April 2024

Forsi hija reazzjoni matura li nammettu r-responsabbiltà għall-azzjonijiet tagħna, u li meta tiġrilna xi ħaġa ma nwaħħlux fil-passat, f’dak li għaddejna minnu, f’kif ġejna ttrattati. Iżda hija wkoll maturità u sinjal li qed nippruvaw insiru adulti li nkunu responsabbli mhux biss għall-azzjonijiet tagħna iżda għall-memorja u l-istorja tagħna. Meta nkunu Ħaġar Qim jew l-Imnajdra u nħarsu ’l barra lejn il-baħar naraw il-veduta evokattiva u romantika tal-gżira ta’ Filfla. Min jaf kemm ritratti jeżistu tagħha dil-veduta fil-mobile ta’ kull min ikun għaddej minn ħdejn il-Qrendi u f’daqqa waħda jilmaħ dik il-blata f’nofs ta’ baħar. Aħna mingħalina qed inħarsu lejn frott il-proċess ġeomorfoloġiku, proċess misterjuż ta’ miljuni ta’ snin, ir-riżultat ta’ bidliet li seħħew fuq skala ta’ ħin ġeoloġiku. Meta, fil-fatt, il-forma ta’ Filfla li naraw issawret bomba wara bomba. Kull bidla li saret f’dak is-silwett famuż kienet l-effett ta’ splużjoni, azzjoni li damet inqas minn sekonda, iżda rrepetuta jum wara l-ieħor għal għexieren ta’ snin. Hemm ħafna skali ta’ żmien. Iż-żmien ġeoloġiku. Iż-żmien tal-imperi. Iż-żmien tal-istorja ta’ pajjiżna f’dawk id-deċennji hekk kif kien ħiereġ mill-kolonjaliżmu. Jimmy Grima, bl-esej tiegħu “Il-Kwiet u l-Lejl”, jagħti bidu għas-sensiela l-ġdida “Splużjonijiet” dwar x’wassal għal dik it-trawma prinċipali fil-kuxjenza ta’ Malta l-ġdida li ilna ngħixu fiha minn Ottubru 2017. Huwa jmur ifittex l-istorja twila li wasslet għal kultura fejn hu possibbli li nisplodu l-porvli mhux biss fl-ajru b’ċelebrazzjoni, iżda anki mal-għetiebi tal-bibien b’vendikazzjoni u taħt il-karozzi tan-nies biex nagħlqulhom ħalqhom. Jimmy jgħid li f’xogħlu jipprova jaqbad iż-żmien, iżda “hemm ħafna ħofor u spazji mudlama fl-istorjografija Maltija. Qisna ma tantx sibna ċ-ċans inħarsu lura lejn kif inkitbet l-istorja tagħna u weħilna man-narrattiva orjentalista li kitbu fuqna l-barranin li kienu jaħkmuna. Jista’ jkun li maż-żminijiet, dak li nkiteb, bħal fi Ġrajjiet Malta, sar vanġelu u sar it-twemmin, it-tradizzjoni u l-identità Maltija. Finzjoni li ssir ir-realtà, fejn dak li nkiteb fil-kotba ta’ gwida għat-turisti fis-sittinijiet inbidel fit-twemmin nazzjonali tal-identità Maltija.” Anki l-istorja għandha l-istorja tagħha. Joe Gatt, bir-rakkont tiegħu “General Strike” joħodna lura għal avveniment ieħor li, għalkemm huwa punt ċar fl-istorja ta’ kif ħriġna mill-kolonjaliżmu, m’għandux l-istess rispettabbiltà li għandu, pereżempju, is-Sette Giugno. It-28 ta’ April tal-1958 għadu marbut wisq ma’ storja ta’ partit wieħed. Però, lanqas is-Sette Giugno ma kien minn dejjem rispettabbli għal kulħadd. Ma kienx hawn monument wieħed li jfakkru għal sebgħa u sittin sena minn meta seħħ, tnejn u għoxrin minnhom f’Malta indipendenti. Forsi għax, bħall-general strike tal-1958 li żvolġa fi speċi ta’ rewwixta orkestrata, għal snin sħaħ l-avveniment stajna nħarsu lejh biss mil-lenti partiġġjana. Qisna nistennew li ż-żmien inaddaf l-att mill-aspetti kkumplikati u inkonvenjenti tiegħu sakemm fil-memorja jibqa’ biss avveniment nadif ta’ eroiżmu pur, li fih ħadu sehem biss nies li sibnielhom posthom qalb il-ħafna qaddisin ta’ dawn il-gżejjer. La dak li nagħmlu, la dak li niftakru, u lanqas l-istorja li nirrakkuntaw dwarna nfusna, qatt mhuma għalkollox innoċenti.

Frar 2024

Kollox Iperpolitiku

Anton Jäger (tr Karl Baldacchino)

Ir-ritratti huma ta’ lwien jgħajtu, kważi fluworexxenti. It-tema li tgħaqqadhom hi “l-imħabba”. F’ritratt jismu Love (hands in hair), mara b’xagħar aħmar u għajnejha magħluqin hija miżmuma minn par idejn maskili li jilħquha minn barra l-bordura. F’ritratt ieħor raġel b’ġakketta tal-jeans qed jiżfen waħdu, kważi qed ilaħħaq għal id fil-qrib. F’Love (hands praying), mara b’għajnejha magħluqin torbot idejha f’nofs folla clubbers. Bħallikieku f’ritwal sekulari, timmedita fl-anonimità tad-diskoteka. In-nies fir-ritratt jiżfnu ma’ mużika maħluqa fuq il-bażi ta’ ħsejjes li jarmi l-makkinarju industrijali ta’ Detroit u Manchester, il-bliet tewmin li welldu t-tekno. Fl-1989, però — is-sena li fiha ttieħdu dawn ir-ritratti — il-magni m’għadhomx jaħdmu. Ħafna minnhom ċkienu jew ġew irrilokati lejn iċ-Ċina, filwaqt li l-bliet tewmin tat-tekno ġew deindustrijalizzati. Waqt li kienet qed tivvjaġġa ġo megabelt Ċiniża xi snin qabel, il-fotografa Ġermaniża Hilla Becher innotat l-assemblaġġ mill-ġdid ta’ kopja ta’ mitħna tal-azzar li darba ġibdet fl-Ewropa. Issa, iż-żgħażagħ fir-ritratti tal-ħajja ta’ billejl ta’ Wolfgang Tillmans jiżfnu biex jippruvaw ixejnu l-industrija, il-politika u l-istorja nfisha. Ta’ min jinnota ż-żmien u l-post tar-ritratti ta’ Tillmans. Jiddokumentaw Londra taħt Thatcher u Berlin waqt li l-Ħajt nieżel. Lejn il-Lvant, is-soċjaliżmu statali qed joqrob il-kollass. Il-kapitaliżmu globali huwa trijonfanti. Id-deindustrijalizzazzjoni tal-Punent qed taċċellera. Fl-istess sena li x-xjenzat politiku Amerikan Francis Fukuyama ppubblika l-esej leġġendarja tiegħu dwar “it-tmiem tal-istorja” fin-National Interest, il-kamera ta’ Tillmans issa ssir xhieda ta’ eżerċizzju ta’ amnesija kollettiva: tentattiv biex jitkeċċew l-ispettri ideoloġiċi tas-seklu li għadda u bil-kwiet nimxu lejn utopja privata. Żmien il-“postpolitika” infetaħ.

Diċembru 2023

Insalata

Noah Fabri

Il-memorja fl-ikel tinfed b’mod iktar sottili. Jien u nagħmel l-insalata kont qed niftakar, mingħajr ma kelli għalfejn nitkellem, sempliċiment billi nirrepeti b’ġismi l-azzjonijiet li għaddewli ommi u ommha. Meta nikkunsidraw l-ikel, irridu naħsbu fuq lingwa sħiħa mhux mitkellma, irridu naħsbu fuq il-ħin b’mod differenti, irridu nidħlu fi ħsieb fuq livell għalkollox differenti minn dak kapitalist li jorganizzalna l-ħajja ta’ kuljum fid-dinja pubblika tal-lum. Fil-verità, fil-privat u fi ċrieki żgħar, kull wieħed u waħda minna għandna l-possibbiltà biex naħsbu b’ontoloġija kompletament differenti minn dik tal-Illuminiżmu. U iktar ma nsajru flimkien u naqsmu l-ikel u l-għajnuna bejnietna, iktar dawn iċ-ċrieki nistgħu nkabbruhom. L-ikel jgħaqqad u jagħti dar u post għall-kenn lil min joffrih u jaqsmu. Huwa importanti li nagħrfu l-valur politiku li nieħdu ħsieb xulxin, xi ħaġa li t-teorija femminista ilha tinsisti dwarha. Meta taqsam ikla kważi dejjem tkun qed toħloq familja, u għalija l-familja ta’ veru tinħoloq meta nieklu flimkien b’mod intenzjonali. F’nofs il-pandemija jien u Michela sajjarna ikla tal-Milied għal sħabna. Ivvintajna menù daqsxejn miġnun u morna s-suq tal-bdiewa, Ta’ Qali t-Tlieta waranofsinhar, biex nixtru l-ħaxix m’għand Pawlu. Imbagħad waqafna l-PAMA għall-bottijiet, l-inbid għall-mulled wine u l-ġobon vegan. Wasalna għand Michela u bdejna nsajru. Semmejna lilna nfusna z-zija Gloria u n-neputija Rebecca, u bdejna nalternaw min hi min skont min kien jaf ir-riċetta l-iktar. Għamilna soppa tal-faqqiegħ u kejk tal-Campari, rajna episodju ta’ Dejjem Tiegħek Becky, irqadna, qomna kmieni, indunajna li ma kellniex miżien, morna nixtru miżien, għamilna ħobża, żewġ insalati, sweet potato u qargħa ħamra l-forn, brunġiel moqli b’zalza tal-mustarda — imbagħad ġew sħabna u domna sa filgħaxija nfewħu d-dar bi stejjer, logħob, mużika, u, sintendi, ħafna ikel.

Il-Kliem fit-Teorija