandha, nagħfas ġismi ma’ tagħha u bil-ponot ta’ subgħajja mmiss il-ġeometrija tal-marki. Norqdu mgħannqin. Lil Alice nħobbha wisq. Mhux l-imħabba diżinteressata li għandi għal familti, lanqas il-ġenn li nħoss għal dawk l-idoli li l-ħitan ta’ kamarti miksijin b’

    — “Likantropi” ta’ Davinia Hamilton

  13. Kien għadu d-dawl meta waslu Maimouna f’xi s-sitta u kwart u, ftit wara, Josiane, il-mistiedna. L-ilħna tagħhom instemgħu jzekzku mal-ħitan niedja. Maimouna żammet ’il Gabi f’ħoġorha waqt l-ikla. Josiane kellha figura mbaċċa, pulita; xagħarha kważi mqaxxar kien miżbugħ bjond u kienet liebsa misluta fi mneħirha. It-tbissima tagħha kienet mit-tip li tħollok, tbissima tal-ġelu li fakkret lil Maimouna f’għalliema li kellha f’xi skola. Ir-raġel tagħha kien għadu l-Guinea, ifaddal biex jixtri dar; kellu ħuh ġej u sejjer Pariġi jiltaqa’ ma’ nies oħra tad-dijaspora u jakkwista l-kapital soċjali u finanz

    — “Ħsieb il-Ħamiema” ta’ Noah Fabri

  14. Lejn l-aħħar ta’ Novembru rġajt inżilt Bur Mgħeż. Din id-darba tlajt mill-wied ta’ Ħal Qormi nimxi mħaddan b’żewġ naħat ta’ blat għoli, bħal sur fuq kull naħa, ngħaddi l-ewwel mir-rovini Ingliżi ta’ Nissen huts bil-fdewwex kollha msadda u mtaqqba, biċċiet mis-soqfa neqsin iħallu raġġ ta’ dawl jidħol fil-kmamar issa żarmati kważi għalkollox mill-knaten, wajers tar-ram, għamara interna u madum. Kulħadd ġie jżarma u jieħu; m’hemmx għalfejn tmur ’il bogħod biex tifhem kif tinħatt u tintesa belt meta taqa’ t-tmexxija, kulħadd jiġi għall-biċċa li tiswieh. Frans kien miegħi, jarani niġbed ir-ritratti t

    — “Bur Mgħeż #4” ta’ Omar N’Shea

  15. Meta mort il-Mużew tal-Arkeoloġija, tlabt permess biex nikkonsulta l-kaxxi ta’ Bur Mgħeż u d-Debdieba. Il-kuratur tal-arkeoloġija, Sharon Sultana, kellha entużjażmu daqsi biex naraw x’kien hemm fil-kaxxi tal-injam li kellhom miktub fuqhom, b’linka sewda u ġibs abjad, l-isem ta’ Bur Mgħeż. Fil-wirja nazzjonali m’hemm l-ebda artefatt jew oġġett mid-dagħbien-qabar ta’ Bur Mgħeż fil-vetrini, x’aktarx minħabba l-fatt li dak li baqa’ huwa frammentarju wisq u ħlief skutella żgħira rrestawrata m’hemm xejn li jista’ jkun ta’ attrazzjoni f’mużew, bħal ngħidu aħna figurini jew fuħħar dekorat. Mid-Deb

    — “Bur Mgħeż #5” ta’ Omar N’Shea

  16. Naħseb Marija mardet. Qed tinsa kollox. Tinsa l-irgiel. Tinsa l-formoli tat-taxxa. Tinsa l-ismijiet. Tinsa l-kotba. Tinsa s-sess. Tinsa l-ġranet tal-ġimgħa. Tinsa s-somom.  Tinsa tiekol. Tinsa tagħtas. Tinsa tqum. Tinsa tiftaħ jew tagħlaq il-purtiera. Tinsa ssakkar il-bieb minn ġewwa. Tinsa l-arloġġ. Wiċċ Marija għadu żagħżugħ u mislut, għajnejha jolqtuk u ħaddejha weqfin, iżda wiċċha kulur mitfi u taħt għajnejha iswed. Marija nsiet tixgħel id-dawl. Fil-kamra waqa’ dlam ħiemed. Ix-xemx nieżla kulur il-larinġ tittawwal minn wara l-ħajt wieqaf faċċata tat-tieqa. It-televixin mitf

    — “Lejl u Nhar” ta’ Miriam Galea

  17. Poeżija bl-Ingliż li ktibt hija “Acne & Horny” fuq ktejjeb ċkejken li tathuli ħabiba tiegħi tal-qalb. Djarju qisu veru seta’ kien ta’ Romeo. Warda fl-aħmar imnaqqxa fuq qoxra tal-ġild ħadra. Minflok fuq Ġuljetta qed nikteb fuqi u fuq it-T. Lit-tfajla tiegħi niktbilha poeżiji imma ġeneralment nibgħathomlha email jew niktibhom fuq karta tal-kompjuter. Darba għamiltilha ktieb; ħadt il-ħin fuqu, ma kienx kliem biss. Hi tiktibli veru sabiħ, tikteb sabiħ b’mod ġenerali. Meta tmur lura lejn Barċellona tħallili koċċ ittri ċkejknin imferrxin mad-dar. Taħt l-imħadda, jew fil-wax ta’ xagħri, fil-kexxun

    — “Qarn” ta’ Romeo Roxman Gatt

  18. Qatt ma skoprejna x’jiġri li kellna nittardjaw. Dejjem naslu eżatt fil-ħin, naqbżu ’l barra mill-vann, ngħaddu mill-kanċell il-kbir tal-ħadid, u nitilgħu t-taraġ sparati. Kull ġurnata hi l-istess ġurnata. Inħeġġeġ ’il ġismi jħaffef, daqslikieku kien annimal apparti minni nnifsi, imma t-toqol tal-basket mimli kotba jillajmani. Kważi niżloq quddiem ir-reception, nisprintja għal ġos-sala tal-assembly, nilheġ, bla nifs. Sister Anthony, deo gratias, għadha mhix hawn. Qalbi tant qed tgħaġġel, qed nara l-istilel iduru bija. Inżomm mal-ħajt biex nieħu n-nifs u niffoka għajnejja fuq il-madum maq

    — “Likantropi” ta’ Davinia Hamilton

  19. Rabja u aggressjoni u wġigħ. Kważi tliet ġimgħat wara l-operazzjoni. Uġigħ mhux bħall-ewwel ġimgħa, imma sidri għadu juġagħni sew. L-irjus tal-bżieżel inqas suwed, u l-Bactroban qed jirnexxili nagħmlu mingħajr ħlewwa ta’ qalb, biki u qrid. Iżda l-kbir kien għadu ġej għax il-kirurgu tani eżerċizzju ġdid x’nagħmel, u dan ferm agħar. Irrid nimmassaġġa l-iscar tissue ta’ madwar sidri. (Fittixt “scar tissue” bil-Malti u sibt li jgħidulha “merk”. Kelma stramba u ġdida għalija. Din veru jużawha n-nies?) Irrid nagħmel dan għal sitt ġimgħat sħaħ sakemm nerġa’ mmur narah. L-uġigħ tiegħi mhux għal dejjem u

    — “Qarn” ta’ Romeo Roxman Gatt

  20. Sadattant, il-Paleontoloġija bdiet għaddejja ġmielha. Fost oħrajn, Hunt u Schembri jissuġġerixxu li kien hemm tliet influssi ta’ fawna minn Sqallija: l-ewwel waħda waqt il-Pleistoċeniku Nofsani bikri, it-tieni f’tan-nofs u t-tielet fil-perjodu aħħari. Waqt it-tliet stadji interglaċjali, il-livell tal-baħar bejn Malta u Sqallija waqa’ bejn 120 u 130 metru u l-ilma tal-baħar u tax-xmajjar inbidel f’silġ li nqabad fil-glaċieri. Bejn dawn l-influssi, it-temperatura għoliet u l-livell tal-baħar ukoll, u allura dawk l-annimali li kienu niżlu għas-sħana lejn il-gżejjer Maltin inqabdu hawn. Bħala konseg

    — “Bur Mgħeż #4” ta’ Omar N’Shea

  21. Temp ikrah illum.” Is-sema tqil, l-art għasra, il-bjut battala. Ili ma noħroġ. Fil-mera, wiċċi musfar u xagħri mitluq. Bl-istess flokk dawn l-aħħar jumejn u qalziet wiesa’ tal-piġama. Intella’ u nniżżel nixrifx mill-għatba ’l barra  —  nieħu naqra arja friska, inbiddel ftit, inderri. Iżda dawn l-erba’ ħitan wisq kennija. Lil hinn mill-maltemp, miċ-ċiera tan-nies u mir-rutina tax-xogħol, nagħżel li nestendi dan l-irtir domestiku. Hawn ġew ma jonqosni xejn: fadal xi bottijiet ikel fil-cupboard, jitħaddtu miegħi n-nies tat-televixin, u jżiegħel bija l-friex kbir u sħun. Negħreq ġo fih bħal f’baħar ar

    — “Lejl u Nhar” ta’ Miriam Galea

  22. Viżibbilment, it-terren tal-postpolitika kien jikkondividi ħafna karatteristiċi ewlenin mal-iperpolitika li fl-aħħar waslet biex ħaditilha postha — id-dimobilizzazzjoni u d-dgħufija tas-soċjetà ċivili, it-tqaċċit mill-għeruq tal-partiti, iż-żieda fl-iżolament tal-istat mill-pressjoni popolari. Iżda n-​novità dejjem tippresupponi kuntrast — għax ma nżommux terminu iktar familjari? Fis-snin ta’ wara l-kollass finanzjarju tal-2008, beda jinħall b’mod konsistenti ż-żmien is-silġ tal-politika li ġie wara l-kollass tal-Ħajt ta’ Berlin. Tul il-Punent kollu — minn Occupy Wall Street fl-Istati Uniti sa 1

    — “Kollox Iperpolitiku” ta’ Anton Jäger

  23. Wara waqfa ta’ kważi għaxar snin, fis-6 ta’ Diċembru tal-1932, il-Ministeru tal-Istruzzjoni Pubblika fetaħ file ieħor rigward Bur Mgħeż, din id-darba b’ittra mingħand Temi Zammit li issa kien sar id-Direttur tal-Valletta Museum. In-numru tar-reġistrazzjoni tal-file huwa 607/32 u hemm imniżżel fuq l-ewwel paġna li huwa konness ma’ files eqdem. Il-ħatra ta’ Temi Zammit bħala Direttur tal-Valletta Museum kellha l-isfond tagħha fl-ewwel kariga tiegħu bħala kuratur ta’ dal-mużew, ħatra li nqabdet kemm fit-taqtigħ politiku tal-perjodu, speċjalment dak ta’ Fortunato Mizzi u l-Partito Nazionale, u

    — “Bur Mgħeż #3” ta’ Omar N’Shea

  24. Xi siegħa wara, biż-żerniq kmieni ta’ Marzu jlebleb il-blu fuq kull wiċċ, Maimouna u ċ-ċkejkna Gabrielle kienu mixjin lejn id-dar, jiċċelebraw ir-rebħa glorjuża ta’ dakinhar waqt il-logħob tal-futbol ta’ nhar ta’ Ħamis. Tifla ta’ xi għaxar snin għaddiet bil-ġirja b’xirja m’għand il-ħanut tal-pjazza, it-toppu jperper kontra r-raġġi tax-xemx. Ġappuniż b’xagħru sufi, qisu għadu kif ħaslu, qasam it-triq maġenb il-pont. Mal-kantuniera l-oħra, quddiem il-ħsejjes tal-mużika jfuru mill-ħanut daqs nitfa, il-ġara ta’ Maimouna mxiet bit-tfal fil-pram. Kellha libsa twila u pulita, griża, tal-polyester

    — “Ħsieb il-Ħamiema” ta’ Noah Fabri

  25. Żgur li ismi familjari. Żgur li smajt bosta stejjer fuqi. Iżda żgur qatt ma smajt dak li ġara bejni u bejn Persew. Nitolbok, iskot ftit u isma’ l-istorja tiegħi qabel nissarraf f’elf framment ta’ miti oħra… Mela darba, ħmistax-il sena ilu, meta kont għadni tifla, kont ngħix mal-ġenituri tiegħi, Foriku u Keto, fuq gżira serena mdawra b’baħar blu jwerżaq. Id-dar kienet ċkejkna, bi tlett ikmamar kollox; il-kċina, il-kamra tal-bżonnijet tagħna u l-kamra fejn konna norqdu jien u ħuti l-oħra. Għalkemm bejni u bejn ħuti l-kbar ftit snin biss kienu jifirduna — qabża ta’ sentejn kull wieħed — l-ikbar d

    — “Medusa” ta’ Rowena Grech

  26. Zeno Cosini jagħmel kollox nofs qalb. Imur ix-xogħol nofs qalb, jiżżewweġ nofs qalb, jaqlibha lill-mara nofs qalb. L-uniku suġġett li verament jinteressah huwa hu stess, il-marda tiegħu. It-tabib li kellem qallu biex jikteb dak kollu li għandu xi jgħid; bħall-psikoanalisti ta’ żmienu kellu fidi kważi għamja fil-kliem. Din wara kollox kienet l-innovazzjoni l-kbira ta’ Sigmund Freud. Li jekk il-pazjent jitħalla jitkellem liberament, f’atmosfera ta’ rilassament, jiftaħ qalbu daqslikieku kien ipnotizzat. Imma Cosini, jekk ma jaf xejn, jaf li l-affarijiet mhumiex daqshekk sempliċi. Jissuspetta

    — “Il-Kuxjenza fit-Truf” ta’ Joe Gatt

  27. 16 ta’ Ottubru. X’saħħa fiha splużjoni? X’inhuma l-istejjer madwarha? Kaxxa infernali. Is-sajjieda kienu jistadu għall-bombi li għadhom ma splodewx. Filfla, l-aktar gżira mwarrba ta’ Malta fl-inħawi tal-Qrendi, kienet tintuża għall-prattika tal-isparar tar-rokits, missili u torpidows fi żmien l-Ingliżi. B’dawn il-ħsibijiet bdejt infassal Kaxxa Infernali: Explosions, biċċa xogħol tat-teatru totalment non-fiction. Din damet biex tintwera quddiem in-nies sentejn, sa Ġunju tal-2021, għax kien iż-żmien fejn seħħ dak li ma jitwemminx. Qatt ma ħsibt li kont se nkun maqful ġewwa għal żmien daqs

    — “Splużjonijiet #1” ta’ Jimmy Grima
Dekorazzjoni art-nouveau