Issa għadda biżżejjed żmien, minn meta l-HIV l-ewwel feġġ fil-Punent, biex inħarsu lejn l-istorja mhux biss ta’ virus, ta’ marda, iżda ta’ reazzjoni, ta’ attitudni soċjali. Uffiċjalment, l-ewwel każ tfaċċa Malta erbgħin sena ilu, fl-1984, għalkemm, kif jgħid Omar N’Shea f’“L-Aħħar Ballu tas-Sinjorini”, “kienu diġà mietu numru ta’ nies fix-xena queer però ma kellniex il-qafas mediku, kulturali jew lingwistiku biex nagħmlu sens minn dak li kien qed jiġri.” Dak iż-żmien, internazzjonalment, il-virus kien għadu magħruf bħala HTLV-III u riċerkaturi l-Amerka kienu għadhom jissuspettaw li l-virus jista’ jittieħed mill-bżieq. L-istorja tal-HIV/AIDS issa saret parti mill-istorja tas-sesswalità tagħna, anki jekk dan mhux dejjem nagħrfuh. L-importanza tal-preżentazzjoni pubblika tas-sesswalità, l-idea li l-ħabi jġib il-mewt, l-inkwiet dwar l-inviżibbiltà legali ta’ kull identità mhux eteronormattiva, il-biża’ li maħbubin li għamlu għomorhom jgħixu flimkien mhux se jkunu kapaċi jieħdu ħsieb il-funeral ta’ xulxin — dawn kollha b’xi mod jew ieħor huma d-dinja tas-sesswalità tal-ġenerazzjoni ta’ wara l-AIDS. Issa għandna wkoll memorja iktar riċenti ta’ kif virus jista’ jaqleb is-soċjetà ta’ taħt fuq. Apparti d-diskors fuq “viral load” u l-insistenza fuq l-użu ta’ għata profilattika, fi żmien il-Covid kien hemm sens qawwi ta’ déjà vu f’dak li rajna għaddej: ir-reazzjonijiet ta’ paniku, il-miraklu tax-xjenza medika moderna, ir-regħba tremenda tal-industrija farmaċewtika, il-perpetwazzjoni ta’ distinzjonijiet kolonjalisti. Differenzi kien hemm ukoll; meta tfaċċa l-Covid, għalaqna l-ajruporti u l-ħwienet, ħadna vaċċin wara l-ieħor, irċivejna l-appoġġ finanzjarju u l-vouchers, u issa, ħames snin wara, il-virus kważi nsejnieh. Min-naħa l-oħra, kellhom jgħaddu seba’ snin sħaħ mill-ewwel dehra tal-AIDS sakemm Ronald Reagan wasal biex ilissen dak l-akronimu pubblikament. Għalkemm m’għadniex nilbsu l-maskri u qed nazzardaw nersqu iktar minn metru u nofs qrib xulxin, il-pandemija riċenti mhux li ma ħallietx effett. F’ħafna pajjiżi ġabet magħha reazzjoni qawwija għall-ftit bidliet pożittivi li konna bdejna nidraw, bidliet li x-xogħol għalihom kien beda fi żmien il-pandemija ta’ qabel, u bħala reazzjoni għaliha. Issa ż-żewġ mewġiet ta’ reazzjoni għal dawn il-pandemiji qed jitħalltu flimkien, jamplifikaw u jikkanċellaw lil xulxin. Il-qawmien mill-ġdid tal-Lemin, kemm fl-Amerka kif ukoll fl-Ewropa, qed jikxef mhux biss dawk it-tendenzi ultrakonservattivi li qatt ma għebu, iżda wkoll il-ħbieb foloz li darba ppretendew li huma progressivi. Omar jikkwota lil Mario Mieli, li kien qed jikteb fl-1977, qabel beda dan kollu, meta l-innegozjar għar-rikonoxximent mill-awtoritajiet kien għadu qed jibda. “Mieli kien jifhem sew l-isfidi li ġġib magħha n-normalità,” jgħid Omar. “Forsi kien saħansitra jċanfar iktar lil dawk li issa taw il-barka lill-istat biex jiddefinixxi hu x’inhu normali.” Issa, dawk li darba nqdew bil-“politika tal-identità” għall-vantaġġ elettorali tagħhom, qed jerġa’ jibdielhom, qed jaraw kif jagħmlu biex ħadd ma jaħseb li huma progressivi wisq, li għalihom “mara hija mara”, li t-tfal m’hemmx għalfejn toqgħod tħabblilhom rashom b’diskors dwar il-ġeneru, li r-refuġjati m’hemmx għalfejn tfissidhom u li forsi aħjar jintbagħtu l-Albanija jew l-Irwanda biex jieħdu ħsiebhom hemm. Issa, anki wħud minn dawk li ħadu li riedu qed jagħmlu l-kuraġġ minn dir-reazzjoni, u qed tiġihom it-tentazzjoni jgħidu pubblikament li m’għandniex nesaġeraw, li l-attiviżmu għandu jkollu linja, u li dil-linja għandha tkun impinġija b’tali mod li ttihom li jridu mingħajr ma tisfidahom jaħsbu iktar fil-fond fuq ir-realtajiet ta’ ħaddieħor. “Meta l-gays iħambqu biex jassimilaw u jippruvaw jgħaddu ta’ normali, u jippreżentaw lilhom infushom bħal ‘ħaddieħor’,’’ jgħid Tim Dean fid-daħla għall-ktieb ta’ Mieli, “il-pressjoni soċjali li taqa’ fuq dawk li jibqgħu queer mhux biss tibqa’ tintensifika imma ssir perikoluża. Fi kliem ieħor, l-opprobrju soċjali li l-konformisti gay jirnexxilhom jeħilsu minnu ma jisparixxix hekk, kif ġieb u laħaq, imma jaqa’ b’toqol ikbar fuq il-persuni trans, il-ħaddiema tas-sess, il-persuni li jilbsu l-ġilda, l-entużjasti tas-sadomażo, il-persuni seropożittivi, il-fetixisti, u dawk kollha li għadhom stigmatizzati min-normi tas-sess u tal-ġeneru.”

“L-ikbar deċiżjonijiet politiċi li għandna bżonn nieħdu huma dwar l-ikel”, tgħid Noah Fabri f’“Insalata”. L-ewwel il-pappa. L-ikel illum “jissimbolizza wkoll l-inugwaljanza u l-inġustizzji tal-katini tal-provvista u l-kapitaliżmu globali, il-ħela u l-ġuħ”. Fil-performance li kien jisimha wkoll “Insalata”, u li ttellgħet bejn Awwissu u Ottubru 2023, Noah tkellmet dwar ir-relazzjoni bejn l-ikel u l-ġeneru. Tiftakar kif fl-iktar mumenti f’ħajjitha fejn kellha bżonn tikkomunika mal-familja tagħha, ma’ nannitha u ommha, kien bit-tisjir li dan sar bl-iktar mod intens. “L-għerf tan-nisa jirrikonoxxi li l-ikel huwa xi ħaġa ħajja li l-ħin kollu qed terġa’ ssir. L-ikel ma jemminx fit-tradizzjoni” u ma’ kull ikla li tissajjar, ir-riċetta u l-ikel jinbidlu. L-ikel huwa l-mod kif id-dinja ta’ madwarna tidħol fina, il-bidu tal-proċess metaboliku tagħna bħala individwi u bħala soċjetà. L-ikel tagħna mhux innoċenti; mnejn jiġi u kif jaslilna għandu effett fuq id-destin tal-pjaneta. Noah jinnota kif nanntu kienet issajjar mingħajr ma tiżen jew tkejjel — hemm għarfien li mhux maqbud mis-sistemi teknokratiċi li jikkwantifikaw u jikkomodifikaw kollox, għarfien li jista’ jgħaddi biss fl-intimità ta’ bejn persuna u oħra, l-intimità tal-kċina u tal-mejda. “Flaming Fag” ta’ Matteo Pullicino toħodna fl-intimità tal-friex, tas-sodda, fl-intimità ta’ bewsa. Fl-attentati — minkejja d-dinja — li ngħaddu xi ħaġa, xi forma ta’ ġmiel, wieħed lill-ieħor, permezz ta’ kliem, ta’ vrus, ta’ poeżija. Il-protagonisti tal-esej ta’ Omar N’Shea, “Joey Tilbes, it-Tabù Tinża’”, iserrħu fuq lingwa sħiħa li mhux dejjem fiha l-kliem. “L-ilbies, il-parrokki, it-tkaken, il-make-up kienu prostetika neċessarja, bħalma kienu t-teknoloġiji tal-ġisem li jipproduċu affetti u mutetti ta’ jdejn, xufftejn, għajnejn u mossi.” Jgħaddu għarfien lilhom infushom u liċ-ċirku żgħir ta’ sorellanza madwarhom anki jekk bilfors iridu jagħmlu dan għal udjenzi li huma daqqa ostili u daqqa nejjieka. “Għall-udjenza dan kollu kien farsa, ġesti trivjalizzati; stajt tkun mara biss għal dawk li huma bħalek. Il-kummiedja tal-ġeneru kienet parti mill-idea tal-konsum għall-gost.”