Ottubru 2024

Il-Victoria Lines, dawk il-fortifikazzjonijiet li jserrpu bejn il-Madliena u Fomm ir-Riħ, inbnew mill-Ingliżi biex f’każ ta’ bżonn, il-parti ta’ fuq ta’ Malta tkun tista’ tiġi abbandunata għall-għadu u l-parti t’isfel issir bħal fortizza. L-istorja ġeoloġika tal-gżira — fit-taqtigħa bejn il-plakka tettonika Afrikana u dik Ewrażjatika — kienet ġa qasmitha hawnhekk il-gżira tul il-Great Fault, il-Qasma l-Kbira, it-“tarġa” ta’ San Pawl u San Ġużepp tat-Tarġa. L-idea li post daqshekk żgħir bħal pajjiżna tista’ ċċekknu iktar u tiddefendi biss il-parti tiegħu li għandek bżonn int, il-port u t-tarzna, tinstema’ xi ftit biżarra u fil-fatt, ftit snin wara li nbnew, dawn il-fortifikazzjonijiet saru obsoleti għaliex kien dubjuż kemm verament kienu se jservu ta’ protezzjoni, anki minħabba t-topografija nnifisha tal-madwar. Dan huwa d-destin tal-fortifikazzjonijiet l-iktar impressjonanti tagħna; is-swar tal-Belt kienu qishom qed iħarsuna minn trawma tal-passat iktar mill-għadu potenzjali tal-ġejjieni, u qatt ma ntużaw kontra ħadd ħlief kontra l-Maltin infushom. Dejjem tathom f’għajnhom lill-kolonizzaturi li ma’ dil-biċċa art tant strateġika f’nofs il-Mediterran, jaħasra, kellhom jitwekkew ukoll bin-nies. Mhux wisq, ftit mijiet ta’ eluf kollox, imma biżżejjed biex ikollok tieħu ħsiebhom jew għall-inqas tinnegozja magħhom. Minn gżira ppruvaw jagħmlu fortizza li tinqata’ għaliha. U minn fortizza, ġieli ppruvaw jagħmlu żona awtonoma navali, vapur, bħalma għamlu l-Ingliżi b’Sant’Anġlu meta tawh l-istatus ta’ stone frigate u semmewh HMS Egmont, iktar tard HMS St Angelo. Qisu dak l-ilsien art seta’ jinqata’ mill-Birgu u jsalpa għal rasu bil-mod il-mod barra mill-port u jeħles darba għal dejjem min-nies tal-pajjiż. F’“Biex Tara Kif Jgħixu l-Oħrajn, dax-xahar, Ryan Falzon joħodna proprju f’dak il-post li fi storja kontrafattwali seta’ sar parti minn fruntiera li taqsam lill-gżira f’żewġ pajjiżi. Il-Victoria Lines qatt ma saru fruntiera, u sittin sena wara l-Indipendenza żgur m’għadux tal-Ingliżi hemm. “Kieku qegħdin hawn illum, jgħid Ryan dwar l-Ingliżi, “jgħarrxu bis-searchlight, jistgħu jaraw il-vilel ħolma fuq ix-xaqliba tal-Madliena, jissendikaw bit-trombi għal parties ħorox li jdumu sas-siegħa ta’ waranofsinhar. Kienu jisimgħu l-mużika ddamdam bla rispett ġol-wied ukoll u min jaf, forsi kienet tiġihom l-għira u jirrappurtawhom. Jew jisparawlhom. Jekk m’għadux tas-servizzi, ta’ min hu? Kif tagħmlu tiegħek post? Kif tkun taf li sar tiegħek? Jekk “tiġi kmieni, faċli ssib nies jammiraw il-veduta, jew xi erbat itfal iġibu pizza bil-mutur delivery sa ħdejn il-karozza tagħhom, jitfgħu laptop fuq id-dashboard, iniżżlu t-twieqi u joqogħdu jfaqqgħu d-daħq. Fl-imgħoddi, Baħar iċ-Ċagħaq kien baħħ imma llum ikollok tilgħab “logħba ħarba tevita l-caravans permanenti li sajf u xitwa jkun hemm id-dawl fihom. Ikollok tippożizzjona ruħek eżatt fin-nofs tat-triq, bejn il-kumpless, l-għassies u l-caravans. Tippożizzjona ruħek bħalma l-Ingliżi ppożizzjonaw ruħhom f’punti strateġiċi tal-gżira ħalli jgawduhom, jikkapparrawhom u jitpaxxew bil-veduti. Bħall-gagazza li jsemmi Ryan, faħam użat mill-Ingliżi li sar il-pajsaġġ idealizzat tal-presepji Maltin, l-identità hija t-tilqit tal-istorja. Dak li jibqa’, kollu għalina; jekk jibqa’.

Logo tal-podcast ta' Aphroconfuso
  • Settembru 2024

Nifs: Kaos u Poeżija #3

Franco “Bifo” Berardi (tr Karl Baldacchino)

Il-kaos u l-barokk

Id-diffikultajiet u l-avventuri tar-rumanz pikaresk (dak il-ġeneru letterarju li kien qed jemerġi mill-kundizzjoni urbana u mill-kunflitt bejn il-borgeżija u l-proletarji urbani) huma msejsa hawn. Picaro huwa xi ħadd li m’għandu xejn: l-ebda proprjetà, l-ebda xogħol, lanqas iċ-ċertezza tal-oriġini tiegħu. Għalhekk, il-picaro huwa xi ħadd li qed ifittex. Il-picaro, fil-fatt, huwa buscòn, wieħed li jfittex. X’qed ifittex il-picaro? Qed ifittex kollox, u l-ewwel nett lilu nnifsu  —  l-oriġini tiegħu, l-identità tiegħu. L-istrumblar li Góngora jsejjaħ “ġenn” (locura) u Quevedo jipperċepixxi bħala “diżillużjoni” (desengano) kien l-effett ta’ din id-diterritorjalizzazzjoni ta’ perspettivi u proliferazzjoni ta’ stimuli. Il-barokk huwa tranżizzjoni, skont Deleuze. Tranżizzjoni minn xiex għal xiex? Seħħet fluttwazzjoni enormi fis-semjosfera Ewropea meta, permezz tat-teknoloġija tal-istampar, it-test miktub infirex fost popolazzjoni urbana kbira, waqt li l-esplorazzjonijiet ġeografiċi wessgħu bil-kbir il-limiti tad-dinja magħrufa. Dan iċ-ċaqliq wassal biex il-moħħ kollettiv jittawwal lil hinn mill-fruntieri tal-ordni antropoċentrika li ġiet asserita mill-kultura Rinaxximentali. Dik l-ordni kienet imħarbta mid-diżordni magħmul mill-bniedem tal-modernità barokka: l-artifiċju ħa post in-natura, locura ssostitwiet ir-raġuni, u l-apparenza ħadet post l-eżistenza. Mitluf fil-labirint urban, fil-battalja bla waqfien għas-sopravivenza u l-akkumulazzjoni, ir-raġuni nbidlet f’astuzja u l-qies ġie sostitwit mill-forza. Il-buscòn  —  dak li medhi jfittex  —  sar is-simbolu tal-kundizzjoni l-ġdida.

  • April 2024

Persjani

Aaron Aquilina

Ħa niktibha hawnhekk forsi nikser iċ-ċirku vizzjuż. Fi kliem Keats, il-kapaċità negattiva hi li tkun “kapaċi toqgħod fl-inċertezzi, Misteri, dubji, bla ebda ġiri antipatku wara l-fatti u r-raġuni. Dan kunċett antik, simili għat-trankwillità, jew ataraxia. Ix-Xettiku Sextus Empiricus u dawk kollha li ġew warajh jissuġġerixxu li din tiġi mill-bilanċ, mill-equipollence (jew għall-inqas hekk isostnu t-tradutturi li għandha tinqaleb il-kelma ἰσοσθένεια). Dan kollu jingħata ħafna iktar kulur u kumplessità minn Husserl bil-kunċett tal-epoché. Keats jgħid, allura, li l-aqwa karatteristika tal-kittieb  —  u skontu, l-aqwa eżempju ta’ dan huwa Shakespeare  —  hi l-kapaċità li jkunu jafu li ma jafux, u li jibqgħu f’din il-“ma nafx”, f’din il-boqqaġni, bla ebda attentat għall-għerf u t-teleoloġija. Kif għedt qabel: il-“jien” ta’ Keats la tifhem u lanqas tispjega. Forsi din il-kapaċità negattiva ta’ Keats taf tagħtini xi forma ta’ risposta għall-mistoqsija li dejjem insib ruħi nistaqsi: il-baħar ukoll ħabs? Il-fatt li Malta mdawra bl-ilma: ċella jew ħelsien? Għalkemm postijiet bħall-Awstralja jew ir-Renju Unit huma wkoll imdawrin bl-ibħra u l-oċeani, naħseb kollha kemm aħna nifhmu li post bħal Malta każ kemxejn speċjali. U kemm hi kbira Malta? Għax it-topografija tal-ġebel u l-baħar tifforma wkoll it-topografija kunċettwali-personali tagħna. Il-leġiżlazzjonijiet differenti li jaqsmu l-baħar ta’ madwarna  —  tal-baħar territorjali, taż-żona kontigwa, taż-żona esklużiva tas-sajd  —  kollha jqisuna b’kejl differenti. Fuq l-art dil-problema ma ssibx sodezza (niftakru ftit fil-ġuriżdizzjonijiet diversi u mħawdin tal-gvern, tal-knisja, tal-privat), u allura ovvja li nsibu ruħna nixtarru, bla qatt ċertezza, l-oriġini u l-identità tagħna, il-Maltiżmu tagħna mċaflas minn litanija ta’ karatteristiċi li huma fl-istess ħin riġidi daqs iż-żonqor u flessibbli daqs il-mewġ.

  • Mejju 2024

Politika bla Nifs

Karl Baldacchino

Fis-snin disgħin u elfejn, il-politika lokali kienet relattivament relegata għall-isfera privata. Apparti l-fervur ta’ waqt il-kampanji elettorali, u d-dħul ta’ Malta fl-Unjoni Ewropea, kien komuni ħafna li wieħed jistqarr li ma kienx interessat fil-politika, speċjalment il-ġenerazzjoni iktar żagħżugħa. Għalkemm il-maġġoranza riedet li Malta tidħol fl-Unjoni Ewropea, ftit kienu dawk li jafu xi tfisser. Geert Lovink jikteb li “l-istennija għal Brussell hija bħall-istennija għal Godot. Biss, għal Malta, Godot speċi ta’ tfaċċa. Issa żdiedet bandiera oħra, blu bl-istilel. Iktar elezzjonijiet, kandidati, liġijiet u standards. Din kienet politika aljena. Wisq serja u tinsab ’il bogħod sew mill-ibħra tagħna. Il-gvern qal li ġew mitt miljun però, jekk mhux biljun, u iktar fil-futur. Mhux ta’ min jarmiha dil-politika mela, kien ir-raġunament ta’ ħafna. Mill-banda l-oħra, ix-xettiċiżmu tal-partit fl-oppożizzjoni wera iktar nazzjonaliżmu fuq l-affari mill-partit fil-gvern innifsu. Saħaq fuq li saħaq li sħubija sħiħa ma kinitx ħobż għal snien il-pajjiż u l-kelma fuq fomm kulħadd kienet li ladarba nidħlu, jiġu skoss barranin jieħdu xogħol kulħadd. F’każ li kont ġenwinament interessat fil-politika, hemm ċans li xorta, minn età żgħira, l-edukaturi skoraġġewk milli tiddiskuti xi ħaġa relatata. Lanqas l-Unjoni Ewropea stess, il-futur imminenti ta’ pajjiżek, ma stajt issemmi fil-klassi, għax ukoll kienet iġġorr timbru ta’ partit. Id-diskussjonijiet politiċi f’Malta kienu għadhom reminixxenti tar-rivalità partiġjana li semmejna qabel, aktar milli jittrattaw il-governanza per se, u b’hekk baqa’ l-biża’ li fil-pubbliku dawn setgħu jiddevolvu f’direzzjoni mhux mixtieqa.

  • Novembru 2023

Qamar Aħmar

Simon Bartolo

Virginia weġbitha li dawn huma fatti tal-ħajja u ma nistgħux nibdluhom. Nitwieldu u nikbru. Inwelldu u nkomplu nikbru sa ma fl-aħħar nispiċċaw. M’hemmx mod ieħor. Vera kienet ħarset lejn Virginia b’ċertu diqa. Forsi jmissha insistiet iktar; forsi kieku spjegat ruħha aħjar, Virginia kienet tifhem u ma titlaqx, imma qatgħet qalbha. Ma setgħet tagħmel xejn għajr li tħalli lil oħtha titlaq, tmur tfittex xortiha barra minn Malta, toffri ħajjitha u ġisimha lil raġel li qatt ma seta’ japprezzaha. Tagħtih ulied li mhux talli jerdgħulha ħalibha imma demmha wkoll. Għannqitha waħda tal-aħħar. Tgħanniqa iebsa u tal-aħħar. Saħħa! Xtaqitilha s-saħħa kollha tad-dinja u ma ppruvatx tkellimha iżjed. Daret u telqet, u ħalliet lil Virginia tħares lejha tielqa. Ħarġet fil-ġnien li kien kbir, mogħni bi frott taċ-ċitru u tal-għadma u mdawwar bil-bajtar tax-xewk biex la ħadd seta’ jidħol u lanqas joħroġ minnu ħlief minn dik il-fetħa waħda li kienet tħalliet minn xi antenat tat-tewmin. Imxiet san-naħa l-għolja tal-ġnien fejn kien hemm bank tal-ġebel u poġġiet bilqiegħda, tħares lejn iċ-ċimiterju tar-raħal. Ma reġgħetx ħarset lejn oħtha. Ma marritx taraha tiżżewweġ. Għamlet tabirruħha li kienet marida u ssakkret f’kamritha. Lanqas biss marret taraha tielqa ma’ żewġha u lanqas qatt ma kienet tiftaħ l-ittri li tirċievi mingħandha. Virginia damet ħafna tibgħat. Ma kinetx xi waħda li taqta’ qalbha malajr, iżda bil-mod il-mod indunat li kien kollu ta’ xejn. Vera ma kienet se taċċetta qatt li setgħu jibqgħu ħbieb, li setgħu jibqgħu jinħabbu. Kienet ġegħlitha tagħżel u hi, Virginia, kienet għażlet li tibni familja u futur f’pajjiż ieħor. Ma kinetx għażlet lilha, kienet għażlet lir-raġel. Iżda fil-verità, Vera kienet tkellem lil Virginia kuljum fil-mera. U fil-mera ffukat fuq punt f’wiċċha fejn kien hemm għazza mitlufa, timbaram u tiċċaqlaq ma’ kull tikmixa konfuża.

  • Lulju 2023

Il-Lanza, il-Labra, il-Qoffa, l-Azzarin

Loranne Vella

Minħabba l-istat frammentarju tal-poeżiji ta’ Saffo, ġieli kulma fadal minn vers huwa nofs kelma, u hemm opinjonijiet differenti dwar x’setgħet kienet il-kelma sħiħa; aħseb u ara dwar x’seta’ kien il-bqija tal-vers, jew il-bqija tal-poeżija nnifisha. Fin-noti ta’ wara, Bartolo jispjega l-għażliet tiegħu, u r-raġunijiet għalihom, ta’ kliem fejn ma kienx ċar jekk fuq il-papiru fejn instabet dik in-nofs kelma — mhux sħiħa minħabba qasma fil-papiru stess — hijiex kelma jew oħra. Jispjega wkoll id-diffikultajiet li ltaqa’ magħhom huwa u jipprova jqarreb il-ħsieb ta’ Saffo għall-mod kif kieku jingħad bil-Malti, bħal pereżempju f’każ fejn jintuża l-infinittiv tal-verb fil-futur, li bil-Malti m’għandniex kelma waħda għal dil-forma. Drabi oħrajn, id-diffikultà toħroġ mill-fatt li l-kelma, avolja sħiħa, mhux ċara biżżejjed biex tinqara sew u kien hemm papirologi li għamlu traskrizzjoni differenti tagħha. Fl-ewwel vers tal-ewwel poeżija hemm kelma li tista’ tkun jew “poikilothron” — tron ikkulurit — jew “poikilophron” — moħħ ikkulurit. Skont x’jagħżel it-traduttur se toħroġ tifsira li ssegwi l-interpretazzjoni tiegħu: “poikilothron”, li jagħżel Bartolo, toħloq il-vers “Afroditi dejjiema tat-tron intarsjat” u aħna u naqrawh nimmaġinaw l-injam lussuż ikkulurit li fuqu tpoġġi Afroditi. L-istess tifsira narawha fil-verżjoni Franċiża ta’ Renée Vivien tal-1903: “Toi dont le trône est d’arc-en-ciel, immortelle Aphrodita”. Iżda kieku għażel li jsegwi l-verżjoni l-oħra li tinsab fil-manuskritti, “poikilophron”, kif għamlu tradutturi oħrajn, bħal pereżempju Anne Carson fl-2002, il-vers jinbidel għal dan: “Deathless Aphrodite of the spangled mind”. Liema waħda kellha f’rasha Saffo? Sa ma titfaċċa biċċa papiru oħra mhux se jkollna risposta u għalhekk dawn iż-żewġ realtajiet ta’ Saffo huma possibbli jeżistu fl-istess ħin, fejn waħda ma tikkanċellax lill-oħra. Jeżistu t-tnejn mhux f’dinjiet paralleli jew alternattivi, jew fil-livell kwantistiku, iżda f’verżjonijiet u traduzzjonijiet li rriżultaw minn deċifrazzjoni u interpretazzjoni differenti tal-fdalijiet tal-papiri, fatt li jkompli jżid mal-faxxinu ta’ kif nesperjenzaw ix-xogħol ta’ Saffo.

Il-Kliem fit-Teorija
  • 05.06.2024

abjad

Omar N’Shea, Karl Baldacchino, Raylene Abdilla, Joe Gatt & fatima a.m.

Sibt diffikultà nuża l-kliem “raġel abjad” biex ngħid “white male” bil-Malti. Bl-Ingliż, meta jintuża dal-kliem, dejjem hemm is-sens ta’ deskrizzjoni legali/ġuridika jew deskrizzjonijiet ta’ suspettati u kriminali fil-gazzetti u l-films; u allura l-kritika mibnija ġewwa t-terminu minnu nnifsu diġà. Bil-Malti m’hemmx dik l-użanza li “raġel abjad” hija kollokazzjoni li ġġorr dan is-sinifikat. Meta użajtha, ħassejt li tlift ftit minn dak li kont qed nipprova ngħid. L-istess għall-kliem assoċjat, eżempju “suġġett abjad”, “suġġett abjad tal-Punent, “privileġġ abjad” jew l-iktar xieraq “vantaġġ abjad”.

  • 27.05.2024

alterità

Omar N’Shea, Davinia Hamilton, Kurt Borg & Aaron Aquilina

Ngħid għalija, meta nagħżel li nuża l-kelma “alterità”, nużaha biex nirreferi għat-tip ta’ “ieħor” li jikteb dwaru Levinas. L-alterità tal-Ieħor m’għandhiex x’taqsam ma’ meta ngħidu li xi ħadd ġie othered, ċjoè meqjus inferjuri, eskluż miċ-ċentru tan-normalità, abjected (din tkun kelma oħra ta’ min ningaġġaw magħha). Kif nifhmu jien, għal Levinas, l-alterità tal-Ieħor hija dik il-kwalità (anzi, hija nonkwalità, għax ma tinqabadx f’kategoriji) li lili twaqqafni milli nirreduċi lill-Ieħor għal sameness. (La qegħdin fiha, sameness kif tiġi bil-Malti? “Identiċità”? “Stessiżmu”? Hekk issuġġerew xi wħud fuq il-grupp Kelmet il-Malti fuq Facebook.) L-alterità, allura, mhijiex vjolenza (bħalma ġeneralment tkun meta xi ħadd jiġi othered); anzi, għal Levinas, il-vjolenza sseħħ appuntu meta l-alterità tal-Ieħor inwaqqgħuha għall-kategorija tal-familjari. B’hekk, inkunu ħnoqnieh lill-Ieħor, ġibnieh oġġett. Allura, “alterità”, għalija, iġġorr magħha konnotazzjonijiet ta’ fraġilità, valur, vulnerabilità li tinforma attitudni etika. Wara kollox, il-filosofija ta’ Levinas hija l-etika tal-alterità.

  • 13.02.2024

xewqa/xenqa

Davinia Hamilton, Raylene Abdilla & Kurt Borg

Il-kelma “xewqa” togħġobni iktar ukoll għaliex tista’ timplika element konxju fejn is-suġġett konxjament jista’ jixtieq xi ħaġa partikolari, filwaqt li l-kelma “xenqa” timplika passività fejn is-suġġett ma jistax ma jixxennaqx għal dak li m’għandux. Naħseb li għal Lacan, il-kunċett ta’ désir jopera kemm fil-konxju u kemm fl-inkonxju. F’dan is-sens, is-suġġett inkonxjament jixtieq totalità, jixxennaq għaliha, u fl-istess waqt li dan l-impuls inkonxju jiggverna x-xewqa, ix-xewqa nnifisha titlibbes forma li s-suġġett huwa konxju tagħha, bħal pereżempju: il-fantażija ta’ suġġett Ingliż awtonomu, ħabrieki, patrijott, aħjar mill-Ewropew u miżmum lura appuntu minħabba l-Ewropew inferjuri u l-Ewropew li jrid idaħħal l-immigranti, flimkien ma’ fantażiji dwar narrattivi ta’ grandjożità imperjali u kolonjali. Din il-fantażija Ingliża ġiet immanifestata b’mod konxju f’dawk il-votanti pro-Brexit fl-Ingilterra fl-2016. L-identifikazzjoni mal-kampanja tal-Brexit topera kemm fuq livell konxju fis-sens li s-suġġett Ingliż ħaseb li ġaladarba l-Ingilterra toħroġ mill-UE, ħa jerġa’ jsir sħiħ kif ukoll jitpaxxa (iħoss sens ta’ jouissance) bir-riżultat tal-vot. Fl-istess ħin, din il-faċċata konxja qed tgħatti l-implikazzjoni mistura ta’ xenqa għal totalità li qatt ma tista’ tinkiseb: fejn anki wara Brexit dak li ġie mwiegħed, ma wasalx.

  • Ottubru 2024

Biex Tara Kif Jgħixu l-Oħrajn

Ryan Falzon

Top of the World hu popolari ħafna fuq siti li jissuġġeruh bħala post fejn wieħed imur jimxi, jammira n-natura, il-veduta u l-istorja. Wieħed li jħobb jiġġerra fl-inħawi mal-lejl jista’ faċilment joħloq trinità ta’ żoni adatti għal skappaturi varji fil-viċin, irkejjen adatti għal namur f’karozzi pparkjati waħda wara l-oħra sakemm tiġi xi leħħa blu taħxi l-buzz kollu. Għandek l-inħawi tal-MCAST u l-Ġnien tal-Għarusa tal-Mosta, Top of the World fin-nofs, u ż-żona ta’ wara l-iSplash and Fun. Riċentament, il-ġnien tal-Mosta laqqat proġett ta’ riġenerazzjoni, minn dawk li sirna niddilettaw bihom, u ż-żona ġiet relegata għal dik bl-inqas privatezza fit-tali trinità. Id-dlam tal-parkeġġ ta’ biswit il-binja militari mdawra fi skola tal-arti u d-disinn, inbidel f’illuminazzjoni goffa daqs ground tal-football, u l-ġnien sar miżgħud dawl isfar atmosferiku, baxx mal-art, fejn ħafna saru jiġu għal xi date ħelwa, inkella jbewlu l-kelb mad-dawra tal-Victoria Lines, li jaqtgħu ħesrem max-xibka li ddawwar il-Fortizza tal-Mosta. Top of the World żgħir, jagħlaq għall-karozzi u forsi jipparkjaw erba’ karozzi kollox wara xulxin. Jekk tasal tard, jew fil-ħondoq tal-lejl, hawn jaf ma ssibx issorġi, u jkollok timmanuvra ddawwar ’il barra, bid-dawl jagħti għal ġol-vetturi wieqfa, jaqbad silwetti movimentati f’mumenti ta’ passjoni u ħġieġ. Jew jikxef tnejn ipejpu, jew jagħtu daharhom lil xulxin. Ħafna drabi tispiċċa ddawwar fi dlam ċappa, bl-amment, kontroll sħiħ tal-vettura b’intwizzjoni, għax bid-dawl mixgħul tħossok qisek is-searchlight tal-Ingliżi tgħarrex għal xi għadu ġej bil-vapur minn fuq l-orizzont. Allura titfi biex tkun edukat u ma tarax xeni privati, li taħt is-satra tad-dlam imperreċ fuq għolja qasma, jissarrfu f’xeni semipubbliċi.

Dekorazzjoni art-nouveau