Dan huwa
-
- Frar 2025
Aċtu
fl-Istonku It-te aħdar itiegħem ħażin, forsi għax mhux tajjeb nixorbu filgħodu. Il-bżar mixwi jeħilli fil-gerżuma. Ma rridx nibla’. Imma hemm tliet uċuh iħarsu lejja jien u nipprova nomgħod, ma rridx naqla’ fil-platt quddiemhom. Irrid norqod. Għajjiena dal-aħħar. Bħal meta nitħeddel bis-sħana waranofsinhar. Imma għadna Frar, mit-tieqa nara l-borra nieżla ħafif ħafif, forsi missni ntbaħt dakinhar. Fis-sodda nħossni aħjar. M’iniex f’sikkti. Barxa? Virus? Aċtu fl-istonku? Kont dħaltli għal għarrieda u għamilt ġismi tiegħek, u jien lanqas biss intbaħt bik. Mhux virus. Imma jkolli nħallik taħkimni minn ġewwa, tibdilni għalkollox, irrid u ma rridx. Għal snin twal ma ridtx. Imbagħad meta ridt ma seħħ xejn. Ġejtli meta waqaft irrid u waqaft ma rridx, eżatt l-għada li ma baqax jimpurtani. Donnok kont taf li aħjar hekk, għalija u għalik. Qgħadt mistoħbi l-ġimgħat. Kelli nbul f’vażett tal-plastik bit-tapp aħmar tal-kamin biex insir naf bik. Lit-tabib merejtu, għedtlu li int aċtu fl-istonku, qalli le u feraħli. Jien u sejra lura d-dar battalt il-portmoni miż-żgħar fil-bott tat-tallab. Rari nieqaf intih xi ħaġa. Illum niggżitni l-kuxjenza. Tbissimtlu. Xi darba anki dan kien aċtu fl-istonku ta’ xi ħadd.
-
- Diċembru 2024
L-Aħħar Ballu
tas-Sinjorini Kien wasal lejl ieħor biex immorru n-Natasha’s, ballu tas-sinjorini x-Xemxija li mill-bidu tad-disgħinijiet beda jseħħ kull xahar u li fih konna nilbsu, nitilgħu high, u nixxalaw sakemm il-bijokimika ta’ ġisimna ma kinitx tiflaħ iktar. In-Natasha’s ma kienx post fejn immorru nħufu. Orrajt, kien hemm min jiġi mingħalih se jgħabbi, imma n-Natasha’s kien maħkum minn spirtu ġdid fix-xena tagħna: skoprejna l-kostumi, iż-żebgħa tal-wiċċ, it-tkaken, ix-shows, il-moda DIY, id-DJ sets, il-grunge queer, l-afterhours, u l-empatija kimika li fiha l-ħbieb setgħu jsiru maħbubin anki jekk għal ftit sigħat fi tmiem il-ġimgħa darba fix-xahar. In-Natasha’s kien festa kkulurita ta’ potenzjalità, l-aħħar ballu qabel l-għodwa tal-omonormattività li sebħet u daħlet bħal gaffa fuq ix-xena queer fil-bidu tal-millennju l-ġdid. In-Natasha’s mill-ewwel kien jinħass li hu importanti għaliex mill-bidu kien iddokumentat kemm bil-video kif ukoll b’numru enormi ta’ ritratti. Mill-ewwel kien hemm sens li qed tinħoloq komunità, li konna parti minn avveniment storiku għas-sinjorini, li xi darba għad inħarsu lura u nippruvaw nifhmu x’kien qed jiġri. Forsi għax, għall-ewwel darba, l-avvenimenti kienu qed jinħolqu minn persuni queer għal udjenza queer. U għalkemm in-Natasha’s ma kienx proġett iżolat—fil-fatt kien infurmat sew minn kurrenti Londiniżi, speċjalment minn serati bħal Taboo u Kinky Gerlinky—kellu grammatika u loġika li kienu indiġeni sew. U jekk serati oħra spiss kien jingħatalhom isem partikolari, in-Natasha’s kien jissejjaħ bl-isem tal-post innifsu, qisu diġà kien hemm fih dak li Joseph u Stefan bħala organizzaturi riedu jevokaw. Ridna l-attitudni u l-ispettaklu, l-ikkampjar u ż-żagħbil, l-ilbies u l-pirmli. Il-proġett Natasha’s kien jinvolvi organizzazzjoni rudimentarja: il-flyer kien magħmul malajr, ikkupjat fuq magna tal-photocopy tal-Malta Independent fejn għamilt żmien nikteb xi artikli għall-gazzetta tal-Ħadd. Armar ma tantx kien hemm bżonn minħabba li n-Natasha’s kien iħaddan fih il-kollezzjoni vasta li kellu Vince, sid il-post, ta’ modernarjat artistiku: minn maskeruni ta’ Gianni Vella għal-lampi tal-Biba’s Emporium iżejnu kmamar sħaħ miżbugħin roża u terazzin li jagħti għal fuq il-bajja tax-Xemxija. Il-lejla kienet tkun ispirata wkoll kemm mill-mużika kontemporanja kif ukoll mix-xena disco tas-sebgħinijiet u mill-kanzunetti tad-divi Taljani. Id-DJ queer kien fenomenu kważi ġdid—kważi, għaliex Malta diġà kien hemm DJ is-Seabed, club tas-sinjorini l-Belt maġenb it-teatru l-imwaqqa’, taħt l-art. U forsi s-Seabed kien l-ewwel iterazzjoni ta’ dan it-tip ta’ ambjent li fih stajt tmur biex tkun faqgħa. Spiss, il-Ġimgħa u s-Sibt filgħaxija, is-Seabed kien jitbattal min-normali għall-ħabta tal-ħdax u minn ġo kaxxa b’tieqa żgħira li minnha kienet iddoqq, il-Kekina tibda ssensel diska f’diska, sett wara sett ta’ diski kkampjati u emblematiċi għas-sinjorini, li kienu jinkludu “Where is My Man” ta’ Eartha Kitt u “On the Radio” ta’ Donna Summer. In-Natasha’s, però, DJ Pierre kellu repożitorju enormi ta’ mużika ġo rasu u kien beda joħloq sonorità queer partikolari, infurmata minn ħsejjes elettroniċi ġodda mħalltin mad-disco klassiku tax-Chic, l-Inner City, Sylvester, Cerrone u r-ritmi tal-Italodisco.
-
- Ottubru 2024
Biex Tara Kif Jgħixu
l-Oħrajn Top of the World hu popolari ħafna fuq siti li jissuġġeruh bħala post fejn wieħed imur jimxi, jammira n-natura, il-veduta u l-istorja. Wieħed li jħobb jiġġerra fl-inħawi mal-lejl jista’ faċilment joħloq trinità ta’ żoni adatti għal skappaturi varji fil-viċin, irkejjen adatti għal namur f’karozzi pparkjati waħda wara l-oħra sakemm tiġi xi leħħa blu taħxi l-buzz kollu. Għandek l-inħawi tal-MCAST u l-Ġnien tal-Għarusa tal-Mosta, Top of the World fin-nofs, u ż-żona ta’ wara l-iSplash and Fun. Riċentament, il-ġnien tal-Mosta laqqat proġett ta’ riġenerazzjoni, minn dawk li sirna niddilettaw bihom, u ż-żona ġiet relegata għal dik bl-inqas privatezza fit-tali trinità. Id-dlam tal-parkeġġ ta’ biswit il-binja militari mdawra fi skola tal-arti u d-disinn, inbidel f’illuminazzjoni goffa daqs ground tal-football, u l-ġnien sar miżgħud dawl isfar atmosferiku, baxx mal-art, fejn ħafna saru jiġu għal xi date ħelwa, inkella jbewlu l-kelb mad-dawra tal-Victoria Lines, li jaqtgħu ħesrem max-xibka li ddawwar il-Fortizza tal-Mosta. Top of the World żgħir, jagħlaq għall-karozzi u forsi jipparkjaw erba’ karozzi kollox wara xulxin. Jekk tasal tard, jew fil-ħondoq tal-lejl, hawn jaf ma ssibx issorġi, u jkollok timmanuvra ddawwar ’il barra, bid-dawl jagħti għal ġol-vetturi wieqfa, jaqbad silwetti movimentati f’mumenti ta’ passjoni u ħġieġ. Jew jikxef tnejn ipejpu, jew jagħtu daharhom lil xulxin. Ħafna drabi tispiċċa ddawwar fi dlam ċappa, bl-amment, kontroll sħiħ tal-vettura b’intwizzjoni, għax bid-dawl mixgħul tħossok qisek is-searchlight tal-Ingliżi tgħarrex għal xi għadu ġej bil-vapur minn fuq l-orizzont. Allura titfi biex tkun edukat u ma tarax xeni privati, li taħt is-satra tad-dlam imperreċ fuq għolja qasma, jissarrfu f’xeni semipubbliċi.
-
- Awwissu 2023
Bil-Moħbi
fil-Beraħ Matul il-ġurnata, il-Ġnien, kif kien jissejjaħ, kien post għall-familji, għall-pikniks u għat-tfal biex jilagħbu fuq il-bandli; billejl, il-Ġnien kien isir spazju għall-ħufar u għas-sess, speċifikament għas-sess bejn l-irġiel. Irġiel gay kienu joħorġu sal-Ġnien, waħedhom jew ma’ xi ħbieb, biex jgħidu kelma jew biex isibu ftit intimità u privatezza fil-beraħ. L-irġiel li fil-lejla tal-qtil ta’ Alfie kienu fil-Ġnien tal-Gżira ma kontx normalment tarahom miġburin hekk flimkien f’nofs ta’ lejl. Kont, minflok, tilmaħhom jimxu waħedhom ’il fuq u ’l isfel fuq il-bankina bejn it-triq ta’ ġewwa li tagħti għall-baħar u l-ġnien innifsu, jew jimxu waħedhom ġewwa l-arbuxelli u s-siġar. L-etikett tal-ħufar kien jirrikjedi li s-“sinjorini”, jiġifieri l-irġiel gay u out, jisseparaw meta jaslu u taparsi qegħdin waħedhom għax l-irġiel straight—“normali”—li jinżlu jħufu kienu jitkexkxu jekk jaraw roqgħa sinjorini jħufu flimkien, u allura ma jazzardawx jersqu viċin.
-
- Settembru 2023
Bur Mgħeż #1
1. Ftit qabel dfint ’l ommi, mort infittex qabar
Bur Mgħeż għeb fil-baħħ. Sparixxa. Kieku ma kinux dawk l-uħud li jsostnu li semgħu lil missirijiethom isemmuh, kont taħseb li ivvintah Napuljun Tagliaferro f’konġura ma’ Temi Zammit. Anki l-isem sparixxa, u sparixxiet ukoll il-grammatika tal-istat kostrutt tiegħu. Imma kif iġġibu lura mill-mewt? Kif toħorġu minn qabru stess? F’dawn l-esejs li ġejjin se nipprova nirkupra ’l-Bur Mgħeż minn għejun differenti. Mill-memorja tal-Imqabbin, fejn mhuwiex sit arkeoloġiku li kellu okkupazzjoni ristretta għal perjodu determinat, imma lokalità ta’ ħafna identitajiet u ismijiet; “ta’ Bur Mgħeż”, “Tal-Isqof”, “Tan-Naxxari”, “ta’ Ċetta Pizzi”. Mill-arkivji nazzjonali fl-isptar Santu Spirtu, fejn sibt l-ewwel konferma li la Tagliaferro u lanqas Zammit ma kienu qed iħarrfu. F’dawn l-arkivji, Bur Mgħeż jinqabad jissielet bejn il-portafoll ta’ proprjetajiet tal-Isqof, il-but tal-familja għonja u filantropika Tan-Naxxari, il-kittieb Alfons Maria Galea u protagonisti oħrajn li b’xi mod jew ieħor sabu mod kif idawru lira minnu.
-
- Ottubru 2023
Bur Mgħeż #2
2. Dfintha
fil-libsa li mietet fihaFl-immaġinarju Malti, l-esproprjazzjoni tal-art minħabba sejbiet arkeoloġiċi għandha post kurjuż ħafna u tqanqal emozzjonijiet ambigwi. Waqt li qed nimxu fl-Isqaq tal-Isqof, infittxu bit-tromba l-fdalijiet tat-toqob tal-Għar ta’ Bur Mgħeż fil-ħitan tal-barriera tal-armata maġenb l-ajruport, Frans qalli li missieru kien jiftaħar li taħt id-dar tagħhom kien kollu oqbra: il-kuntrattur kien radam kollox bis-siment u ma qal xejn għax jiġu tal-Gvern u jwaqqfulek ix-xogħol. Imma Frans kien ambivalenti dwar dan. Ta’ ġuvni kien jaħdem fil-barrieri imma wara li spiċċa l-iskola kompla l-Università. Studja, qara, u llum jagħmel repliki żgħar tal-figurini Neolitiċi ta’ Malta għall-gost. Meta jmur jistad matul il-lejl ma’ xatt il-baħar taħt l-irdum tal-Imtaħleb, inaqqax uċuħ fuq iċ-ċagħaq lixx biex ma jkunx waħdu. Darba nżilt miegħu u wrieni l-uċuħ ta’ dawk li miegħu jgħaddu l-lejl jistennew li r-ril tal-qasba jiġbed. Qalli li oqbra hawn biżżejjed; m’hemmx għalfejn nossessjonaw bil-passat. Kampjun żgħir biżżejjed. Kellimni fuq l-idea li tordom il-qedem, u li miegħu terġa’ tidfen il-midfun. Ħadd ma jiftaħar li kisser xi sejba; it-tifrik m’hemmx ġustifikazzjoni għalih. Imma li terġa’ tordom kollox iva. Wara kollox, mirdum kien, u billi noħorġuh ma jfissirx li qed nistudjawh sew, jew li għandna l-apparat biex neżaminawh u nerġgħu npoġġuh lura f’postu. L-iskavi wkoll huma selħiet f’laħmet l-art, ftuq tal-materja tal-passat li laħqet tfarrket, tmermret, tbielet u saret ħaġa waħda mal-konglomerat ta’ madwarha. Qalli li kif jaħsibha hu, għalkemm il-Gvern jesproprja sit biex jieħu ħsieb il-qedem ta’ ġo fih, biex jipproteġih, biex tiġi studjata s-sejba u b’hekk jikber l-għarfien tagħna tal-passat, fil-verità f’dan id-diskors jiġu fuq quddiem il-bżonnijiet elitisti tax-xjenza. Ħafna drabi dan jiġi ġġustifikat bħala wirt nazzjonali, lokali, jew anki universali u minħabba f’hekk jitwarrbu kemm il-bżonnijiet tal-komunità kif ukoll ir-rabtiet li l-komunità eżistenti għandha mal-lokalità.
-
- Novembru 2023
Bur Mgħeż #3
3. Qegħedtha ġo qabar fuq
l-Għolja tal-ĦorrWasalt l-Imqabba minn Ħal Lija bil-pass. Dħalt mit-triq tas-Siġġiewi għan-naħa Ta’ Kandja, dort fejn il-Ħabel ta’ San Pawl għal Tas-Sejba u ksirt fuq ix-xellug għall-inħawi ta’ Ħabel ix-Xiħ. Fit-triq Ta’ Kandja, taħt ix-xemx ta’ nofsinhar, kien għaddej konvoj ta’ trakkijiet tal-kostruzzjoni, wieħed wara l-ieħor. M’għadhomx it-trakkijiet tal-kabina ħamra mżejna bit-tberfil u l-laqmijiet tas-sidien, iġorru vjaġġ knaten għall-bini; issa Iveco u Leyland DAF iġorru terrapien u materjali kimiċi impurtati. It-triq dejqa, u t-trakkijiet isuquhom maġenbek. Id-duħħan li joħroġ maħnuq minnhom jitħallat mat-trab li r-roti jtajru minn mal-ġenb tat-triq, munzelli trab fin griż li jidħol fil-pori ta’ ġismek u ġo ħalqek. Trab li jidfen kollox taħtu, inebbaħ li kollox irid jerġa’ jintradam. Mal-ġenb tat-triq, it-trab jitħallat ma’ pakketti u loqmiet tas-sigaretti mgħaffġin, biċċiet tal-ħobż niexef, fliexken tal-plastik mgħattnin, xtieli tal-ferla ta’ Malta, qanċlita u liftija ħerġin minn ġol-ħitan tas-sejjieħ. Il-ħsejjes anzjużi tal-vetturi, il-brejkijiet f’salt meta jindunaw bik miexi, il-ħornijiet ittikati biex iżżul min-nofs, il-gass ivenven tal-karozzi bin-nitro, id-diski jċerċru mill-vetturi, it-tħaffir fit-toroq bil-gafef jissieltu biex jifqgħu l-art, u t-tluq ta’ ajruplani minn Ħal Luqa għal fuq il-medda tat-Tramuntana tal-gżira flimkien jikkonfoffaw biex joħolqu s-sonorità tat-triq Ta’ Kandja fid-daħla tal-Imqabba. Meta nżilt minn Sqaq Buhar u dort għal Tal-Isqof, is-sħana kienet fnietni u sibt kantuniera dellija mal-ħajt tal-barriera ta’ quddiem il-ħofra fejn kien hemm l-Għar ta’ Bur Mgħeż. Ta’ min kienet il-barriera ma nafx, u allura lanqas naf isimha, imma mal-ħajt tagħha sibt biżżejjed dell u kenn biex nistrieħ. Tfajt fuq rasi l-ilma kiesaħ kollu li kelli imma nxift f’ħakka t’għajn. Ħarist madwari. Meta tħares konxjament lejn dak li hu l-familjari, tibda tinnota li qisek qatt ma tkun ħarist lejh qabel. Meta tifli sew dak li mingħalik taf b’għajnejk magħluqin, issib li hu stramb, qisu nbidel quddiem wiċċek u int ma ndunajtx, bħallikieku xi ħadd qarraq bik u wriek ħaġa b’oħra. Qisu dak li naħsbu li nafu sew, fil-verità mhu xejn ħlief ideal effimeru. Tieqaf u taħseb fuq ismek fit-tul u wara ftit tintebaħ kemm hu aljen, kemm m’għandu x’jaqsam xejn ma’ dak li int mingħalik li int. Tħares lejk innifsek biex issib min int fuq it-territorju tal-ġilda mifruxa fuq l-istrutturi anatomiċi ta’ ġismek, u ma ssibekx. Dawwart ħarsti sew lejn il-barriera u rajt xtieli tal-kappar ħerġin mix-xquq tal-ħitan tas-sejjieħ li jdawruha, tawwalin bħalma qatt ma rajthom qabel, ixebilku ’l isfel għal fuq il-ħajt tal-barriera—qoxra trab jitmermer tal-franka safranija li anki fil-qilla tas-sħana tidher niedja—u jiltaqgħu mat-tlugħ tas-siġar tat-tin li kibru mill-qiegħ. Il-kappar u t-tin kienu f’patt bejniethom biex jgħattu d-dagħbien, li kien mimli ċagħaq u ħamrija. Siġar tal-ħarrub u tar-rummien, molol tas-saqqijiet imsaddin, kisi tal-ħitan tal-kmamar tal-banju mormi, forn tal-kċina, terrapien tal-gafef: ix-xquq tal-barriera ta’ maġenb Bur Mgħeż iġorru mirduma ġo fihom it-tifkiriet tal-ewwel ġisem mejjet li tniżżel ġo fihom, imqiegħed ikkurat u mżejjen fil-kurituri mdallma tad-dagħbien taħt l-għelieqi fejn ġrew iċ-ċriev.
-
- Jannar 2024
Bur Mgħeż #4
4. Ħallejt
it-tebut għal ġisimha bissIl-biċċiet tal-fuħħar mifruxa u mxerrda fl-għelieqi fi Triq in-Namur fuq l-għolja tal-Iklin—li ġġib quddiemek il-medda ta’ art li tiġbed mill-Imdina fuq il-lemin għal Ħal Luqa, Ħal Saflieni u Raħal Ġdid u tiftaħ fuq il-Belt fuq ix-xellug—jixhdu li fejn in-nassaba Naxxarin firxu l-imnasab tagħhom kien hemm, fuq il-quċċata tal-għolja, binja megalitika fiż-żmien Neolitiku. Xhieda oħra ta’ dan huma l-megaliti tal-franka mixħutin ’l hawn u ’l hinn, uħud minnhom illum b’avviżi miktubin fuqhom b’żebgħa ħamra li jfakkruk biex iżżomm nadif mill-ħmieġ tal-klieb. Il-passaġġ żgħir li jagħti għal ġewwa tal-għelieqi fejn hemm l-imnasab għattnuh taħt saqajhom l-ewwel nies li telgħu fuq din l-għolja. Wittewh għan-nassaba li llum tkompli tressaqhom ’l hawn l-art ġebbieda eluf ta’ snin wara. Ir-rovini Neolitiċi jagħtu affordanza tajba lin-nassaba: ħadd mhu ġej itella’ xi blokka u allura s-siġar tal-gamiem u l-kalamenti tal-insib jibqgħu hemm ġo nofs radam il-qedem. Fis-sirda Novembrina, xħin jibda jbexbex, jibda ċ-ċenċil tat-tkissir tal-megaliti biex titgħatta d-dura tal-kantun tal-franka riċiklat b’qoxra ta’ ġebel selvaġġ. L-imnasab fuq il-wita bejn Ħaġar Qim u l-Imnajdra wkoll imtellgħin bi knaten tal-franka tal-Qrendi u l-Imqabba, u miksijin b’qoxra tal-qawwi maqtugħa mis-saffi tal-Magħlaq bħallikieku n-nassaba komplew it-tradizzjoni tal-bini megalitiku bil-qawwi fuq barra u l-elementi interni tal-franka. Fl-imnasab tal-għelieqi tad-Debdieba jibda l-ikkurdar: xbieki mifruxa, molol mal-kalamenti, xbieki miftuħa fuq in-naħa tal-ħaxja, il-lasti mwaħħlin mar-rażżi, il-qfiel u ċ-ċfuf maqfula. Id-dikojs tal-gamiem lesti f’posthom u l-gabjetti mqiegħda. Il-lanez tal-ġogi marbutin fejn is-siġġu fid-dura. Il-gamiema bil-kappun imxekkla u marbuta fuq is-seffut. Id-Debdieba ġebbieda, kien qalli l-Mija waqt li kien qed iqalleb fil-kantuniera tiegħu f’Bur Mgħeż ħdejn il-kaxxi tan-naħal, ifittex biċċa qasba. Il-Mija jiddiletta bis-sfafar, u għalkemm qatt ma qalli hu, smajt li kien jinqala’ sew, tant li l-Imqabba jgħidu li kellu esebizzjoni tas-sfafar l-Amerka. Qalli li hemm ħafna tipi ta’ sfafar: is-suffara tat-tgeġgiġ, għall-ġojjini, qisha buttuna tar-ram li titfagħha bejn snienek ta’ quddiem u tonfoħ fiha; iz-zekzieka tar-ram u lakstu, tiġbed il-pluvieri bil-ħoss li joħroġ minnha meta tagħfasha u titlaqha. Imma l-Mija kien jedha jagħmel is-sfafar tal-pluvieri mill-qasab tal-bambù. Omm Shaun qaltli li missierha kellu suffara jgħidulha l-“badabut” u missieru qalli li l-Mija kien ilu jfittex mod kif jagħmel suffara aqwa minn kull suffara oħra: ipprova minn kollox, anki lasti tal-biljard u lasti tal-ixkupi. Għamel żmien twil jonsob bis-suffara tal-ġebla tal-franka. Imma fl-aħħar, l-aħjar suffara li għamel għall-pluvieri kienet magħmula mill-għadam ta’ annimal li sab ġo barriera. Il-Mija kien qalli li ta’ tifel kien diġà jaf ibarqam u jparpar bħall-ħamiem u l-gamiem. Qalli kif kienu jaqsmu minn Bur Mgħeż għad-Debdieba, minn fejn il-kappella ta’ Santa Marija fejn illum hemm ir-runway, biex jaslu fuq il-mansab. Meta ġejt biex nasal hemm jien, kelli ndur bil-pass minn Tas-Sejba għal Ta’ Kandja u mbagħad fuq il-lemin biex nimxi tul it-Triq ta’ Ħal Farruġ. Ħarist ’l isfel ġol-barrieri mimlijin bil-ħamrija u siġar miżgħuda bil-larinġ, u minn ġol-ħofra tal-Ħabel ta’ San Pawl smajt it-tgedwid tal-ħassieba tas-seklu l’għadda, jitħaddtu u jixorbu u jieklu u jimpikaw bl-għerf tagħhom. Hemm kont niltaqa’ ma’ Oliver Friggieri u Joe Grima u Fr Rene, qaltli waħda min-nisa ta’ Triq il-Parroċċa. Bqajt nieżel man-naħa tat-Torri ta’ Wilġa u dort fuq ix-xellug biex nibda nimxi lejn l-għelieqi ta’ fuq il-wied. Żammejt ħarsti fuq ix-xtieli tal-mansab fejn waqaft inħares lejn serbut megaliti li, bħan-Naxxari qablu, iċ-Ċaqnu ċarrat minn laħmet l-art: spettakli ġeoloġiċi b’kull folja daqs żewġ sulari mqiegħda waħda ħdejn l-oħra bħallikieku reġgħu ġew fostna l-ewwel kuntratturi u bennejja fuq il-gżejjer. Ersaqt lejhom u lmaħt warajhom muntanja ġebel tal-franka fuq xulxin. Imxejt sieket lejhom, daħħalt ħarsti ġod-dell tal-għerien ta’ bejniethom, il-frisk ħelu tal-franka li jhennek taħt il-qilla tax-xemx. Il-kobor tal-ġebel isaħħrek meta tkun taħtu u tmissu, tiżnu b’għajnejk, u fi mnifsejk tħalli tidħol l-umdità tal-ħamrija u l-għeruq tax-xtieli mqaċċtin u għadhom imwaħħlin miegħu, bħal dras il-art maqlugħin friski minn ġol-ħanek. Dak li għandna, kien qalli Frans, franka! Taħt saqajja, fuq ix-xeqliba tal-art li tibda tixħtek ’l isfel lejn il-ġebel kbir irrumblat fil-qiegħ tal-wied, rajt qtugħ rettangolari fil-wiċċ tal-blat, bħal oqbra dojoq tat-trabi li bħalhom kont rajt waqt li kont qed infittex l-oqbra fuq ix-xagħri ta’ Santa Margerita ma’ Russell u Aiden. Aiden kien qalli li forsi n-nies ta’ żmien il-bronż kienu jagħmlu x-xtieli tal-għeneb fihom, jew forsi jaħslu l-ġlud tal-annimali wara li jbiċċruhom u jqaxxruhom, u jħallu d-dmija jċarċru fil-kanali dojoq u baxxi li hemm ħdejhom iserrpu ’l isfel. Kmamar abbandunati bil-barumbari meqrudin, passaġġi ta’ siment mixħut u mwitti dan l-aħħar, xatba wara l-oħra magħluqin, bibien f’nofs imkien imsakkrin: id-dawra tal-mansab konfoffa biex jew jobżqok ’il barra, jew jaqflek ġo nofsu. Tikka ħamra tiskariġġa: xi sponsun! Smajt leħen il-Mija: il-ġarġir isfar ta’ taħt saqajk jagħmel għalih il-ġojjin. It-tillier u x-xarbekk, dawk għall-ekri. L-għobbejra għal tal-għana. Poġġa fit-tarf tal-wita jħares ’l isfel, radam ta’ ġebel imrembel mal-għargħar tal-ilma li eluf ta’ snin ilu niżel minn Ħad-Dingli għall-port tal-Marsa, iħares lejn il-marki ta’ tidwir u rrumblar fl-uċuħ tal-ġnub tal-wied u l-għerien, l-għelieqi u l-imnasab, jonfoħ fis-suffara li kien qed ilesti u qalli: hawn kienu jgħixu d-deffiena ta’ Bur Mgħeż.
-
- Mejju 2024
Bur Mgħeż #5
5. Id-difna
tal-memorji Is-sit ta’ Bur Mgħeż jisfida l-bijografija arkeoloġika stretta tal-post; huwa proprju l-istatus ontoloġiku tiegħu bħala rovina li żamm lill-arkeoloġija milli tapproprjah u għalhekk tillimita l-impenn tiegħu mal-inħawi ta’ madwaru u mal-memorja tal-komunità li tiftakru. L-ambigwità materjali u bijografika tal-post, għalhekk, issalvah mill-politika tal-patrimonju mmexxija mill-kapital li jbiddel is-siti f’parks għat-turiżmu. Kif inhuma llum, il-fdalijiet huma parteċipi kif ukoll aġenti attivi fit-trasformazzjoni u l-użu mill-ġdid tal-ispazju tal-barriera. Dan iqajjem riflessjoni fuq il-memorja u t-telf fi ħdan il-komunità tal-Imqabba. Bl-istratifikazzjoni kumplessa tiegħu, min-Neolitiku sa żminijiet moderni, Bur Mgħeż joffri metafora li forsi tista’ tgħinna nagħmlu sens mill-fdalijiet bħala palimpsesti li fihom insibu narrattivi u tifsiriet multipli, kull saff jiżvela aspetti differenti tal-interazzjoni tal-bniedem mal-ambjent filwaqt li l-perċezzjonijiet differenti tal-materjalità tal-ġebla tal-franka — kemm bħala riżors, kif ukoll bħala simbolu tal-wirt kulturali, jew kodiċi semjotiku ta’ rovina — jenfasizzaw in-natura suġġettiva u effimera ta’ kif nifhmu u nivvalutaw id-dinja materjali. Fl-istess ħin, Bur Mgħeż jisfida wkoll lill-arkeoloġija biex issib metodi li bihom tkun tista’ “taqra” u tifhem siti li għebu għalkollox jew kważi.
-
- Ottubru 2024
Dwar sens ta’ ħarifa
Nazzarda ngħid li l-esej biddilli ħajti u l-mod kif inħares lejha. Ngħid dan bir-riskju li dal-kliem jinstema’ klixè. Infatti, għalija l-esej bħala tip ta’ kitba jitgeżwer f’dan ir-riskju. Ħafna drabi, jien u nikteb l-esej, kien ikun hemm vuċi ġo fija li tgħidli: “Imma min se jimpurtah minn din il-kitba personali? Dawn il-memorji huma sinifikanti għalik biss.” Dan hu riskju reali ħafna. Li nista’ ngħid hu li jkun żball jekk l-esej personali jipprova jħares biss ’il ġewwa jew lura biex bħallikieku jaqbad xi ħaġa pura u verġni. L-esej sabiħ meta jkun kapaċi jfettaħ, iwessa’ u jespandi lil hinn mis-singolarità tal-Jien sabiex qarrej li ma jafekx jista’ jieħu xi ħaġa minnu. U minnek.
-
- Awwissu 2024
Es Sidr #1
1. Għasafar
tal-passa Darba, waqt dagħdigħa bħal tas-soltu biex nara x’se nsib fil-cupboard ta’ taħt, bqajt inqalleb iktar fil-qiegħ u kien ħareġ dal-file li għandi f’idi llum minn ġo basket tal-plastik isfar. Kien bejn files oħra ta’ ditta Amerikana taż-żejt u karti tal-ittri ta’ ditta li m’għadnix niftakarha. It-toqol tal-file kien mill-ewwel tani indikazzjoni li l-kontenut tiegħu kien importanti u li kien qed jinħeba. Ftaħtu immedjatament u mal-ewwel daqqa t’għajn indunajt li kien fih skoss ittri li kien kiteb Otman Salem Otman lil ommi. Il-kitba tiegħu tixbah ftit lil tagħha. Kitbilha ħafna. Kitbilha spiss. Kont naf min kien, però kont rajtu darba biss, u kont għadni wisq żgħir biex niftakar iktar minn dik il-memorja fuġġenti u effimera li għandi ta’ raġel sħaba f’żona tal-moħħ distanti immens. Nassoċjah ma’ dar żgħira l-Gżira li xi kultant ngħaddi minn ħdejha u nħokk mal-ħajt biex inħalli mal-ġakketta ftit trab mit-tmermir tal-faċċata, ma’ banju ilma sħun ifuħ, ma’ qmis bajda mgħoddija. Però l-memorja li għandi tiegħu tieqaf hemm. Ġieli nara ismu f’xi ċertifikat maħruġ mill-Insinwa, ġieli jkolli niktbu meta nkun qed nimla xi formola, u m’ilux staqsewni għalih biex joħorġu ċ-ċertifikat tal-mewt t’ommi. Il-bqija, baħħ. Niftakar li dakinhar li sibt il-file, kont qrajt biċċiet minn ittri differenti f’salt, u bdejt ngħaqqad kelma minn hawn u kelma minn hemm, u bnejt storja ġo rasi fi ftit minuti. Fl-immaġinarju tiegħi ta’ tfuliti u żgħożiti, dwar Otman kelli biss storja waħda, li spiss kont nirrakkonta lili nnifsi meta t-tfal l-oħra kienu jistaqsuni min hu missieri. Niftakar ħasda kbira dakinhar li smajt leħnu u rajt kliemu għall-ewwel darba f’dawn l-ittri.
-
- Ottubru 2024
Es Sidr #2
2. Ramel u muntanji
Qattajt il-vaganzi tas-sajf tal-1980 kważi kollha d-dar t’ommi tal-Iklin. Il-patt magħha biex noqgħod hemm u nkun nista’ ngħum sa billejl, kien li nagħti daqqa t’id, nieħu ħsieb l-annimali, naħsel il-karozzi u niżbogħ ix-xatba. Il-pixxina kienet id-dinja tiegħi: nifta’ l-ġebel fin-naħa l-fonda u nogħdos għalih, intellaq ma’ min jinżel jgħum, u nara x’qabża se nivvinta: jew gabrijoli minn fuq il-madum jew għal rasi minn fuq il-bejt. Ngħum min-naħa għall-oħra u lura fil-qiegħ u nżomm in-nifs. Nitla’ niekol il-patata maxx, nagħti l-laħam u l-ħut bil-moħbi lill-klieb, u nerġa’ ninżel fl-ilma. Is-sajf tal-1980 ma lbistx flokk wieħed. Għamilt sajf bil-malja, norqod, inqum, ngħum u ninħasel fiha. Kienet malja żgħira, bi strixxi ħomor u blu, u stilel bojod—bandiera tal-Amerka. Fid-dar tal-Iklin tgħallimt naqra, nigdeb, innaddaf l-annimali, nagħżaq, ngħum, nitkellem bl-Ingliż, u nibża’. Speċjalment nibża’. Ta’ tifel kont dejjem nibża’ mid-dlam, u l-Iklin kont noħlom li hemm l-erwieħ għaddejjin purċissjoni minn wara l-bieb tal-ħġieġ tal-kċina u jduru dawra mas-siġra l-kbira tal-berquq, iġorru rashom f’idhom. Qatt m’għedt lil ħadd li kont narahom fil-ħolm, u qabel norqod kont nagħfas l-imħadda fuq wiċċi u meta nkun kważi se nifga ngħid lili nnifsi, aħjar nibża’ milli mmut. Ħabib tiegħi fil-klassi għamel żmien twil jgħidli li jara x-xitan jistennieh ġej mill-iskola fuq it-taraġ li kellhom malli tidħol mill-bieb. Jien, l-erwieħ tiegħi żammejthom għalija. Biss, il-biża’ fi tfuliti xi drabi kien jieħu xejra iktar konkreta. Is-sajf tal-1980, żewġ ħallelin kienu daħlu fuqna f’nofs ta’ lejl waqt li jien kont rieqed ma’ Filumena, omm il-mara t’ommi. Ommi kienu l-Gżira, xogħol. Jien kont rieqed ma’ Filumena, hi fil-kamra tagħha maqfula biċ-ċavetta u jien fil-kamra tiegħi, l-ewwel waħda wara l-bieb ta’ barra, fuq ix-xellug, bit-tieqa tagħti għax-xatba. Qajmuni d-dawl ta’ karozza u l-inbiħ tal-klieb. Għall-ewwel ħsibt li kienu waslu ommi u allura għalaqt għajnejja biex norqod. Imma ftit minuti wara li rajt id-dawl tal-karozza jintefa, bdejt nisma’ ħsejjes u tgedwid mhux tas-soltu. Kienu tnejn. Bdejt nismagħhom jissaraw mal-bieb ta’ barra.
-
- Diċembru 2023
Flaming Fag
int sabiħ le / żommh’għalik / jekk troddhieli ma nemmnekx meta ngħidlek hekk mhix l-intenzjoni tiegħi / li nagħmel minnek katavru kemm-il poeżija xaqqaqna / bl-iskuża tal-għerf / biex kemm ninsewhom / dawk il-ħaġiet mejta / u nġorruhom lura d-dar fuq daharna / mingħajr ’qas kas? hekk tgħallimt f’dawk il-mortwarji skolastiċi: / is-sabiħ jitlob li jiġi mifhum / il-fehim jitlob is-sagrifiċċju tas-sabiħ
-
- April 2025
Frammenti
Fl-aħħar mill-aħħar li jifdal: Ħarsa ddur kantuniera, jew tiżgiċċa waqt li tinqabad. Naqriet. * Fl-aħħar mill-aħħar li jifdal: Frammenti. Biċċiet misjubin wara żmien twil, minn kullimkien. Frak ta’ ġrajja: Ħajriet, tamiet, imħabbiet: Ħarsa, mixja, tifkira; Kelma, nofs kelma, sikta: Tbissima, firda, għajbien. Frammenti xi darba jinġabru f’kaxxetta ħajja. * Frammenti: Insib farka oħra minnek: (Tbissima). Xi darba nsibu biċċa oħra. Jew, xi darba, konna sħaħ.
-
- Mejju 2024
ġenealoġija ta’ bankina
faċċata tpoġġi parrukkiera min-Niġerja li tfaqqa’ ċ-chewing gum f’widnejk ma’ kull malju li twaħħallek ma’ rasek. imma hi u sħabha jippranzaw f’nofs il-ħanut meta jkun sar il-ħin tal-ikla ta’ waranofsinhar, allura ma jimpurtax għax dejjem joffrulek ftit u meta tispjegalhom li ma tikolx laħam taqsmilhom qalbhom. ħasbuk cool u interessanti għax bejn sewda u bejn bajda, b’aċċent stramb li kważi tat-turist l-abjad, imma ismek Musulman u forsi qisek xi tip ta’ Afrikana imma anka int sirt vittma tal-Ewropa. ixgħel l-istazzjon li jdoqq l-Afrobeats. meta tqum biex tfarfar ġismek u testendi x-xewka ta’ dahrek, forsi tagħti l-ħajja bejn rukkell u ieħor, ikollok aptit tiżfen. imma ma tazzardax. anka int vittma tal-Ewropa. minn hawn tisma’ l-fdalijiet tal-karaoke tal-bar Ingliż, l-ikbar wieħed f’dik it-triq, imġenġel u ħerqan, imdeffes bejn bar Irlandiż, ħanut tal-ikel Maċedonjan u ieħor Niġerjan mal-kantuniera, li faċċata tiegħu ssib kafetterija Taljana. hawnhekk il-bankina ma tiqafx bil-mod li tistennieha tieqaf, lanqas. jekk tgħaddi minn hemm qabel l-għaxra ta’ filgħodu, taf issib ir-rimi tal-istonku ta’ xi bravu li ħaseb li jiflaħ il-lejl ta’ qabel, jew biċċa pizza mirwija, envelopp t’ikla li ma seħħitx. fil-vini ta’ din il-belt ma ssibx għasafar iduru man-niċeċ u s-saqajn ta’ dawk mixjin fit-triq, mhux bħall-Belt jew Tas-Sliema, allura jibqgħu jinġemgħu l-fdalijiet tal-ikel minsi. jistenna lil taż-żibel. mhux għax post maħmuġ u mitluq, imma għax għandu l-ħajja, ħajja urbana li ma tantx hemm kliem għaliha, sakemm ma ssirx tafha b’mod intimu.
-
- Diċembru 2024
il-ġentrifikazzjoni
tas-skiet tistenbaħ kakofoniku tħawwad il-borma tixgħel il-kitla tgħalli litru ilma trattab l-arja bil-kafè fwiħtu tittraslokani fil-belt tal-balavostri mdewda u l-frontispizji mnaqqxa biċ-ċikonji ’l bogħod minn dawn is-subborgi ġentrifikati qatt m’aft li l-kafè għandu effetti terapewtiċi kien mingħalija li l-ħaxixa biss tpejjipha biex taqla’ x-xewka f’sormok minflokha ddaħħal sensazzjonijiet iċarrtu ħalqhom għal kapriċċik biex issebbaħ lok mingħajr prinċipji estetiċi biex iċċallsu b’saff verniċ darba o ħadni praga fit-toroq nervużi ta’ žižkov u qalli niddeċiedi jien jekk dil-akkwata kinitx ġentrifikata meta għamiltlek dil-mistoqsija weġibtni dubjuż jiddependi xi tfisser b’ġentrifikazzjoni u ħallejtni b’hekk u lil o weġibtu bil-yoghurt tewmi tad-döner jiċċaflas ma’ ħaddejja jiddependi xi tfisser b’ġentrifikazzjoni u ħallejtu b’hekk
-
- Ġunju 2023
Ġilda
Hemm karru bil-ġwienaħ misjuq minn kuċċier miġbud minn żewġt iżwiemel. Żiemel minnhom abjad, b’għonqu wieqaf dritt, grazzjuż. L-ieħor iswed, magħmul ikrah u goff. Bil-frosta f’idu, il-kuċċier qed jittajjar lejn is-sħab u lil hinn minnu. Iż-żwiemel, speċjalment l-iswed, kultant jissaraw mal-kuċċier, jisfidawh, jisfrattaw, għoddhom jaqilbu l-karru. Il-kuċċier iqum bilwieqfa jwiddeb liż-żwiemel. B’idejh it-tnejn jiġbed b’kemm jiflaħ fuq ir-riedni marbutin mal-ilġiem ta’ ġo ħalqhom. Iż-żwiemel jogħtru taħt is-saħħa tal-kuċċier u, bla ma jridu, jobduh. Imma t-taqbida bejniethom tkompli. Żiemel minnhom jiġbed ’l hawn u l-ieħor jiġbed ’l hemm sa ma l-kuċċier jitlef il-kontroll, il-karru jinqasam u jegħleb mis-smewwiet għall-art.
-
- Ġunju 2023
Ġismi Battikata
Ġismi żar ħafna postijiet projbiti jew perikolużi. Ġismi għadu ħaj. Xi daqqa ’l hemm u ’l hawn qala’ wkoll. Relazzjonijiet ta’ mħabba tossika ħallew marki interni u mentali li affettwaw kif jirrelata dan ġismi ma’ ġisem ieħor—sigurtà, kumplessità, thewdin tal-moħħ. L-istonku qala’ minn ġewwa u minn barra. Inpoġġi idi fuqu, hekk, biex inżiegħel l-uġigħ ta’ dan l-għar—mudlam b’xaqq ta’ dawl—b’daħla ċkejkna ta’ tama għal ġenna mingħajr erwieħ—imma għal futur li nemmen li ħa jkun ta’ iktar mistrieħ. Il-kumpless ta’ kull ġisem, kemm tiegħi u kemm tiegħek, saru prodotti għal iktar tħeġġiġ għall-konsumeriżmu. Taqbel miegħi?
-
- Frar 2025
Għalhekk qed nivvjaġġa
bil-mod #11. 7236
Niddeċiedi li dan it-terminal ma jeżistix, li jekk m’intix bil-karozza m’hawnx post għalik. Noħroġ ’il barra, inħalli l-moll warajja u ninxteħitlu għand il-bar ta’ faċċata. Għadhom it-tlieta u nofs ta’ waranofsinhar u ċ-check-in għall-ferry ma jibdiex qabel is-sebgħa u nofs, sagħtejn qabel it-tluq fid-disgħa u n-nofs. Ormai ilni mqajma tnax-il siegħa, u mal-lejl mhux li rqadt wisq. Inpoġġi fuq barra u nordna ġelat tal-frawli fit-tazza u flixkun ilma żgħir kiesaħ, forsi niffriska ftit wara t-traġitt li s’issa xejn ma mexa mal-pjan li tant ilni nfassal. L-istrajk nazzjonali tat-trasport pubbliku Taljan għoġbu jneffaqni kemxa ġmielha għax wara l-katamaran mill-Belt Valletta sa Pozzallo ma kelli ebda għażla ħlief li nieħu private transfer — xi ħaġa li nobgħod immens — sa Catania, biex minn hemm stajt inkompli b’kowċ oħra s’hawn. Miraklu kif tat-taxi rnexxielu jwassalni bl-eżatt biex nilħaq tal-għaxra u nofs. Tal-ħdax u nofs u oħrajn ma ħadmux.
-
- April 2024
General Strike
Morna lejn il-Marsa u hemmhekk beda l-inkwiet. Kellna l-pitrolju u ċ-ċraret qodma. Xi ħadd ġab miegħu serrieq tal-mastrudaxxa. Inżilna ċ-Ċimiterju tat-Torok, mhux ’il bogħod minn fejn kienu jgħixu xi tnejn jew tlieta minna. Konna nafu fejn kien hemm żewġ arbli tar-Rediffusion, kbar, tal-injam. Ridna naqtgħulhom il-wajers għax ma kinux riedu jxandru l-bulettini tal-union. Propaganda tal-Ingliżi biss riedu, il-ġurnata kollha. Għamilna toqba fl-arblu, xarrabna ċ-ċraret fil-pitrolju, u deffisniehom fit-toqba li konna taqqabna. Qabbadna ċ-ċraret b’sulfarina u rsaqna lura biex naraw l-arbli jinħarqu. Meta konna ċerti li kienu se jinħarqu sal-art, morna lura d-dar għax in-nisa kienu inkwetati u kienu qalulna biex ma nibqgħux barra tard, imma għall-inqas konna nafu li għamilna l-biċċa tagħna. Imbagħad waranofsinhar erġajna ħriġna. Konna xi mitt persuna, jew mitejn, tfajna l-ġebel fuq il-pulizija, u kissirna t-twieqi tal-karozzi li kienu fihom. Smajna li kienu sejrin lejn Blata l-Bajda, allura morn’hemm, ħdejn il-flats tal-Arċisqof, u xħin wasalna rajna li n-nies kienu qed jitfgħulhom il-ġebel lill-pulizija. Surġent ħareġ mill-karozza biex ineħħi l-ġebel li kien qed jimblokka t-triq u xi ħadd mir-Rerum Novarum Flats tefagħlu żewġt iqsari. Il-pulizija l-oħra kienu telgħin l-għolja biex jiċċirkundawna, allura qtajna qalbna u ħallejniehom jarrestawna. Tfajna landa petrol fuq il-gverta ta’ vapur imma ma ġara xejn.
-
- Mejju 2023
Gilgamex, Dak li Ra
l-Qiegħ L-idea li Gilgamex isib ruħu f’daru fil-kultura u l-lingwa Maltija ma bdietx b’Montebello. Bejn l-1899 u l-1915 Alfons Maria Galea ppubblika sensiela bl-isem Kotba tal-Mogħdija taż-Żmien. Fl-1913 kien ħareġ in-numru 130 ta’ din is-sensiela bl-isem Kif l-Għerf tal-Kangħanin Tnissel fil-Griegi, miktub minn F. Calleja “tal-Alġier”. Kemm kienet tajba t-tixrida ta’ dan il-ktieb ma tantx huwa ċar; li nafu hu li ma kienx hawn ħafna kopji għall-bejgħ għax Calleja kien ħallas għall-pubblikazzjoni minn butu.
-
- Mejju 2023
Ħsieb
il-Ħamiema Faqqgħet bħall-qniepen tal-knisja t-twerżiqa ta’ sajjetta tas-sirena tal-pulizija. Maimouna kienet ilha tliet snin taħdem fil-ħanut ħdejn il-pont li jaqsam il-Ħamrun u l-Marsa. Kienet taf kull rokna u xkaffa, kull loġika organizzatorja, u kull bidla li kienet saret fuq il-post. L-irwejjaħ tal-ħitan ma baqgħetx ixxommhom, ix-xufiera li kienu jġibu l-konsenji saret tafhom sew, il-klijenti, sintendi, saru qishom tal-familja, qalb it-tibdil u ċ-ċaqliq tan-nies, u l-kollegi waslu u telqu bħall-għasafar tal-passa. Xorta rnexxielha żżomm ċerta distanza mentali mill-imgħallem u l-ħajja tal-ħanut; minkejja li kienet tħobb taħdem, dan l-aħħar l-idea tax-xogħol innifisha kienet qed taraha velenu tal-moħħ.
-
- Marzu 2025
Ilkoll Parti
mill-Istaġun li JmissFuq l-internet, mijiet ta’ eluf ta’ nies qed jistokjaw mara. Qegħdin f’April tal-2024, u kuljum eluf oħra jingħaqdu f’dil-kampanja ta’ moħqrija: itellgħu r-ritratti ta’ dil-mara fuq il-feeds tagħhom, iħallu kummenti niggieża fuq il-posts tagħha—“It’s called Karma, bitch!”—jitteggjaw lil sħabhom, jinkoraġġuhom jingħaqdu magħhom. Dil-mara, iktar ma jmur, iktar tidher mitlufa. Ittella’ għexieren ta’ posts kuljum b’risposta għal li qed jiġri. Imma d-disperazzjoni li turi hija bħal xprun għal din il-marmalja diġitali.
-
- April 2025
Immissjajtha Xi Naqra lil Malta, Manuela?
Xi kultant ma nafx għadnix nista’ ngħid li jien minn hawn u ngħidha kif inħossha mingħajr ma nirċievi reazzjoni li s-sottotest tagħha donnu jgħid, “Din ġiet erbat ijiem minn barra u se tibda tikkritika, mingħaliha li laħqet is-sema b’idejha, mingħaliha li issa aħjar minna.” Apparti minn hekk, ċerti nies (normalment dawk li jaduraw il-partit, jew baqgħu b’xi mod leali lejh) qishom joħduha personali meta tgħidilhom li l-affarijiet hawn Malta mhux sejrin sewwa u li issa ma nimmaġinanix nerġa’ ngħix hawnhekk. Daqslikieku issa jiena wkoll barranija u ġaladarba ma ngħixx hawn, m’għandi l-ebda dritt immaqdar. Inutli ngħidilhom li hemm barra mhux perfett lanqas imma li s’issa sibtni aħjar hemm, u li nikkritika għax, minkejja kollox, xorta jimpurtani minn Malta u l-futur tagħha. Ma nasalx ngħid li nħossni barranija essaċċ f’dawn is-sitwazzjonijiet, għax in-nies li qed nitħaddet magħhom nafhom u jafuni sew, għax familjari mal-protokolli soċjali li qed nipparteċipa fihom, u għax konxja biżżejjed u żżejjed ta’ x’inhu jiġi kkomunikat mingħajr ma jingħad. Domt naqra biex wasalt għaliha, imma sa fl-aħħar fhimt eżatt kif inħossni. Inħossni… intruża, eżatt bħalma ddeskriva din il-kundizzjoni Jean-Luc Nancy hu u jiffilosofizza u jipproblematizza d-duwaliżmu ta’ ġewwa/barra, jew familjari/stramb wara li għadda minn trapjant tal-qalb: “… jekk [l-intruż] diġà għandu d-dritt li jidħol u joqgħod, jekk hu mistenni u milqugħ mingħajr l-ebda parti minnu ma tkun sorpriża mhux mistennija jew mhux milqugħa tajjeb, ma jibqa’ la l-intruż, u wisq inqas l-istranġier.”
-
- Diċembru 2023
Insalata
Il-memorja fl-ikel tinfed b’mod sottili. Jien u nagħmel l-insalata kont qed niftakar, mingħajr ma kelli għalfejn nitkellem, sempliċiment billi nirrepeti b’ġismi l-azzjonijiet li għaddewli ommi u ommha. Meta nikkunsidraw l-ikel, irridu naħsbu fuq lingwa sħiħa mhux mitkellma, irridu naħsbu fuq il-ħin b’mod differenti, irridu nidħlu fi ħsieb fuq livell għalkollox differenti minn dak kapitalist li jorganizzalna l-ħajja ta’ kuljum fid-dinja pubblika tal-lum. Fil-verità, fil-privat u fi ċrieki żgħar, kull wieħed u waħda minna għandna l-possibbiltà biex naħsbu b’ontoloġija kompletament differenti minn dik tal-Illuminiżmu. U iktar ma nsajru flimkien u naqsmu l-ikel u l-għajnuna bejnietna, iktar dawn iċ-ċrieki nistgħu nkabbruhom. L-ikel jgħaqqad u jagħti dar u post għall-kenn lil min joffrih u jaqsmu. Huwa importanti li nagħrfu l-valur politiku li nieħdu ħsieb xulxin, xi ħaġa li t-teorija femminista ilha tinsisti dwarha. Meta taqsam ikla kważi dejjem tkun qed toħloq familja, u għalija l-familja ta’ veru tinħoloq meta nieklu flimkien b’mod intenzjonali.
-
- Diċembru 2023
Joey Tilbes,
it-Tabù Tinża’Joey kienet tinżel imlibbsa u mpittra, saff eyeshadow abjad mad-dawra, faxx lapes max-xfar, u kulur skur ilellex fuq il-kappell t’għajnejha. Gloss u glitter aħmar, ras nokkli bil-backcombing u l-ġnub miġbudin u llixxati lura b’pettne tad-djamantini. Meta kienet tilbes ta’ mara, kienet tħobb tagħżel xi libsa tal-Haro, li kellhom ħanut tal-ħwejjeġ Tas-Sliema, moda impurtata f’Malta minn familja Anglo-Iżraeljana li kienu jgħixu hawn. Kellhom stabbiliment tal-ħwejjeġ ieħor il-Belt, u r-restorant LeRoy ġewwa Tigné. Lil din il-familja tal-Haro, iz-zija t’ommi, Salvina kienet għall-ewwel isseftrilhom u mbagħad bdiet tieħu ħsieb it-tfal tagħhom għax kienet taf titkellem bl-Ingliż. Kienet fuq tagħha u ommi dejjem tiġri magħha u ġieli kienet tmur magħha għandhom. Din id-dar lil ommi fetħitilha orizzonti ġodda u internazzjonali ħafna, u l-Haro kien nissel fiha sens ta’ moda, avolja qliezet u qomos tal-irġiel biss kienet tilbes. Junior, imma, kien galantom u jberbaq sew fuq Antoinette u l-gwardarobbi tal-Iklin kienu kmamar sħaħ fil-basement tad-dar, li fil-weekend spiss jispiċċaw mimlijin sinjorini jitpittru quddiem mera rettangolari kollha bozoz mad-dawra u ħwejjeġ, parrokki, u tkaken għaddejjin minn id għall-oħra ħa jaraw min se jilbes xiex. Antoinette kellha mijiet ta’ lbiesi, tant li ġieli l-kontestanti tax-shows bħal Miss Sunshine kienu jilbsu kważi biss ħwejjeġ mill-gwardarobba tagħha, qisha l-benefattriċi tat-travestì. Wara joħorġu jiżżagħblu l-Hungry Tiger u jiġu lura l-għada, kulħadd daħna, kollha daħq, żuffjett, ikkampjar, riħa ta’ xorb u sigaretti, u min jorqod ’l hemm u min jorqod ’l hawn. Imma l-parrokki kienu dejjem jidħlu lura ġol-kaxxi tal-kartun roża b’ħabel gold biex iġġorrhom minnu, imqiegħda hemm ġew fuq irjus tondi tal-ġablow li fuqhom Joey kienet tpinġi għajnejn, imnieħer u xufftejn bil-make-up t’Antoinette, u meta jiġu lura miż-żagħbil tal-lejl, kienet taqla’ l-eyelashes foloz u twaħħalhom fuqha. Il-parrokki kienu joħduhom darba fix-xahar il-Village Gossip, għand Manwel u l-Mimì, għal wash u blow dry.
-
- Ġunju 2024
Il-Kastell
Minn fuq is-swar tal-belt tara għoljiet imwieġ iħaddru— Irħula bojod u arbli ta’ knejjes ibaħħru. Minn fuq il-fortizza tilmaħ armati sofor ta’ lellux, ġarġir; Fit-toroq qodma l-bizzilla minsuġa tal-belt; Fi rkejjen, kull lewn tal-gżira jixxerred fuq tila. Mat-turġien dojoq taċ-Ċittadella żgħożitna ħolmot f’qarn qamar jitferra’; ħelsienna ttajjar maż-żifef sal-baħar; imħabbitna tnaqqxet mal-ħitan, daħket fil-ħemda.
-
- Frar 2024
- Indħil Barrani
Kollox Iperpolitiku
(tr Karl Baldacchino)
Ir-ritratti huma ta’ lwien jgħajtu, kważi fluworexxenti. It-tema li tgħaqqadhom hi “l-imħabba”. F’ritratt jismu Love (hands in hair), mara b’xagħar aħmar u għajnejha magħluqin hija miżmuma minn par idejn maskili li jilħquha minn barra l-bordura. F’ritratt ieħor raġel b’ġakketta tal-jeans qed jiżfen waħdu, kważi qed ilaħħaq għal id fil-qrib. F’Love (hands praying), mara b’għajnejha magħluqin torbot idejha f’nofs folla clubbers. Bħallikieku f’ritwal sekulari, timmedita fl-anonimità tad-diskoteka. In-nies fir-ritratt jiżfnu ma’ mużika maħluqa fuq il-bażi ta’ ħsejjes li jarmi l-makkinarju industrijali ta’ Detroit u Manchester, il-bliet tewmin li welldu t-tekno. Fl-1989, però—is-sena li fiha ttieħdu dawn ir-ritratti— il-magni m’għadhomx jaħdmu. Ħafna minnhom ċkienu jew ġew irrilokati lejn iċ-Ċina, filwaqt li l-bliet tewmin tat-tekno ġew deindustrijalizzati. Waqt li kienet qed tivvjaġġa ġo megabelt Ċiniża xi snin qabel, il-fotografa Ġermaniża Hilla Becher innotat l-assemblaġġ mill-ġdid ta’ kopja ta’ mitħna tal-azzar li darba ġibdet fl-Ewropa. Issa, iż-żgħażagħ fir-ritratti tal-ħajja ta’ billejl ta’ Wolfgang Tillmans jiżfnu biex jippruvaw ixejnu l-industrija, il-politika u l-istorja nfisha. Ta’ min jinnota ż-żmien u l-post tar-ritratti ta’ Tillmans. Jiddokumentaw Londra taħt Thatcher u Berlin waqt li l-Ħajt nieżel. Lejn il-Lvant, is-soċjaliżmu statali qed joqrob il-kollass. Il-kapitaliżmu globali huwa trijonfanti. Id-deindustrijalizzazzjoni tal-Punent qed taċċellera. Fl-istess sena li x-xjenzat politiku Amerikan Francis Fukuyama ppubblika l-esej leġġendarja tiegħu dwar “it-tmiem tal-istorja” fin-National Interest, il-kamera ta’ Tillmans issa ssir xhieda ta’ eżerċizzju ta’ amnesija kollettiva: tentattiv biex jitkeċċew l-ispettri ideoloġiċi tas-seklu li għadda u bil-kwiet nimxu lejn utopja privata. Żmien il-“postpolitika” infetaħ.
-
- Ottubru 2023
Kontra Tagħna Għaliex Magħna
Meta wara sentejn f’idejn il-Franċiżi, fl-1800 l-ġżejjer Maltin sabu ruħhom taħt il-ħakma Ingliża, skont it-Trattat ta’ Amiens kellhom jerġgħu jgħaddu lura għand il-Kavallieri biex ikomplu jmexxuha huma bħala pajjiż “newtrali”. Il-qassisin, in-nutara, l-avukati u l-kummerċjanti Maltin tal-“Congresso”, li sa ftit qabel kienu qed imexxu l-insurrezzjoni kontra l-Franċiżi, beżgħu li dan kien ifisser li malajr jerġgħu jiġu taħthom għax l-Ordni kienet iddgħajfet sew u żgur ma kinitx tiflaħ għal Napuljun. Għalhekk, il-104 membri ta’ dan il-kungress kitbu “Dichiarazione dei Diritti degli Abitanti delle Isole di Malta e Gozo”. Ma kinitx dikjarazzjoni radikali bħal dik tal-Indipendenza ta’ Haiti ta’ sentejn wara, li abolixxiet l-iskjavitù, ċaħdet kull rabta mal-kolonjalisti Ewropej u ħalfet il-libertà jew il-mewt. Dik Maltija kienet dikjarazzjoni liberali bl-eku Illuminista ta’ dik tal-Indipendenza tal-Istati Uniti fl-1776 u tad-“Dikjarazzjoni tad-Drittijiet tal-Bniedem u ċ-Ċittadin” fi Franza, tlettax-il sena wara. F’disa’ punti, id-dikjarazzjoni elenkat speċi ta’ kuntratt. Iktar milli stqarrija ta’ drittijiet indirizzata lejn l-ispirtu etern tal-Bniedem, kien quid pro quo ċar u pragmatiku indirizzat lir-Re tar-Renju Unit tal-Gran Brittanja u l-Irlanda u d-dixxendenti tiegħu bħala sovrani fuq il-gżejjer “għal dejjem”. Dan in-nisel nobbli, min-naħa tiegħu, kellu jagħti lill-pajjiż kostituzzjoni li biha kunsill elett mill-“poplu” ikollu dritt jiġbor it-taxxi u jmexxi ’l-pajjiż. Ir-Re ma kellu jindaħal la fit-tmexxija interna tal-pajjiż u lanqas fil-ħajja reliġjuża tiegħu. In-nies—insomma, “gli uomini liberi”—kellhom id-dritt josservaw liema reliġjon riedu, igawdu l-proprjetà tagħhom u jkunu suġġetti biss għal-Liġi. U għar-Re, li kien il-protettur tar-reliġjon. U għall-Papa, li kellu jkun l-uniku referenza fejn jidħlu affarijiet spiritwali; hu u l-ġenerali tal-ordnijiet monastiċi. Intbagħtet lir-Re Ġorġ III, imma nafu biha għax baqgħu kopji tagħha Malta. Fl-arkivji impekkabbli tal-Gran Brittanja m’hemm ebda ħjiel tagħha. Jekk lir-Re waslitlu, ma nafux x’għamel biha. L-Ingliżi bdew imexxu l-gżejjer bħala dittatorjat militari. Fost l-uffiċjali Ingliżi, li ma taw kas la ta’ din id-dikjarazzjoni u lanqas ta’ appelli oħrajn għall-awtonomija, kien hemm l-ewwel Duka ta’ Wellington li jgħidu li qal: Kieku allura nistgħu nagħtu kostituzzjoni lil bastiment tal-gwerra!
-
- Jannar 2025
Kullana ta’ għanjiet dwar
il-ħolm #11. Prefazju numru wieħed
Il-Malti jitkellem dwar il-forom tal-verbi. Bl-istess mod, hemm il-forom ta’ kif nippożizzjonaw ruħna meta nkunu reqdin. Fil-forma nsibu l-kontenut—dal-prinċipju narawh fil-qasam tal-bini u f’dak ta’ kif infasslu l-għodod tal-komunikazzjoni tagħna. Il-forom tal-verbi jiddeterminaw it-tifsira. Bl-istess mod, il-forom ta’ kif norqdu u nindifnu kollha għandhom il-konnotazzjonijiet tagħhom.
-
- Jannar 2025
Kullana ta’ għanjiet dwar
il-ħolm #22. Forma numru wieħed
<p>Fuq ix-xaqliba<br> tal-Lvant tal-Qala,<br> idi qiegħda<br> taħt geddumi</p> <p class="fx-1">fuq sodda kważi franka<br> <em>moħħi<br> jnixxi<br> l-ħaxix<br> iraxxex<br> maż-żifna<br> tar-riħ</em></p> <p>is-swaba’ ta’ saqajja<br> jniżżlu għonqhom<br> u driegħi jistrieħ<br> ma’ abti</p> <p class="fx-1"><em>u qalbi tħabbat<br> mal-mota<br> ta’ San Kerrew</em></p>
-
- Jannar 2025
Kullana ta’ għanjiet dwar
il-ħolm #33. Forma numru tnejn
<p>Mort ngħum<br> saqajja jagħtu</p> <p class="fx1 enjambed">u jagħtu</p> <p class="enjambed">u jagħtu<br> <p class="fx1">u joħolqu ondi kbar</p> <p>li jinkisru mas-saba’ l-kbir</p> <p class="fx1 enjambed">ta’ sieqi l-leminija</p> <p>u mbagħad ix-xellugija.</p> <p>L-għaraq jisponta taħt xagħri<br> jinżel sa denbi kut’ kut’.</p> <p>Purtella tingħalaq f’salt.<br> Id-dawl jiftaħli għajnejja.<br> L-għaraq jogħdos għal ġol-friex.</p>
-
- Jannar 2025
Kullana ta’ għanjiet dwar
il-ħolm #44. Prefazju numru tnejn
Is-snajja’ u l-metodi tal-antenati tagħna jibqgħu fostna bla ma nafu kif. Nimxu fit-toroq siekta qalb xogħol idejn nies li m’għadhomx magħna biex iraqqdu lil dawk li m’għadhomx magħhom. Is-snajja’ u l-metodi tal-antenati tagħna jibqgħu fostna bla ma nafu kif. Nimxu fit-toroq siekta qalb xogħol idejn nies li m’għadhomx magħna biex iraqqdu lil dawk li m’għadhomx magħhom.
-
- Jannar 2025
Kullana ta’ għanjiet dwar
il-ħolm #55. Forma numru tlieta
<p>Art…<br> Art…</p> <p>Ħobbni ħobbni arti ħobbni,<br> semmagħli l-għajta t’amorin</p> <p>Għandek lili biex issir taf<br> u lilna lkoll biex tnin</p> <p>Art…<br> Art…</p> <p>Li kont naf dak nagħsek fejnu<br> kont ingħidlek biex iġġemmgħu<br> żommu kollu f’vażett ħlejju,<br> ostru sew titfgħux għall-bejgħ</p> <p>Art…<br> Art…</p> <p>Art…<br> Art…</p> <p>Ħobbni ħobbni arti ħobbni,<br> semmagħli l-għajta t’amorin</p> <p>Għandek lili biex issir taf<br> u lilna lkoll biex tnin</p> <p>Art…<br> Art…</p> <p>Li kont naf dak nagħsek fejnu<br> kont ingħidlek biex iġġemmgħu<br> żommu kollu f’vażett ħlejju,<br> ostru sew titfgħux għall-bejgħ</p> <p>Art…<br> Art…</p>
-
- Jannar 2025
Kullana ta’ għanjiet dwar
il-ħolm #66. Forma numru erbgħa
<p class="enjambed">Ballun-ħġieġa jaqa’</p> <p class="enjambed fx1">U jis</p> <p class="enjambed fx2">\</p> <p class="enjambed fx3">piċċa</p> <p class="enjambed fx2">/</p> <p class="enjambed fx4">ja</p> <p class="enjambed fx2">\</p> <p class="enjambed fx3">qa’</p> <p class="enjambed fx2">/</p> <p class="enjambed fx4">fil-</p> <p class="enjambed fx2">\ </p> <p class="fx3">fond</p></p> <p><em>ilma</em></p> <p><em>Wiċċ ċar, bjond,<br> Iħares lejn surtu<br> jżomm kopp fid-dell<br> jitkaxkar mal-jum</em></p> <p><em>Id titla’ għal fuq moħħ<br> ––is-silenzju wara li<br> ċagħqa tkexkex l-ilma</em></p> <p><em>Ix-xemx tinqala’ minn postha</em><br> u tiltaqa’ mal-art fejn<br> is-sħana tinħass<br> bejn żewġ koxox taħt gverta<br> tas-suf</p>
-
- Frar 2025
Kullana ta’ għanjiet dwar
il-ħolm #77. Forma numru ħamsa
<p>Fl-iljieli, nistenna<br> l-Marrasa tiddi minn fuq xfieq<br> Iħarsu qigħan dil-gżira</p> <p class="enjambed">Fl-iljieli, nistenna fil-gallarija,<br> noqgħod b’abti fuq ħoġor it-tieqa<br> tan-nofs, ngħodd il-karozzi, bajda</p> <p class="enjambed fx1">bajda</p> <p class="enjambed fx1">sewda</p> <p class="enjambed fx1">griża</p> <p>Fl-iljieli, narani nitgħannaq<br> waqt li nħaddan l-imħadda<br> u nħoss is-sema fl-investi<br> tal-qoton ċelesti</p> <p>Fl-iljieli, narani ndur u nitgerbeb<br> sakemm nispiċċa fuq in-naħa<br> li dejjem norqod fuqha<br> u hemm vera tibda t-tertuqa.</p>
-
- Frar 2025
Kullana ta’ għanjiet dwar
il-ħolm #88. Prefazju numru tlieta
<p>Il-ħolm fejn imur wara li jqajjimna?</p> <p>Il-mewta l-aħħar darba li noħolmu anki jekk għajnejna ma jingħalqux, ġisimna joħroġ il-kimiċi, li jitfgħuna fi stat “ħolmieni”. Kemm jekk aħna konxji tiegħu jew m’aħniex, id-demm uman jiġbed, u f’għadd ta’ kulturi, il-mewt nikkunsidrawha bħala raqda. U l-ħolm—kemm jekk inħallu lilna nfusna nindiehsu ma’ din il-forma ta’ ħsieb jew le—jieqaf u jiżvolġi fl-aħħar raqda għall-aħħar darba.</p>
-
- Frar 2025
Kullana ta’ għanjiet dwar
il-ħolm #99. Forma numru sitta
<p><em>Fl-aħħar raqda,<br> int tkompli għaddej.</em><br> U z-zijiet jippustjawlek<br> xagħrek f’kamra<br> kulur ix-xemgħa<br> mwarrba, f’San Luqa.</p> <p><em>Fl-aħħar raqda,<br> int ma tismax.<br> Id-dinja tkompli titgerbeb</em><br> waqt li jdawrulek is-swaba’<br> t’idek il-leminija<br> ma’ kuruna taż-żibeġ tal-injam.</p> <p><em>Fl-aħħar raqda<br> int liebes qalziet<br> imkemmex.<br> Ħalqek ma tiftħux</em><br> biex tgħidilna<br> “għadduh sew.”</p> <p><em>Fl-aħħar raqda,<br> ġismek fiss.<br> U nħares lejk<br> togħdos taħt<br> ċorma fjuri mingħajr l-ittra</em><br> li ma kontx nista’ niktiblek.</p> <p><em>Fl-aħħar raqda,<br> int tieqaf toħlom<br> U aħna mqajmin<br> noħolmu bik.</em></p>
-
- Mejju 2023
Il-Kuxjenza
fit-Truf Bħalma żgur skoprew ħafna qabli, meta tkun qed tittraduċi mit-Taljan, il-Malti li qed taħdem bih ma tħossux uniformi. Fih ħafna li hu lixx u duttili, imma fih ukoll l-għoqiedi u l-ingroppi. Fil-Malti hemm ħafna Taljan li jgħaddi mingħajr ma tagħti kasu; imbagħad hemm it-Taljan tal-avukati. Filli tiskrupla għax tħossok m’int qed tagħmel xejn ħlief tbiddel ftit l-ortografija—“io avanzo tale ipotesi per spiegare la mia debolezza giovanile, ma senza una decisa convinzione”—filli ttik rasek għax tinduna li qed tinstema’ iktar Taljan mit-test oriġinali.
-
- Lulju 2023
Il-Lanza,
il-Labra ,il-Qoffa ,l-Azzarin Ġieli jagħti l-każ li, jien u naħseb fuq ktieb li qed naqra, nibda nara f’kotba jew xogħlijiet oħrajn l-istess ħsieb, jew mod ta’ ħsieb mhux wisq ’il bogħod minnu, tant li nibda nissuspetta li fil-fatt qed jgħidu l-istess ħaġa, li l-kwistjoni qed jarawha mill-istess perspettiva. U allura, x’kumbinazzjoni li qed naqra żewġ jew tliet kotba miktubin fi żminijiet għalkollox differenti li qed jipproponu l-istess ħsieb! L-istess jiġrili jien u nikteb. Nibda nhewden fuq idea li mbagħad nibda naraha f’kull kitba oħra li naqra. Għadni kif qrajt it-traduzzjoni mill-Grieg Antik għall-Malti tal-Frammenti ta’ Saffo, ta’ Warren Bartolo. Din l-edizzjoni, li ħarġet f’Mejju 2023, tinkludi daħla, nota tat-traduttur dwar id-dixxiplina tat-traduzzjoni, annotazzjonijiet dettaljati għal kull framment u lista ta’ ismijiet imsemmija fuq wara. Jien u naqra n-noti u l-kummenti tat-traduttur, dwar x’inhu, skont hu, is-sinifikat ta’ Saffo llum, dwar it-traduzzjoni bħala proċess ta’ trasformazzjoni u mutazzjoni, dwar il-ħarsa queer ta’ Saffo, moħħi beda joħodni mingħajr ma rrid għaż-żewġ kotba l-oħra li kelli ħdejja.
-
- Awwissu 2023
Lejl u Nhar
Il-ħitan bojod joqtluk naqra naqra kuljum. Tipprova ma tismax is-skiet, itanbar stinat tul il-kurituri, iżda t-tektik ħafif fuq il-keyboards, it-tpetpit solitarju tal-cursor, l-ilħna mbiegħda f’uffiċċju minnhom jibqgħu ma jidfnuhx. Fil-kamra tal-arkivji xi ħadd jixgħel il-photocopier, li tobżoq folja wara l-oħra, mimlija ċifri, kliem kbir kollu rpużat, taħbiliet ta’ ideat suġġeriti u konsiderazzjonijiet meqjusa f’dokumenti Taljanizzati tal-Unjoni Ewropea. It-terremot f’Haiti, il-kriżi finanzjarja, il-faqar dinji, l-iżvilupp fil-pajjiżi eks-Komunisti, il-bidla fil-klima, id-dinja li qed titbaskat, tinstamat, tinħall f’taħlita tossika ta’ plastik jinten, jaħraq l-imnifsejn, jistordi l-menti, iżarrat ix-xagħar, inixxef il-ġilda. U l-photocopier tofroq karta minn oħra, tifrixhom pulit fuq xulxin bħal suldati stenduti, nodfa, stirati, bojod bħal-lożor. Il-ħoss tal-magna jkompli jħeddlek, mill-uffiċċju ta’ ħdejk tasallek konverżazzjoni bil-Franċiż.
-
- Marzu 2024
Likantropi
Kull fejn tħares tara kurċifiss: Kristu tal-ġibs fl-agunija divina. Fuq il-ħitan hemm inkwatri bir-ritratti tal-uċuħ imwerwra tal-bniet li ġew qabilna. Is-sorijiet għaddejjin bit-tonka u l-velu iswed qishom fuq wiċċ l-ilma. Insejħulhom “The Sisterhood”, imma mhux f’wiċċhom. Diffiċli taqta’ kemm għandhom żmien; diffiċli tqishom bħala nisa, bħal ommijietna u z-zijiet li jagħmlu l-lipstick u l-powder u l-fwieħa. Hemm minnhom iktar henjin; hemm min jitkerrah u jirrabja. Kultant, tisparixxi xi waħda minnhom. Tmut, jew tiġi trasferita. Is-soru li kienet tgħallimna l-Franċiż sparixxiet u bla kliem ġiet oħra flokha. Hemm qlajjiet li spiċċat il-manikomju, jew li sabet wieħed. Dawn l-istejjer it-tnejn affaxxinanti u nemmnuhom. Għassa mal-kuritur hemm statwa kbira ta’ Sant’Anjeże, għajnejha kannella jħarsu ’l fuq, b’girlanda fjuri ma’ rasha. Liebsa l-abjad u xalla turkważ fuq spallejha, kollha tal-ġibs, kull tikmixa u kull tinja ffurmata bir-reqqa. F’idha l-leminija qed iżżomm palma, u bl-id l-oħra terfa’ ħaruf żgħir. Tidher dħulija, qisha setgħet kienet waħda minna. Fil-klassi hawn il-bard. It-twieqi ilhom miftuħin il-lejl kollu biex tiċċirkola l-arja li kuljum tisfieq bl-irwejjaħ t’iġsma adolexxenti: għaraq, demm, deodorant u xampù. Inpoġġu tnejn tnejn fuq imwejjed li ilhom hemm minn żmien żemżem. L-injam miksi b’deċennji ta’ marki. Jien u Alice nisperaw dejjem li ma jifirduniex. Qegħdin tletin f’dil-klassi. Ilna flimkien mindu kellna erba’ snin, tlajna flimkien. Lil dax-xebbiet inħobbhom daqskemm nobgħodhom.
-
- Mejju 2024
lil poeta li qalli li qed jikteb bħal wieħed vera xiħ dan
l-aħħar il-kliem li ktibtli dalgħodu m’hediex. għadni nhewden x’messni għedt biex niskonġr’hom minn għadmek— minn leħnek. bexxaqtli tieqa bihom; ilmaħtek bilqiegħda fil-kamra, waħdek, diqitek tidwi fil-vojt għammieq. Mill-bogħod, imbagħad, ġew il-vrus… qaluli li inti, poeta, m’għadekx tħożż hekk, għall-gost. issa li qbadt ir-ritmu taċ-ċinju tixtieqek għadek bilbla tgħanni binhar. tibżax: l-istrument għadu f’idejk bla trab. u inti bħal wieħed vera xiħ li jinsa kollox, ank’isem ommu, qabel jinsa kif jaqbad dak l-argunett ta’ dari. titnih kif titnih, ħa jdoqqlok ħelu, sabiħ.
-
- Settembru 2024
Il-Magna
tal-Qari Għal żmien twil, il-magni se jkomplu jipproduċu testi banali. Għal żmien twil se jkunu tajbin biss biex jiktbu r-rapporti finanzjarji u d-deskrizzjonijiet tat-tqassim tal-kmamar tad-djar għall-bejgħ. Imbagħad bil-mod il-mod jibdew jipproduċu testi li kapaċi jsibu posthom fit-truf medjokri tal-finzjoni tal-ġeneru, u għad ikun hemm bosta qarrejja li jsibu żvog u forsi anki faraġ fil-proża mhux wisq impenjattiva tagħhom. Biż-żmien, jibdew jitfaċċaw l-opinjonijiet fuq il-websites tal-gazzetti, jgħidulna li fil-fatt dawn it-testi l-ġodda mhumiex ħżiena daqskemm taħseb eh, li fil-fatt dejjem qed isiru aħjar. Xorta waħda mhux se naqbdu u naċċettawhom hekk, f’daqqa waħda. Kultant ikun hemm pass ’il quddiem u tnejn lura. Forsi t-testi awtomatizzati jkunu moda għal xi żmien, imbagħad wara l-voga għall-awtomazzjoni letterarja, inkunu rridu nerġgħu lura għall-kitba maħduma bl-id; bħalma kien ġralna bin-Nescafé. L-esperimentazzjoni u l-innovazzjoni jkunu ppreġjati aktar minn qatt qabel għax jitqiesu kapaċitajiet unikament umani. Imma eventwalment anki dan se jitgħallmu l-magni. Xi darba se jitgħallmu jinterzjaw l-innovazzjoni mal-patrimonju, se jkunu jafu jużaw il-lingwa ta’ kuljum u l-idjoma letterarja u jikkuntrarjawhom biżżejjed biex jibnu xogħlijiet fil-lingwa li joħolqulna dinjiet ġodda fiex ngħammru, toroq ġodda fejn jimraħ moħħna, modi ġodda kif naqsmu qalbna u kif nippruvaw nikkunslawha. Jgħallmuna nixxennqu għal affarijiet li qatt u qatt ma jista’ jkollna għax ikunu xewqat ifformati fuq il-pjan metafiżiku tagħhom. Forsi dan kollu se jieħu ħafna żmien. Forsi se jieħu ħamsin sena, jew mitt sena, jew elf; imma xi darba żgur se jkollna magna, intelliġenza artifiċjali, li tkun kapaċi tikteb rumanzi u esejs u bijografiji u poeżiji u tagħmel traduzzjonijiet li jkollhom dik il-kwalità misterjuża li aħna nagħrfu bħala letteratura, u dan tagħmlu fuq livell li qatt ma nkunu rajna qabel.
-
- Jannar 2024
Manifest Kontra
ż-Żmien Ħames mitt pass. Ħames mitt pass hemm mill-aħħar tarġa quddiem il-bieb tax-xogħol għall-bus stop li rrid nieqaf u nistenna fuqha. Saru l-ħamsa u nofs u ħamsa, u r-riħ ta’ Diċembru reġa’ tani naqra ħajja wara tmien sigħat inħares lejn skrin, inħarbex l-emails li jintemmu bil-kind regards u li jibdew bil-hope this email finds you well—dejjem b’exclamation mark biex il-persuna li tirċeviha tkun taf li jien waħda minn dawk l-orrajt. Inħares lejn it-tabella tal-bus stop darb’oħra biex inkun ċertissima li qiegħda fuq il-waqfa t-tajba. Mhux għax ma nafx jekk jienx ippustjata sew, imma tibda thewden wara li tkun ilek ftit xhur ma taqbad karozza tal-linja. Bħala persuna kwintessenzjalment Maltija, għandi preferenza għall-abbiltà li tagħtini l-karozza, jiġifieri, li nkun nista’ ngħaddi riħ mill-bypass mingħajr ma nieqaf, bi driegħi barra mit-tieqa, indoqq il-mużika livell biss inqas mill-punt meta t-tnabar ta’ widnejja jkunu appena ser jinfaqgħuli. Imma llum ta’ bilfors irrid naqbadha għax ilbieraħ kont għaddejja minn Strada Rjali, Santa Venera u splajsjajt il-mera ma’ trakk mimli żrar tat-tarmak. Ħbatt eżatt quddiem il-Ministeru tat-Trasport. Ħadd ma ħareġ biex jgħinni jew biex iċanfar lil tat-trakk li mblokka nofs it-triq u m’użax is-sinjali stipulati f’artiklu xiex u xiex u dak. Nista’ nsuqha, mind you, il-mera soda daqskemm kienet qabel l-inċident jekk mhux aktar għax waħħalha z-ziju bl-aħjar duct tape li l-ironmongers ta’ Malta jistgħu joffru. Imma wara li għaxar karozzi spiċċaw jgħajruni indannata u jpaqpqu, ma nazzardax insuq. L-avventuri tal-bypass jistgħu jistennew ftit. Illum irrid il-kumdità u l-lussu li xi ħadd iwassalni d-dar, u billi jien tifla brava u nħobb l-ambjent u ma rridx inġiegħel lill-mummy tiġi għalija (għandha d-dwiefer), nagħżel li x-chauffeur lura lejn Birkirkara llum ser ikun wieħed Filippin jew Indjan jew l-ispeċi aktar u aktar rari tax-xufiera—il-Malti qargħi.
-
- Frar 2024
Il-Mara
tas-Suldat Fil-bidu, jekk qatt kien hemm bidu, il-maħbubin kollha sejħu lilhom infushom amazzuni. Huma u jgħixu flimkien, jinħabbu, jiċċelebraw lilhom infushom, jilagħbu, fiż-żmien meta x-xogħol kien għadu logħba, il-maħbubin fil-ġnien tal-art baqgħu jsejħu lilhom infushom amazzuni tul Żmien id-Deheb kollu. Imbagħad, xħin twaqqfu l-ewwel bliet, bosta maħbubin kissru l-armonija oriġinali u sejħu lilhom infushom ommijiet. Minn dan iż-żmien ’l hemm, il-kelma amazzuna saret tfisser għalihom tifla, li qatt ma tikber, immatura, dik li qatt ma tħaddan id-destin tagħha. L-amazzuni tkeċċew mill-bliet tal-ommijiet. Kien f’dak il-mument li dawn saru vjolenti u bdew jiġġieldu biex jiddefendu l-armonija. Għalihom, l-isem antik amazzuni baqa’ bit-tifsira oriġinali. U minn issa beda jfisser xi ħaġa aktar: dawk li jħarsu l-armonija. Minn hemm ’il quddiem stajt issib amazzuni f’kull żmien, f’kull kontinent, gżira u xatt. Dħalna fiż-Żmien Glorjuż grazzi għall-amazzuni tal-lum. Ħafna drabi maħbuba tuża ġesti biex b’ġisimha ssir tixbah dak l-annimal jew dawk l-annimali li l-aktar li għandha affinità magħhom u b’hekk tagħti pjaċir lill-maħbuba tagħha. Dan isir aktar faċli meta tkun taħt ipnożi. Trid tinsa l-mossi ta’ kuljum u ssib dawk tal-annimali tagħha. Din mhix imitazzjoni tal-annimalesk: din hija mima. Hija ħaġa diffiċli biex taqbad u tagħmilha spirtu pront, anki jekk il-maħbuba ssaqsiha biex tagħmilhielha bl-ikbar ġentilezza. “Meta ssaqsini biex nagħmilha ta’ ġemel, niddejjaq, għax rari jirnexxili.” (Charlotte Plume, Iċ-Ċirku Tiegħi, Gallija, Żmien il-Konkos.)
-
- Novembru 2023
Marċ Maqbuż
Ix-xitwa tmut hekk— Gżira—jew bastiment—jgħibu fiċ-ċpar; Riefnu jiġbed nifs sagħtar— Berwieq għarwien fuq irdum, wiċċ nemex tal-bużbież; iħirsa—jew aħna—max-xifer. Reżħa titlajja fi rkejjen, fuq għetiebi; F’triq dejqa, antika, fi kmajra xi ħadd jonqox ħajja—jew mit—f’zokk lewża; Tifkira tiġi, minn imkien—jew minn xmara—għoddha taħsdek, tmexxik fiha b’ħarsa kaħla, b’xofftejn ħajra, sa tħallik—jew tħalliha—f’belt labirint.
-
- Lulju 2023
Medusa
Żgur li ismi familjari. Żgur li smajt bosta stejjer fuqi. Iżda żgur qatt ma smajt dak li ġara bejni u bejn Persew. Nitolbok, iskot ftit u isma’ l-istorja tiegħi qabel nissarraf f’elf framment ta’ miti oħra… Mela darba, ħmistax-il sena ilu, meta kont għadni tifla, kont ngħix mal-ġenituri tiegħi, Foriku u Keto, fuq gżira serena mdawra b’baħar blu jwerżaq. Id-dar kienet ċkejkna, bi tlett ikmamar kollox; il-kċina, il-kamra tal-bżonnijet tagħna u l-kamra fejn konna norqdu jien u ħuti l-oħra. Għalkemm bejni u bejn ħuti l-kbar ftit snin biss kienu jifirduna—qabża ta’ sentejn kull wieħed—l-ikbar differenza kienet il-vulnerabbiltà tal-mortalità tiegħi. U meta ħuti, Stenun u Ewrjali, kellhom is-setgħa li jmorru jesploraw l-għelieqi, il-ġenituri kienu jżommuni priġuniera tal-erba’ ħitan kennija tad-dar. Iżda ma kontx inħabbel wisq rasi għaliex f’nofs dik id-dalma solitudni ltqajt mal-unika mħabba reċiproka f’ħajti: il-kelma. U minn hemm kienu l-bosta sigħat li kont qattajt b’rasi mgħaddsa fil-kotba, nixtarr l-għerf li l-paġni, bla ma jafu, jgħadduli.
-
- Awwissu 2023
mona lisa | karnival ieħor
Joe, quddiem il-mera. Xagħru kannella skur, maqtugħ qasir. F’rasu, kappa lewn il-ġilda. Għax fil-karnival tista’. Japplika l-kolla fuq ħuġbejh, bil-pinzell. Ħuġbejh kbar. Rani. Inixxifhom, b’fann. Japplikalhom il-powder safrani, il-kolla. Jerġa’ jnixxifhom – din id-darba, sakemm jitqarqċu. Irene. Japplikalhom il-concealer safrani, bl-isponża, sakemm jgħattihom għalkollox. Marisa, Mylene. Japplikah ukoll fuq għajnejh, fuq wiċċu kollu. Għax fil-karnival tista’. Jimmudella ftit synthetic wax fuq il-ponta ta’ mnieħru.
-
- Novembru 2023
-Na -I -Hom
Fl-ewwel minuti luċidi ta’ kull filgħodu naħseb biex immur mixja lejn il-ġnien li jħallini mdellka bin-nostalġija biex inħares lejn il-bieb magħluq li jgħiduli li int kont hemm għassa miegħu kuljum u l-kamra kulur it-te meta titfagħlu l-ħalib tal-bott li issa spiċċat mużew tal-karti llaminati li jiftaħ kull jumejn Il-bejta għall-ħarba kull nhar t’Erbgħa tal-grupp lebsin l-iswed għax cool għaddejjin nitmiegħku maż-żrieżaq daharna mal-arbli tal-bandli nitkażaw dwar x’għamlu dawk fil-kumplessi tal-garaxxijiet— l-ispots tal-konsulenzi romantiċi tat-tfal bravi Nsara aged 13 and up
-
- Novembru 2024
Nibgħatlek Waqt Raxx
id-Dlam tas-Sajffl-Iżvezja Niktiblek Hawnhekk id-dawl qatt ma rajt bħalu Blu Il-ġilda fih issir blu Jew tidher blu Ma jidlamx typing… Ostra Għadha kif għaddiet ċerva minn fejni!!! Xiex Eżatt minn fejnek? Ija Se nidħol norqod għax ilni mqajma Int linja siġar jimmultiplikaw b’mod infinit Ġo foresta fl-Iskandinavja tal-metavers U jien l-aħħar werqa li għad jifdal Itteptep…………………… qabel imur id-dawl u jintefa kollox darba għal dejjem Se nibdel il-via ta’ din il-poeżija għax mhix qed togħġobni Minn poeżija dwarek se nibdilha għal poeżija oħra……… dwarek Kważi dejjem, iktar dejjem milli kważi, nemmen li jien nikteb biex int tħobbni Nikteb din il-poeżija……… biss biex tħobbni U x’raġuni hemm għall-poeżija Jekk mhux biex l-ewwel tiktibha Imbagħad iżżommha f’idejk u taqbeż biha b’kollox Rasek l-ewwel għal ġo pixxina mimlija sa ruħ ommha bi ħġieġ miksur U toħroġ minnha tqattar id-dmija biex imbagħad eżatt wara taqbeż……… għal ġo pixxina oħra……… mimlija ħall Għax hekk irrid Għax ma jimpurtanix minn x’jista’ jgħid ħaddieħor Bl-istess mod li bankier ma jimpurtahx mill-kostellazzjonijiet Bl-istess mod li l-maltemp ma jimpurtahx minn festin ippjanat għal fuq terrazzin mhux kenni Taf kemm hu diffiċli biex ma ngħixx bik f’ħajti Daqs ħelikopter li jrid itir imma l-inġinier tah garġi minflok ġwienaħ Daqs ħelikopter li jrid jeżisti imma Leonardo da Vinci qatt m’eżista Daqs kumpanija li trid tbigħ il-ħelikopters imma m’għandhiex ħelikopters xi tbigħ għax kull min xogħlu jibni l-ħelikopters qiegħed fuq strajk permanenti Aħfirli li dejjem narma firxa wiesgħa ta’ similitudnijiet u niket bejnietna Bħal buffet ma jispiċċa qatt f’resort all inclusive Noħroġ riġlejja minn fuq l-ikel bħal żewġ kuċċaruni bil-mankijiet twal twal jiġġebbdu lejk Aħfirli li dejjem naħseb fuq dak li kieku kien Anki bi lsienek bħal tajjar fuq ġismi Dejjem nitbikkem dwar kif kellu jkun li tħassar dak li kien hemm bejnietna Meta dak li hemm bejnietna għadu ma tħassarx Inħobb inkellmek minn kull fejn inkun Anki jekk hemm kontinent jifridna Naħseb fik kull darba li nara xi ħaġa li tista’ togħġbok Naħseb fik kull xħin naħseb f’sentenza Irrid insir poeta tajba biex niktiblek poeżija f’għeluq sninek
-
- Ġunju 2024
Nifs: Kaos u Poeżija
(tr Karl Baldacchino)
Introduzzjoni
F’dal-ktieb il-ġdid, li hu ddedikat lill-kundizzjoni ta’ qtugħ ta’ nifs kontemporanja tagħna, nirritorna għall-metafora tal-poeżija bħala l-unika triq għall-ħarba mis-soffokazzjoni. Illum il-poter hu bbażat fuq relazzjonijiet astratti bejn entitajiet numeriċi. Filwaqt li l-isfera finanzjarja hija ggvernata mill-algoritmi li jgħaqqdu l-frattalji ta’ xogħol prekarju, l-isfera tal-ħajja hija invaduta minn flussi ta’ kaos li jipparalizzaw il-ġisem soċjali u joħonqu n-nifs u jifgawh. M’hemm l-ebda ħarba politika minn din in-nassa: il-poeżija biss, bħala l-eċċess ta’ skambju semjotiku, tista’ terġa’ tattiva n-nifs. Il-poeżija biss tgħinna fl-apokalissi li diġà qed tifferoċja taħt l-effett ta’ deċennji ta’ assolutiżmu finanzjarju. Il-poeżija biss se ttaffi t-tbatija ta’ moħħ l-inġinier u ta’ moħħ il-poeta, u se tkun qed taġixxi biex treġġa’ lura l-ħakma tal-isfera finanzjarja fuq il-lingwa. The Uprising kien esej fil-ġenealoġija tal-qawwa finanzjarja, mil-lat tal-lingwa u partikolarment mil-lat “tal-emanċipazzjoni tas-sinifikat mir-realtà”, li antiċipat l-emanċipazzjoni tal-flus mill-ekonomija reali u l-kobba sħiħa ta’ astrazzjoni preżenti fl-aħħar seklu. The Uprising kien dijanjosi ġenealoġika. Nifs huwa esej fuq it-terapija. Kif ser naġixxu bis-soffokazzjoni li pproduċiet l-astrazzjoni tul l-istorja umana? Jeżisti ħruġ mill-katavru tal-kapitaliżmu finanzjarju.
-
- Ġunju 2024
Nifs: Kaos u Poeżija #1
(tr Karl Baldacchino)
1. Ma nistax nieħu nifs
Il-kaos u r-ritmu huma l-linja ta’ ħsieb ewlenija ta’ dan il-ktieb, li jterraq fl-apokalissi ta’ żmienna: fit-tieni deċennju tas-seklu wieħed u għoxrin, il-pajsaġġ mentali u x-xena soċjali huma mgħarrqa minn flussi ta’ skuntentizza u vjolenza. Fil-poeżija tiegħu, Hölderlin jipprevedi l-kaos tal-modernità u n-nuqqas ta’ nifs li ġej. Hija problema ta’ kejl, jgħid hu. M’hemm l-ebda kejl f’din l-art, għalhekk is-sens ta’ kejl tagħna (ir-ritmu) huwa biss projezzjoni tan-nifs tagħna: il-poeżija. Huwa għalhekk li l-bniedem jgħix poetikament, għalkemm “jistħoqqlu” mod ieħor. Hölderlin: “Jista’ bniedem iħares ’il fuq / Mit-tbatija totali ta’ ħajtu / U jgħid: Ħa nkun ukoll / Bħal dawn [allat]? Iva. Sakemm iddum it-tjubija, / Safja, ġewwa qalbu, jista’ jkejjel lilu nnifsu bil-ferħ / Kontra d-divin.”
-
- Awwissu 2024
Nifs: Kaos u Poeżija #2
(tr Karl Baldacchino)
2. Vuċi ħoss storbju
Fl-era industrijali, meta ritmu dominanti ġie impost fuq ir-ritmi spontanji ta’ individwi soċjali, il-poter seta’ jiġi deskritt bħala kodiċi li jallinja temporalitajiet differenti, ritmu li jħaddan kollox li jinkwadra u jħabbel is-singularità tar-ritornelli tal-individwi. Stajna nitkellmu dwar is-sovranità politika meta l-ħoss tal-liġi kien qed isikket l-istorbju ħiereġ mill-ambjent soċjali. Fis-soċjetà kontemporanja konnettiva postindustrijali tagħna, bil-maqlub: il-poter mhuwiex mibni iktar fuq li jsikket il-folla (pereżempju, permezz taċ-ċensura, il-mezzi tax-xandir, jew is-solennità tad-diskors politiku), iżda huwa bbażat fuq l-intensifikazzjoni bla limitu tal-istorbju. Illum, is-sinifikazzjoni soċjali m’għadhiex sistema ta’ skambju u dikodifikazzjoni ta’ sinifikaturi, iżda saturazzjoni tal-moħħ li jisma’—iperstimulazzjoni newrali. Filwaqt li l-ordni politika kien isir b’vuċi li tipproklama l-liġi fost is-skiet tal-folla, il-poter postpolitiku kontemporanju huwa funzjoni statistika li toħroġ mill-istorbju tal-folla.
-
- Settembru 2024
Nifs: Kaos u Poeżija #3
(tr Karl Baldacchino)
3. Il-kaos u
l-barokk Fis-seklu sittax, il-kultura Spanjola kienet speċi ta’ teatru ta’ proliferazzjoni vertiġinuża ta’ perspettivi li José Antonio Maravall sejjaħ “kosmoviżjoni barokka”. Folol taʼ nies ġejjin mill-kampanja ħakmu l-ispazji urbani, u r-riefnu ta’ esperjenza urbana li segwiet ipprovokat inflazzjoni ta’ tifsir u speċi ta’ splużjoni tal-identità. Fl-istess sena li Kristofru Kolombu niżel fuq l-art Amerikana, il-ħakkiema Spanjoli ordnaw it-tkeċċija tal-infidili. Il-pajjiż kien għadu ħiereġ minn tliet sekli ta’ gwerra reliġjuża: l-identità reliġjuża, l-identità etnika u l-identità soċjali issa daħlu fit-taqlib tal-modernità. L-interrogazzjoni bażika kellha x’taqsam mal-fidi reliġjuża u l-appartenenza etnika: f’kelma waħda, mal-identità, kunċett bla sens u nassa psikoloġika. Fil-kuntest Spanjol tal-aħħar tas-seklu ħmistax, “Int min int?” kienet mistoqsija doppja. Kienet tfisser, x’inhi l-oriġini tiegħek? Inti Nisrani pur jew l-antenati tiegħek tħalltu mal-infidili? Fl-istess ħin kienet tfisser ukoll, x’pożizzjoni soċjali għandek?
-
- Diċembru 2024
Nifs: Kaos u Poeżija #4
(tr Karl Baldacchino)
4. Il-kaos u
l-moħħ Il-preżent jista’ jitqies bħala l-Era tal-Illuminiżmu Mudlam: l-era tar-rifjut tal-Illuminiżmu razzjonalistiku tal-modernità minn dawk li tmexxew biex jissottomettu r-raġuni u l-ħajja għall-feroċità tal-matematika finanzjarja. Il-kategoriji razzjonali tilfu l-ħakma tagħhom fuq l-avvanz soċjali tagħna, u neħtieġu approċċ differenti biex nifhmu l-kundizzjoni postrazzjonali kontemporanja tagħna. Żmienna huwa ttraversat minn ċertu sentiment apokalittiku. L-istituzzjoni l-aktar ikkreditata għall-interpretazzjoni tat-test famuż attribwit lil Ġwanni ta’ Patmos—il-Knisja Kattolika, li l-kompetenza tagħha ilha stabbilita—dan l-aħħar tħawdet minn avvenimenti tal-għaġeb li qatt ma smajna bihom. Fl-2005 Karol Wojtyla, il-Papa li rebaħ il-ġlieda twila kontra l-Imperu tal-Ħażen tal-Unjoni Sovjetika, ta spettaklu ta’ tbatija fiżika estrema u kuraġġ li xxandar mad-dinja kollha. Wara mewtu, Papa ġdid ta’ nisel Ġermaniż wasal Ruma jipproklama l-uniċità inkontestabbli tal-Verità, u jikkundanna r-relattiviżmu.
-
- Frar 2025
Nifs: Kaos u Poeżija #5
(tr Karl Baldacchino)
5. Il-kaos u
l-kontroll Riċentement, l-astrazzjoni bdiet taqbad. Il-finanzjalizzazzjoni tal-ekonomija hija l-iktar prova evidenti ta’ din l-espansjoni tal-isfera tal-astrazzjoni. Imma s-sottomissjoni dejjem tikber tal-ħajja għall-astrazzjoni issa qed tipprovoka reazzjoni negattiva qawwija: il-ħajja qed tirreaġixxi għall-astrazzjoni, u dan ir-ritorn tal-vitalità ħa l-forma tal-affermazzjoni mill-ġdid aggressiva tal-identità—nazzjonali, reliġjuża, razzjali. Ir-ritorn tal-ġisem—il-ġisem bla moħħ li ġie maqlugħ mir-raġuni universali u mill-kompassjoni tal-ġisem—qed jirriżulta fl-emerġenza tal-faxxiżmu postmodern mad-dinja kollha. Hawnhekk, żewġ tendenzi huma teknoloġikament marbutin ma’ xulxin u huma kulturalment diverġenti: l-ewwel waħda hija bbażata fuq it-tnerviż tan-network diġitali fis-sistema newrali u l-iperkonnessjoni tal-moħħ li tirriżulta; it-tieni tendenza hija bbażata fuq l-isplużjoni miġnuna tal-ġisem maqtugħ mill-moħħ bla ġisem. Din l-isplużjoni timmanifesta ruħha fil-ferneżija identitarja li issa qed teqred l-ordni politika taċ-ċivilizzazzjoni umana.
-
- Mejju 2023
Nofs triq, dejjem nieqaf
Nofs triq, dejjem nieqaf u ndur lura, lura għalih għax naf li jiddejjaq meta nħallih warajja. Xi kultant jimxiha miegħi, in-nofs triq, u jegħja, għarqan xraba nħallih warajja. Xi kultant jimxiha miegħi, in-nofs triq, u jegħja, għarqan xraba anki fi ljieli kesħin jibda jkaxkar saqajh biex jurini li qabżitlu jisgħol u jisħaq li l-għabra qed tagħraxlu griżmejh. X’għabra?
-
- Diċembru 2024
nonfoħ
fil-kustilji allużjonijiet ġoddaTistaqsini jekk nemminx b’Ġesù Kristu imma l-kumplimenti kumplimenti jibqgħu, jiġu mingħand min jiġu. Ngħidilha li Ġesù Kristu żelaq min-nifs li nieħu bħad-dijossidu tal-karbonju u ma nafx għadx jerġa’ jidħol. Tgħidli li Alla nefaħ fil-kustilji t’Adam u ħoloq lill-mara u nħossha tifhimni. Nistaqsiha xi knisja tattendi u tgħidli li hi Mormona. Naqbdu nidħqu bil-ġuvintur bil-qomos bojod u l-qliezet suwed li żgur mhumiex tas-satin iċemplu l-qniepen tan-nies biex iwasslulhom lil Ġesù Kristu. Tgħidli li forsi tliftu għax ma sibtx komunità u ngħidilha li mhux għalhekk imma nkun qed nigdeb.
-
- April 2024
Persjani
Ħa niktibha hawnhekk forsi nikser iċ-ċirku vizzjuż. Fi kliem Keats, il-kapaċità negattiva hi li tkun “kapaċi toqgħod fl-inċertezzi, Misteri, dubji, bla ebda ġiri antipatku wara l-fatti u r-raġuni”. Dan kunċett antik, simili għat-trankwillità, jew ataraxia. Ix-Xettiku Sextus Empiricus u dawk kollha li ġew warajh jissuġġerixxu li din tiġi mill-bilanċ, mill-equipollence (jew għall-inqas hekk isostnu t-tradutturi li għandha tinqaleb il-kelma ἰσοσθένεια). Dan kollu jingħata ħafna iktar kulur u kumplessità minn Husserl bil-kunċett tal-epoché. Keats jgħid, allura, li l-aqwa karatteristika tal-kittieb — u skontu, l-aqwa eżempju ta’ dan huwa Shakespeare — hi l-kapaċità li jkunu jafu li ma jafux, u li jibqgħu f’din il-“ma nafx”, f’din il-boqqaġni, bla ebda attentat għall-għerf u t-teleoloġija. Kif għedt qabel: il-“jien” ta’ Keats la tifhem u lanqas tispjega. Forsi din il-kapaċità negattiva ta’ Keats taf tagħtini xi forma ta’ risposta għall-mistoqsija li dejjem insib ruħi nistaqsi: il-baħar ukoll ħabs? Il-fatt li Malta mdawra bl-ilma: ċella jew ħelsien? Għalkemm postijiet bħall-Awstralja jew ir-Renju Unit huma wkoll imdawrin bl-ibħra u l-oċeani, naħseb kollha kemm aħna nifhmu li post bħal Malta każ kemxejn speċjali. U kemm hi kbira Malta? Għax it-topografija tal-ġebel u l-baħar tifforma wkoll it-topografija kunċettwali-personali tagħna. Il-leġiżlazzjonijiet differenti li jaqsmu l-baħar ta’ madwarna — tal-baħar territorjali, taż-żona kontigwa, taż-żona esklużiva tas-sajd — kollha jqisuna b’kejl differenti. Fuq l-art dil-problema ma ssibx sodezza (niftakru ftit fil-ġuriżdizzjonijiet diversi u mħawdin tal-gvern, tal-knisja, tal-privat), u allura ovvja li nsibu ruħna nixtarru, bla qatt ċertezza, l-oriġini u l-identità tagħna, il-Maltiżmu tagħna mċaflas minn litanija ta’ karatteristiċi li huma fl-istess ħin riġidi daqs iż-żonqor u flessibbli daqs il-mewġ.
-
- Mejju 2024
Politika bla Nifs
Ħadd ma jista’ jiċħad li ninsabu f’punt fl-istorja tad-dinja fejn għandna iktar minn kollox. Iktar krudeltajiet, iżda wkoll iktar ġesti ta’ rieda tajba. Iktar problemi finanzjarji, fl-istess ħin li iktar nies qed jistagħnew. Iktar kriżijiet ta’ kull xorta u għamla, ibda mill-ambjent u spiċċa bil-mard. L-istess, it-tagħrif dwar it-tnejn. Iktar ksenofobija u razziżmu, kif ukoll iktar diskorsi ta’ inklużjoni soċjali u ugwaljanza. Primarjament, għandna iktar minn kollox għaliex esposti għal ħafna iktar meta kkumparat ma’ dak li kien qabel jesponina għalih il-ġurnal ta’ kuljum, kemm-il darba kien jinxtara u jinqara. L-esponiment tagħna għal dan kollu issa jinsab biss skrolljatura ’l bogħod, anki jekk mhuwa xejn ħlief dak li Jean Baudrillard isejjaħ simulakru. Meta fl-1991 kiteb li “l-gwerra tal-Golf ma seħħitx”, ried ifisser li l-Punent esperjenza biss rappreżentazzjoni medjatika tal-gwerra. Essenzjalment, dan japplika għal kollox fil-kuntest preżenti ta’ avvanzi teknoloġiċi kontinwi u l-governanza moħbija tal-algoritmi. Iżda, dan huwa biss każ ta’ kif il-mezzi soċjali kapaċi jiġbdulna l-attenzjoni u jamplifikaw is-sensi tagħna? Jew huwa minnu li kollox żdied b’mod goff u li konsegwentament tlifna kull tip ta’ kontroll? Forsi sforz l-indifferenza mifruxa? Forsi sforz l-aljenazzjoni? Il-konsum bla rażan? Il-politika? Ċertament dawn ukoll kollha għandna iktar minnhom. Il-politika, però, b’mod partikolarment ġdid. Kif jikteb Alberto Toscano, “dawk li jsibu ruħhom jgħixu fi żminijiet ta’ kriżi u diżorjentazzjoni spiss ifittxu kenn u gwida fl-analoġiji.” Għaldaqstant, il-politika preżenti bħal donnha bla nifs—kemm għax kollox huwa politiku iktar minn qatt qabel, kif ukoll għax fl-istess ħin hija politika dgħajfa.
-
- Novembru 2023
Qamar Aħmar
Virginia weġbitha li dawn huma fatti tal-ħajja u ma nistgħux nibdluhom. Nitwieldu u nikbru. Inwelldu u nkomplu nikbru sa ma fl-aħħar nispiċċaw. M’hemmx mod ieħor. Vera kienet ħarset lejn Virginia b’ċertu diqa. Forsi jmissha insistiet iktar; forsi kieku spjegat ruħha aħjar, Virginia kienet tifhem u ma titlaqx, imma qatgħet qalbha. Ma setgħet tagħmel xejn għajr li tħalli lil oħtha titlaq, tmur tfittex xortiha barra minn Malta, toffri ħajjitha u ġisimha lil raġel li qatt ma seta’ japprezzaha. Tagħtih ulied li mhux talli jerdgħulha ħalibha imma demmha wkoll. Għannqitha waħda tal-aħħar. Tgħanniqa iebsa u tal-aħħar. Saħħa! Xtaqitilha s-saħħa kollha tad-dinja u ma ppruvatx tkellimha iżjed. Daret u telqet, u ħalliet lil Virginia tħares lejha tielqa. Ħarġet fil-ġnien li kien kbir, mogħni bi frott taċ-ċitru u tal-għadma u mdawwar bil-bajtar tax-xewk biex la ħadd seta’ jidħol u lanqas joħroġ minnu ħlief minn dik il-fetħa waħda li kienet tħalliet minn xi antenat tat-tewmin. Imxiet san-naħa l-għolja tal-ġnien fejn kien hemm bank tal-ġebel u poġġiet bilqiegħda, tħares lejn iċ-ċimiterju tar-raħal. Ma reġgħetx ħarset lejn oħtha. Ma marritx taraha tiżżewweġ. Għamlet tabirruħha li kienet marida u ssakkret f’kamritha. Lanqas biss marret taraha tielqa ma’ żewġha u lanqas qatt ma kienet tiftaħ l-ittri li tirċievi mingħandha. Virginia damet ħafna tibgħat. Ma kinetx xi waħda li taqta’ qalbha malajr, iżda bil-mod il-mod indunat li kien kollu ta’ xejn. Vera ma kienet se taċċetta qatt li setgħu jibqgħu ħbieb, li setgħu jibqgħu jinħabbu. Kienet ġegħlitha tagħżel u hi, Virginia, kienet għażlet li tibni familja u futur f’pajjiż ieħor. Ma kinetx għażlet lilha, kienet għażlet lir-raġel. Iżda fil-verità, Vera kienet tkellem lil Virginia kuljum fil-mera. U fil-mera ffukat fuq punt f’wiċċha fejn kien hemm għazza mitlufa, timbaram u tiċċaqlaq ma’ kull tikmixa konfuża.
-
- Mejju 2023
Qarn (silta)
Idi fil-but, insaffar u nixxuttja l-ġebel—dawn kienu xi azzjonijiet oħra li kont ninnota li ma tantx kienu jinżlu sew meta “tifla” iġġib ruħha b’dal-mod. Jien, għall-kuntrarju, kbirt nagħmilhom. Kont insaffar qabel bdejt nitkellem; it-tort mhux tiegħi, żgur li le, iżda ta’ missieri. Allura ma fhimtx kif darba qisu gerger għax kont qed insaffar. La tifla u lanqas tifel mid-dehra ma kont ikkundizzjonat, għasfur l-ewwel u qabel kollox.
-
- Mejju 2023
Reċti
tal-Kbar , Partiestat-Tfal Nistgħu niftħu b’xena nsuqu minn fuq flyovers nofshom kompluti waqt li nqallbu l-Facebook weqfin fit-traffiku, ritratt wara l-ieħor ta’ Malta lura fil-passat, l-għelieqi, il-mogħoż jirgħu u jmeċilqu, it-tfal jilagħbu ħafjin, toroq vojta, il-bini żewġ sulari. Malta tikkuntenta lil min iħobb imur sal-Lidl għal offerti fażulli ta’ ħaxix imnawwar u gallettini skaduti, bil-karozza impurtata mill-Japan, jidgħi fit-traffic imma jikkonsla għax l-AC silġa u t-tank tad-diesel mimli full u waqt li jsuq pass ta’ nemla juża l-Bluetooth biex iċempel parlata m’ommu, hands free, bla riskju li jaqla’ ċitazzjoni mingħand warden għassa moħbi wara siġra, għax l-aħħar tax-xahar magħna. Lussu kbir.
-
- Jannar 2024
Is-Solitudni
tal-Fotografu Hawn xbin, trid kafè? Minn ġol-džezva jissawwab il-meraq ġamri li ’l-qalb dalwaqt iġibha ġunġliena mġenġla. Deħlin u ħerġin ħbieb u sangisugi, sangisugi u ħbieb. Min ġej għal daħqa mqaħqħa u għabra għerf, min ġej ilaqqat qatra mit-tlellix t’ismu, min ġej jippoża bil-ħnejjiet bil-ħbub bil-ħotob b’kollox għal kjaroskur fil-ġelatina tal-melħ fiddien. Ħajduk tal-ktieb, partiżan tad-dadaiżmu, kewkba ħamra tal-kamera u tal-kamra skura— il-ġinni tal-istanjata jaf itella’ fil-wiċċ sal-iċken farka dija mistoħbija f’kull ruħ. Ftit jew ħadd ma jobsor però li wara l-lenti fejn l-iktar li jħossu dilettant u battal. Iktar ma jiżvoga, iktar ma jiffoka u jkejjel il-waqt li jniżżel iż-żewġ terzi ta’ werrej għal fuq il-buttuna, iktar ikompli jagħfas id-diqa mtaħħta ta’ ġo fih.
-
- Lulju 2024
Sottomissjoni
U bħal b’vendikazzjoni ddeċidiet ma tkomplix tipprova, u għal ftit minuti komplew jixorbu ċ-Cisk fil-kwiet ta’ bejniethom u l-istorbju ta’ madwarhom, fuq it-taraġ tal-Ġugar, waqt li qagħdet taħseb li setgħet għamlet użu aħjar tal-ġurnata off. Torqod. Taħsel il-karozza. Twieġeb dak il-messaġġ ta’ ħabibtha Abby minn xi xahrejn ilu. Kif waslet fl-aħħar boqqa kienet se ssellimlu u tibda miexja lura lejn il-karozza imma minn ħalqha ħarġet proposta li jmorru passiġġata. U ħaditu sal-breakwater, u l-baħar kien kalm u kien hemm il-kwiet għax l-għada kienet ħa tibda l-iskola u l-familji kienu żarmaw. U meta poġġew fuq il-blat qalet lilha nnifisha li llejla le, se żżomm saqajha magħluqa, kienet għadha xi ftit misluħa, u xorta dat-tali ma tantx kien fih għaxqa. U għada xogħol jum sħiħ... U hu u jinstabat ġo fiha, b’żobbu li frankament kien kbir wisq biex jagħtiha pjaċir, u jsabbatha mal-blat ta’ Marsamxett, jisolħilha rkejjen li kienu ħelsuha mill-istmu, hi u tinkwieta li qed jitqattgħalha l-flokk kważi ġdid, waqt li f’moħħha tidwi l-mantra kif-iż-żobb-sibt-ruħi-hawn-kemm-nixtieq-qatt-ma-twelidt, għaddielha l-ħsieb li jekk dal-proxxmu jħabbilha, issemmi t-tarbija Ali, għal Ali la Pointe. Hekk, ħa joħodha t-tagħlima.
-
- Marzu 2025
Is-Sovranità
tal-Ikel Introduzzjoni
Kif nistgħu bl-ikel li nieklu, nissalvagwardjaw is-saħħa tagħna u ta’ artna, imma wkoll is-saħħa ta’ dawk il-ftit nies li permezz tagħhom għandna dan l-ikel? Kif nistgħu nieklu b’mod li jħallina nirrifjutaw il-paradigma neoliberali li qed naraw fl-ikel modern, b’mod li jġedded il-wirt? Kif nistgħu nġibu ruħna b’mod li jiffaċilita s-sostenn tal-għajxien għall-bdiewa? Kif nistgħu nieklu b’mod li jgħinna nagħrfu l-iskarsezza tal-ikel Malti bħala effett postkolonjali? Kif nistgħu nerġgħu nindiġenizzaw l-ikel tagħna, billi nimpedixxu l-azzjoni korporattiva u nsaħħu l-interess fil-ġid komuni? Nafu x’ħa jsir minnu l-ikel tagħna? L-ikel sar għażżien wisq. L-ikel Malti mhuwa Malti xejn, l-ikel tagħna għadu kkolonizzat, b’identità batuta li tinħall fl-ilma.
-
- April 2024
Splużjonijiet #1
1. Il-kwiet u
l-lejl Kif issejħet f’diversi kitbiet, Filfla qisha artal. Speċjalment meta tqis li faċċata tagħha hemm dawk iż-żewġ strutturi li nsejħulhom tempji. Hekk sejħilhom Temi Zammit u hekk sejħulhom l-arkeologi fiż-żmien kolonjali. Ma tantx iddoqqli din tat-tempju u tal-artal, għax spiċċajna nħarsu lejhom minn narrattiva waħda biss: dik li tiffoka fuq ir-riti u ċ-ċerimonji. B’hekk, possibbilment eskludejna funzjonijiet jew raġunijiet oħra għalfejn kien jeżisti dan il-ħaġar impoġġi b’mod arkitettoniku ta’ barra minn hawn. Il-kelma tempji tirrifletti perspettiva Ewroċentrika li dehret f’perjodu meta l-akkademiċi Ewropej kienu qed jikklassifikaw u jiddeterminaw id-dinja skont in-normi u l-preġudizzji kulturali tagħhom. L-użu tal-kelma “tempji” inevitabbilment tesponi l-aspett reliġjuż jew dak tar-ritwal tas-siti. Din hija spjegazzjoni monofunzjonali li tista’ tkun qed tnaqqas mill-vera funzjoni tagħhom.Meta dawn is-siti jiġu mmarkati bħala “tempji” mill-komunità interpretattiva—li storikament kienet magħmula minn akkademiċi tal-Punent—tieħu l-awtorità li tiddetermina x’inhi u, fl-istess ħin, x’mhijiex. Il-kelma “tempji” f’kuntest kolonjali tikxef l-effetti tal-orjentaliżmu li jirrifletti mhux biss ir-relazzjonijiet tal-poter bejn il-kolonizzatur u l-kolonizzat, iżda wkoll il-mod kif dawn ir-relazzjonijiet jinfluwenzaw il-produzzjoni tal-għarfien.
-
- Mejju 2023
It-Tipjip
(tr Joe Gatt)
L-ewwel sigaretti li pejjipt m’għadekx issibhom għall-bejgħ. Għall-ħabta tal-1870 l-Awstrija kellhom minn dawk li kienu jinbiegħu f’kaxxa tal-kartun żgħira bit-tikketta tal-ajkla b’żewġt irjus. Ara: madwar waħda minn dawn il-kaxxi mill-ewwel jinġabru diversi persuni, kollha b’xi karatteristika minn tagħhom li hi biżżejjed biex tfakkarni x’jisimhom, imma mhux tant li nemozzjona ruħi b’dan l-inkontru bla ħsieb. Nipprova nislet iżjed u mmur sal-pultruna: il-persuni jgħosfru u posthom jeħduh koċċ buffi jiddieħqu bija. Immur lura mifxul lejn il-mejda.
-
- Novembru 2023
Wirja
Immorru, ukoll, minn labirint toroq, għal wirja ta’ pitturi, statwi— Qlugħ bojod f’ċpar ilwien jinbarmu; swaba’ mwieġ deħlin fuq xatt mitluq: U nofs dawra qaddisin martri b’qillet ġrajjiethom f’idejhom, f’ħarsithom. Mal-ħitan stqarrija safra trombi, platti, tnabar— Minn fuq swar il-belt għajnejn għassiesa: Imma aħna ngħaddu maġenb għorof li jafuna, barumbara tiġġarraf tbarqam tifkira, ġieri jilwi mill-blat, loġġa tittawwal; għajn moħbija f’wied ħemda, palma f’dagħbien, razzett jidwi daħka mit-twieqi, qasab iħaxwex riħ. Żewġ nagħġiet joħorġu, iwieġbu għal leħinna.
-
- Ottubru 2023
Żerriegħa
Fil-ħarifa tal-2020, fil-bidu tat-tieni lockdown, żrajt żerriegħa għall-ewwel darba f’ħajti, u r-raħs ta’ idea rabba l-għeruq. Dak iż-żmien konna f’nofs il-pandemija: in-numri—l-infezzjonijiet, il-pazjenti l-ICU, u l-imwiet—kienu telgħin, u konna qegħdin niffaċċjaw xitwa twila u kiefra. Malta kienet tinħass ’il bogħod ’il bogħod—’il bogħod wisq minn dan l-appartament żgħir f’Londra. Iż-żmien kien għaddej b’pass illajmat imma goff, ma jċedi xejn. Ħassejt in-nuqqas ta’ familti, kont ili xhur twal ma narahom, u l-ivvjaġġar kien għadu perikoluż. Kien għad ma kellniex vaċċin biex itaffi l-periklu ta’ dan il-virus li kien qiegħed jeqred tant nies. Bl-ansjetà ttextex f’żaqqi, kont qisni għasfur b’qalbi tgħaġġel, kollni ttikazzjoni u enerġija bla skop.