Ħallejt kollox warajk
ġarrejt gverta, ftit ħrieqi, lil bintek,
qsamt ix-xmara taħt il-pont imġarraf
imxejt fix-xita u fin-nixfa,
fuq art lesta tibilgħek,
fuq ibħra kulur id-dlam
’il bogħod minn darek,
’il bogħod minn fejn ħallejt kollox warajk:
iċ-ċertifikat tal-gradwazzjoni fl-arti mill-istitut tekniku
ir-ritratti kollha tal-familja — inkluż tiegħek ta’ ħames snin liebes ġlekk blu,
ir-rota ta’ meta kont tifel u li żammejtha biex tagħtiha ’l  uliedek, xi darba,
il-kollezzjoni tal-bolli,
l-ittri ta’ mħabba li kitbitlek l-ewwel tfajla, moħbija f’kaxxa taż-żraben,
bagalja li siefret miegħek u ma’ missierek meta ma kellekx taħrab.
Fejn ħallejtha l-bagalja?
Fejnu l-bieb tad-dar li sakkart?
Ħriġt minn xi sqaq tal-belt il-qadima ta’ Mosul?
Jew ħadt il-baħar mix-xatt ta’ Ħodejda?
Jew forsi għaddejt taħt il-baraxx żibel mitfugħ fi triqtek mill-aljeni fix-Xejħ Ġerraħ?
Qsamtx mill-mini taħt l-art ta’ Gaża jwassluk f’ħalq il-faragħun Eġizzjan?
Jew forsi kont iżjed qribna? Bħalna?
X’kulur huma għajnejn bintek?
Dan l-aħħar ġew ċorma minn Kjiv.
Dawk jieħdu prijorità, dawk iżjed bħalna.
Dawk jeħtieġ jidħlu,
erħilha li sal-bieraħ konna ndaħħlu biss in-nisa jaħdmu fil-klabbs esklussivi tat-traffikanti bil-ġlekk.
Erħilha li sa dalgħodu għadna qed nippruvaw nisolħuhom fil-kwarantina waqt li nbigħu l-passaporti lill-biċċiera bi skieken isserrati tad-deheb.

Għedt lili nnifsi:
“Le, Ħafsa, int mhix sejra ssir refuġjata,
int sejra fuq ġita,
vaganza — ara ħu l-make-up
u l-malja,
itfa’ xugaman ukoll
u l-krema tax-xemx
u l-kappell tat-tiben
u l-ktieb li għadek kif bdejt taqra.”

Tlaqt minħabba t-tifla.
Bħal missieri, ma ridtx inħalli darna taqa’ f’idejn l-irġiel armati
li qed jieħdu kollox.
Sptarijiet, djar, ħwienet, imħażen tal-ikel.
Ħamsin tarbija f’orfanotrofju ntqal li mietu bil-ġuħ
u min-nuqqas ta’ mediċini, elettriku, ilma.
Ħamsin tarbija f’orfanotrofju.
Ma fadalx tobba.
Ma fadalx ilma.
Ma fadalx elettriku.
Ma fadalx ħajja.
Ma fadalx tfal ifittxu l-ġrieden.
Ma fadalx ġrieden
f’Khartoum
f’belti.

Għedt lili nnifsi:
“Ħafsa, xi trid tipproteġi hawn f’darek,
meta l-belt inbelgħet u t-toroq qed jgħosfru
ta’ kuljum?
Xi trid tipproteġi mill-ħatfa
ta’ dawn iż-żewġ ġenerali,
ulied ir-regħba
li ddeċidew li pajjiżek sar tagħhom
u li dak li mhux tagħhom
se jinħaraq fil-fjammi — 
il-kampijiet,
in-nisa tqal u l-morda,
dak li jifdal mill-istupri,
dak li jifdal mill-iġsma mhux għalkollox maħruqa,
dak li jifdal mill-bagalji
tqal wisq biex jinġarru,
dak li jifdal mill-ħwejjeġ mitluqa fit-triq,
dak li jifdal wara li ruħ il-belt
toħroġ biex minflokha
jidħol is-sid il-ġdid,
is-sid b’żewġt irjus
li tefagħna kollha ’l  barra.”

Ara fejn spiċċajna, ejja ara
b’għajnejk. Ħrabna mill-ħmar il-lejl
tal-Kalifat l-iswed
u ara ftit hawnhekk,
ara fejn spiċċajna,
it-trab, ix-xemx, il-ħara,
hawn trabi għadhom qed jerdgħu,
hawn xjuħ ma jistgħux jimxu,
hawn nisa se jwelldu
u tfal jiġru
se jimirdu.
Kollha se jimirdu.
Fejn tefgħuna?
Mhux pajjiżna dan?
Kif dejjem hekk magħna?

Ħalluna mmorru lura djarna
la taqtgħu ras il-Kalifat
li kiber taħt il-patroċinju tagħkom,
id-dollari,
iż-żejt,
l-armi tal-qerda tal-mases,
il-gideb u l-bombi.
X’naħtu aħna l-bdiewa ta’ Falluġa
u ħutna ta’ Mosul
sħabna tal-Qajjara
u ta’ Ħammam Al Alil
li fuqna kollha
niżlet dil-purtiera s-sewda
b’isem Alla u r-Rasul
b’isem kull min biegħna u ħadimna
dawk tal-ġlekk u dawk tas-skieken
dawk tad-dollari u dawk tad-deheb misruq?
U ara fejn tefgħuna
u ara llejla fejn se norqdu
u għidli inti,
meta se jintemm dal-ħmar il-lejl?

Ir-ritratt li qassmu tiegħi
ħaduli missieri fl-aħħar birthday
biċ-ċoff pjuttost goff
fuq xagħri miġbur taħt il-bend
u l-ġakketta roża.
Mhuwiex ir-ritratt favorit,
biex inkun għedtilkom kollox,
ma nafx għaliex missieri għandu tant bokka bih.
Anki fuq il-mobile tefgħu, fil-home screen,
ta’ xejn għedtlu li għandna ritratti aħjar.
U mbagħad kellu dak il-video
tiegħi niżfen quddiem it-televixin
waqt li naraw Arabs Got Talent
bit-tieqa miftuħa u l-qattus imgerrex fir-rokna
mill-għajjat u d-daħq u l-ferħ
u missieri u ommi jidħqu
u l-kuġini kollha ikbar minni
jinġabru madwari u jċapċpu
“kompli, Rula, kompli”
u jien nidħaq magħhom
niżfen u naqbeż
u issa ftit Dabka
sakemm isir il-ħin għall-irqad
u l-kuġini jaqsmu t-triq
Triq Al Waħda
taħt id-dawl isfar tal-bozoz f’lejl imdawwal, maħnuqa mill-generators f’lejl mudlam
u mmorru kollha norqdu.
Anki dak il-video qassam,
erħilha li liebsa ta’ ġewwa,
kif mort norqod l-aħħar lejl.

Kont nippreferi kieku qassmu r-ritratt tiegħi
ma’ Yara, Ħala u Mira
qed naqsam il-kejk
nidħqu
insejt għaliex
imma qed nidħqu
u Mira għandha tikka ġelu fuq imneħirha
li ċappastilha jien.
Imma Yara, Ħala u Mira
tawhom ir-ritratti tagħhom
waħedhom
Yara ħelwa ħafna bin-nuċċali u l-uniformi tal-iskola
imma kien ikun isbaħ ir-ritratt tagħna f’daqqa
tal-aħħar birthday
meta dħaqna ħafna.

Kont qed noħlom meta waqgħet dalma
kont qed noħlom dak il-ħolm li qalulna npinġu dwaru
dak il-ħolm li jġegħelni negħreq fis-sodda
dak il-ħolm li jġib l-imħadda għasra
u xagħri u rasi u kollni kemm jien
bejn sħana taħraq u kesħa xxoqq l-għadam
bejn negħreq u nirtogħod
bejn mewt u ħajja
bejn dlam u aktar dlam
ġiet dalma ikbar
u storbju li ma jinstemax
silenzju li jtarrax.

U naf li hekk intemm il-ħmar il-lejl
u issa m’hemmx iżjed għalfejn
inpinġi
il-mostri bi snien kbar jonfħu n-nar
is-swaba’ u s-saqajn żgħar
imxerrdin
maġenb ballun tal-futbol ħdejn il-baħar,
l-ajruplani jniffdu l-bjut,
bastimenti jisparaw lejn ix-xatt
kostellazzjoni ta’ fosfru nieżel fuqna.

U naf ukoll
li d-dlam mhux dejjem ibeżżagħni,
mhux dejjem se nibki fid-dlam,
ara, ma, m’iniex nibki,
ara kemm jien brava,
illum m’jien inħoss xejn.

Ma rridx ingerger,
iz-ziju jieħu ħsiebi qisni kont ibnu
u hawn m’hawnx ġlied,
nixtieq li kont aħjar
imma ma rridx neqred,
hawnhekk aħjar,
hawnhekk m’hawnx inkwiet,
imma għajjien
negħja malajr
nixtieq li kont aħjar
hawn kollox aħjar.

L-isptar, hemm inqatta’ ħafna minn ħini.
L-isptar — lura d-dar
ma kienx mill-agħar,
kellu d-demm u l-labar u s-sodod,
il-madum abjad u l-ħadid bis-sadid,
kienu jafuni u kont nafhom
l-infermiera, it-tobba, l-ispeċjalista,
dak li jiftaħ il-bieb,
dak li jtini l-larinġ magħsur tal-pakkett,
dik li tħossli l-polz u tfittixli l-vina
dejjem tfettet f’idi
waqt li b’idi l-oħra ħielsa nżomm il-ktieb tal-iskola
jew il-pakkett tal-larinġ il-magħsur
jew iċ-ċikkulata li tħallili ommi kull darba li niġi l-isptar
fil-but tal-ġakketta
u meta ninsieha ddub,
u għalhekk dejjem noħroġha l-ewwel ħaġa
malli dik li tħossli l-polz u tfittixli l-vina
tiġi tfettet f’idi.

Ma rridx ingerger,
hawn ħadd ma jiġi jfittxek
jara intix taħrab mil-lieva,
hawn ħadd ma joqtlok ta’ xejn,
hawn kollox aħjar.

L-affarijiet inbidlu bil-mod.
L-ewwel il-qtugħ tad-dawl
minn tliet sigħat, sa sitta, sa tnax
sa qtugħ totali.
Il-generator dejjem iżid il-krib
jitħarħar bħalna l-morda
sakemm imut ukoll.
Imbagħad l-ilma,
l-infermiera spiċċaw jaħslu jdejhom f’barmil,
imbagħad id-demm
spiċċa wkoll,
dawk il-martri kollha jnixxu d-demm fit-toroq
spiċċajt nieħdu dirett minn missieri
u minn zijuwi Khaled
u mill-kuġin Abbas
trasfużjoni diretta
sakemm il-bombi qerdu l-isptar
u l-oħrajn kollha ta’ madwarna
u ma fadal imkien ieħor fejn stajt inkompli ngħix.

Ġejt waħdi hawn għand iz-ziju,
qsamt ix-xmara u ħallejt kollox warajja
u minn dakinhar kuljum ngħid
li hawn kollox aħjar,
imma issa qed negħja
u naħseb għandek id-dettalji kollha
u l-ittra tat-tabib
u ħadtu r-ritratt
ma nixtieqx nitlaq minn hawn.

Sitt ikmamar kellna hawn,
kont ngħix m’ibni
hemmhekk fejn konna ninħaslu,
hemm kien hemm il-fniek,
hawn kont inżomm in-nagħaġ.
Ġew bil-ġarrafa
qalulna din art tal-gvern
ma tistax tgħix hawn.
Kif trid tgħix hawn?
Mhux artna din?

Ġejna hawn meta keċċewna
min-naħa l-oħra,
hemmhekk kellna l-bjar u l-għerien
u l-ilqugħ fis-sajf u fix-xitwa
u konna ngħixu tajjeb.
Ġejna hawn meta keċċewna,
la kien hawn ilma
la fejn tistkenn,
imma ġejna
fejn trid tmur?
U bdejna,
ħaffirna l-bjar
u bnejna
u żrajna s-siġar
u stajna ngħixu
nixorbu mill-bjar.

Imbagħad ġew hawn,
qallbulna d-dar,
kull lejl ma tafx x’ġejjin ifittxu,
iqallbu l-kamra t’ibni,
iqallbu tiegħi,
ifittxu qalb il-fniek,
ineżżgħuni fix-xita,
jarmu l-ħwejjeġ u l-lożor fit-tajn
f’nofs ta’ lejl
biex ifittxu.

Imbagħad reġgħu ġew hawn
bil-gafef u bl-armi
u bl-ittri u bl-ordni
ġarrfulna d-dar,
ma ġara xejn,
bqajna hawn,
il-bhejjem kellhom l-ilma
u aħna norqdu magħhom.

Imbagħad reġgħu ġew hawn
xahar wara
jkissru l-bjar
fuq ordni li ngħatat.
U kissru l-bjar.

Għedtilhom: “Il-bir jixrob minnu t-tajr
u jixrob minnu l-kelb
u n-naħal,
kull ħaġa ħajja tixrob minn dal-bir,
għaliex trid tkissru?”

Qaluli: “Din l-ordni.
Se nkissru l-bjar u l-art maġenbhom
u kull filata li tellajtu.
Ma tistax tgħix hawn.”

Anki l-ħamiem u l-fniek
għaddew minn fuqhom
bil-gafef u l-ġarrafa,
ta’ xejn għedtilhom
ħaram għalikom
tgħaffġuhom hekk ħajjin.

Anki l-ħamiem u l-fniek
li kienu jixorbu minn dal-bir
għaddew minn fuqhom.

“Hawnhekk ma tistax tgħix,”
qaluli.

Bħal donnu nsew
li lanqas huma
ma jistgħu jgħixu
fejn hemm l-iħirsa jterrqu għarwenin fix-xita,
fejn siġar qodma mqaċċta għadhom jitniffsu taħt it-trab,
fejn krib il-ħlejjaq mgħaffġa jwerżaq f’nofs ta’ lejl kuljum
u fejn il-bjar imkissra saru jġorru fihom demm ibaqbaq.
Issa taraw.

M’intix tara li għandi x’nagħmel?
U biex tgħaxxaqha qbadtni bil-pinzell fiż-żebgħa,
arah iqattar,
hawn ma ġejtx inparla,
għandi xorti nagħmel dinar minn dawn it-toroq,
issa hawn nipprova nlaqqat,
dil-karretta ħaqqha passata żebgħa
b’dal-aħmar jgħajjat anki x-xiħ jarani
min-naħa l-oħra tal-kamp
fejn imur ixejjex.

Hawn mhux tat-tfal
la se toqgħod tistaqsini.
Tilgħab fit-trab
imma anki dan it-trab mhux bħal ta’ darna,
qisu anki x-xemx tinjorah u tħallih bla kulur
u meta timxi fih
il-passi tqal
iħallu marki fondi,
ma tistax tiġri
imma trid tiġri,
m’għandekx fejn tiġri
imma trid tiġri
u allura tiġri
u taħbat fix-xibka timmarka fejn jibda u jispiċċa dal-kamp,
u taħbat fix-xiħ hu u sejjer ixejjex in-naħa l-oħra tal-kamp,
u taħbat fl-erwieħ imkeffnin,
u taħbat fit-trejqiet bla ħin,
u taħbat u taħbat
u tibqa’ fejn int.

U xbajt insaqsi ’l  ommi,
meta se mmorru lura?
Ma jidhirx li se mmorru lura,
mhux fil-qrib.
Ma jidhirx li se mmur lura fl-għelieqi tan-nannu
naqtgħu l-frott li jitmagħna u niġbru ż-żebbuġ,
ma jidhirx li se nara lil sħabi tal-futbol
f’nofs ta’ triq li ma jgħaddi minnha ħadd
bejn l-għelieqi u t-tajn u l-ħamrija
ta’ Dara’a.

Issa dil-karretta saret ħabibti,
ittini x-xogħol fost nies jitkarrbu,
familji li bħal tagħna telqu kollox,
ħallew warajhom il-mutur, it-trakk, il-vann,
il-karrettun u ż-żiemel
u issa tifel bħali bil-karretta
iġorrilhom dak li għandhom bżonn iġorru — 
it-tank tal-gass,
it-tank tal-ilma,
it-tank tal-ħara,
li trid, inġorru,
għidli fejn trid niltaqgħu ngħabbi,
għidli fejn trid inħallihulek ħabibi,
jien Aħmed bil-karretta l-ħamra,
tarani sew mill-bogħod.

Ħa nħallik,
għandi x’nagħmel,
diġa għedtlek
dan mhux ħin,
mhux se mmur lura d-dar bla dinar,
m’intix tara li għandi x’nagħmel?