Ottubru 2025

L-istorja hija dejjem inqas ambigwa mill-aħbarijiet. Dan ilna nafuh, anki jekk kultant ikollna nostalġija perversa għal żminijiet iktar sempliċi meta, skont kif internalizzajna l-Istorja, kulħadd kien jaf fejn hu fid-dawra ta’ ġrajjietna u d-distinzjoni bejn stat ta’ gwerra u stat ta’ paċi kienet ċara daqs dik bejn lejl u nhar. Issa d-dinja hija mappa mċajpra ta’ gwerer mhux iddikkjarati, gwerer minsija, massakri li jissejħu gwerer, gwerer li ma jissejħux gwerer, gwerer li ħadd ma jiftakar li għadhom għaddejjin, gwerer li ħadd ma jaf fiex qegħdin. L-atturi tat-teatri tal-gwerra huma mferrxin mal-erbat irjieħ. Ġieli dawn il-gwerer huma dwar fruntieri li nħolqu jew tħassru fil-gwerer ta’ qabel. Bosta drabi gwerra li sehemna fiha jista’ komodament jinħeba fid-distanza u ċ-ċpar tal-battalja, tqanqal gwerra oħra fil-pajjiżi tagħna meta nies li ħarbu minn dawk il-gwerer jazzardaw jersqu lejn xtutna. L-erba’ siltiet li qed nippubblikaw dan ix-xahar jagħtuna ritratt minn naħat differenti, minn punti differenti taċ-ċiklu storiku li jħarbat il-mapep u l-ħajjiet. “#Amerikapost Tqila” ta’ Lusine Khartyan tlaqqagħna ma’ protagonista Armena li ssib solidarjetajiet sottili u eki tal-imgħoddi fil-ħajja ġdida tagħha ġewwa l-Amerka. Għalkemm suppost għandha kulma trid f’dan il-pajjiż, xorta għadha tinħakem minn biżgħat antiki, u tiggranfa ma’ kull ħaġa li tista’ sserħilha rasha li verament sabet id-dar tagħha. F’“Shaft taż-Żibel”, Iva Pezuashvili jirrakkonta l-istorja ta’ Genna u Milla, storja normali ta’ mħabba u ġiri bir-rota li kultant tiġi interrotta minn kapitlu ġdid u vjolenti fl-istorja tat-Tmiem tal-Unjoni Sovjetika. Fiċ-ċiklu ta’ poeżiji “Fejn Ħallejtha r-Rota Meta Ħrabt?”, Karl Schembri jagħtina l-istorja ta’ dawk li għalihom m’hemm ebda ambigwità dwar il-gwerra, dawk li għalihom il-ġwerra għandha prezz għoli u immedjat ta’ demm u terrapien. Il-poeżiji ta’ Karl huma ġejjin minn intervisti li għamel man-nies tal-post waqt li kien qed jaħdem bħala ġurnalist, u jużaw il-forma tal-poeżija veritiera biex dawn l-istejjer jeħlu b’mod iktar permanenti milli s-soltu tippermettilna ż-żifna makabra tal-aħbarijiet. Fl-aħħar nett Ilija Đurović jirrifletti dwar ilsienu, u għalkemm kulħadd jixtieq iserraħlu moħħu li fid-dinja m’hawnx lingwi kbar u żgħar, hu jaf eżatt x’jaħseb dwar dan. L-esej tiegħu dwar l-esperjenza tiegħu fl-istituzzjonijiet letterarji Ewropej jisimha “Il-Lingwa tal-Ewropa Hija l-Ipokrizija u l-Flus”. Jekk ngħixu fi żmien meta lanqas nafu eżattament min hu fi gwerra u min mhux, jekk aħna aħniex fi gwerra, jew jekk il-gwerer anki fil-pajjiżi ġirien tagħna spiċċawx jew għadx iridu jibdew, kif nistgħu nkunu nafu jekk aħna hux qed ngħixu fil-paċi? Kif jista’ jkollna stampa ċara ta’ xi nfissru meta ngħidu li rridu ngħixu fil-paċi? Bħalma hawn min lill-ġenoċidju jrid isejjaħlu gwerra, hawn min lill-kompliċità jrid isejħilha paċi.

Ottubru 2024

Es Sidr #2

Omar N’Shea

Ramel u muntanji

Qattajt il-vaganzi tas-sajf tal-1980 kważi kollha d-dar t’ommi tal-Iklin. Il-patt magħha biex noqgħod hemm u nkun nista’ ngħum sa billejl, kien li nagħti daqqa t’id, nieħu ħsieb l-annimali, naħsel il-karozzi u niżbogħ ix-xatba. Il-pixxina kienet id-dinja tiegħi: nifta’ l-ġebel fin-naħa l-fonda u nogħdos għalih, intellaq ma’ min jinżel jgħum, u nara x’qabża se nivvinta: jew gabrijoli minn fuq il-madum jew għal rasi minn fuq il-bejt. Ngħum min-naħa għall-oħra u lura fil-qiegħ u nżomm in-nifs. Nitla’ niekol il-patata maxx, nagħti l-laħam u l-ħut bil-moħbi lill-klieb, u nerġa’ ninżel fl-ilma. Is-sajf tal-1980 ma lbistx flokk wieħed. Għamilt sajf bil-malja, norqod, inqum, ngħum u ninħasel fiha. Kienet malja żgħira, bi strixxi ħomor u blu, u stilel bojod — bandiera tal-Amerka. Fid-dar tal-Iklin tgħallimt naqra, nigdeb, innaddaf l-annimali, nagħżaq, ngħum, nitkellem bl-Ingliż, u nibża’. Speċjalment nibża’. Ta’ tifel kont dejjem nibża’ mid-dlam, u l-Iklin kont noħlom li hemm l-erwieħ għaddejjin purċissjoni minn wara l-bieb tal-ħġieġ tal-kċina u jduru dawra mas-siġra l-kbira tal-berquq, iġorru rashom f’idhom. Qatt m’għedt lil ħadd li kont narahom fil-ħolm, u qabel norqod kont nagħfas l-imħadda fuq wiċċi u meta nkun kważi se nifga ngħid lili nnifsi, aħjar nibża’ milli mmut. Ħabib tiegħi fil-klassi għamel żmien twil jgħidli li jara x-xitan jistennieh ġej mill-iskola fuq it-taraġ li kellhom malli tidħol mill-bieb. Jien, l-erwieħ tiegħi żammejthom għalija. Biss, il-biża’ fi tfuliti xi drabi kien jieħu xejra iktar konkreta. Is-sajf tal-1980, żewġ ħallelin kienu daħlu fuqna f’nofs ta’ lejl waqt li jien kont rieqed ma’ Filumena, omm il-mara t’ommi. Ommi kienu l-Gżira, xogħol. Jien kont rieqed ma’ Filumena, hi fil-kamra tagħha maqfula biċ-ċavetta u jien fil-kamra tiegħi, l-ewwel waħda wara l-bieb ta’ barra, fuq ix-xellug, bit-tieqa tagħti għax-xatba. Qajmuni d-dawl ta’ karozza u l-inbiħ tal-klieb. Għall-ewwel ħsibt li kienu waslu ommi u allura għalaqt għajnejja biex norqod. Imma ftit minuti wara li rajt id-dawl tal-karozza jintefa, bdejt nisma’ ħsejjes u tgedwid mhux tas-soltu. Kienu tnejn. Bdejt nismagħhom jissaraw mal-bieb ta’ barra.

Ottubru 2024

Biex Tara Kif Jgħixu l-Oħrajn

Ryan Falzon

Top of the World hu popolari ħafna fuq siti li jissuġġeruh bħala post fejn wieħed imur jimxi, jammira n-natura, il-veduta u l-istorja. Wieħed li jħobb jiġġerra fl-inħawi mal-lejl jista’ faċilment joħloq trinità ta’ żoni adatti għal skappaturi varji fil-viċin, irkejjen adatti għal namur f’karozzi pparkjati waħda wara l-oħra sakemm tiġi xi leħħa blu taħxi l-buzz kollu. Għandek l-inħawi tal-MCAST u l-Ġnien tal-Għarusa tal-Mosta, Top of the World fin-nofs, u ż-żona ta’ wara l-iSplash and Fun. Riċentament, il-ġnien tal-Mosta laqqat proġett ta’ riġenerazzjoni, minn dawk li sirna niddilettaw bihom, u ż-żona ġiet relegata għal dik bl-inqas privatezza fit-tali trinità. Id-dlam tal-parkeġġ ta’ biswit il-binja militari mdawra fi skola tal-arti u d-disinn, inbidel f’illuminazzjoni goffa daqs ground tal-football, u l-ġnien sar miżgħud dawl isfar atmosferiku, baxx mal-art, fejn ħafna saru jiġu għal xi date ħelwa, inkella jbewlu l-kelb mad-dawra tal-Victoria Lines, li jaqtgħu ħesrem max-xibka li ddawwar il-Fortizza tal-Mosta. Top of the World żgħir, jagħlaq għall-karozzi u forsi jipparkjaw erba’ karozzi kollox wara xulxin. Jekk tasal tard, jew fil-ħondoq tal-lejl, hawn jaf ma ssibx issorġi, u jkollok timmanuvra ddawwar ’il barra, bid-dawl jagħti għal ġol-vetturi wieqfa, jaqbad silwetti movimentati f’mumenti ta’ passjoni u ħġieġ. Jew jikxef tnejn ipejpu, jew jagħtu daharhom lil xulxin. Ħafna drabi tispiċċa ddawwar fi dlam ċappa, bl-amment, kontroll sħiħ tal-vettura b’intwizzjoni, għax bid-dawl mixgħul tħossok qisek is-searchlight tal-Ingliżi tgħarrex għal xi għadu ġej bil-vapur minn fuq l-orizzont. Allura titfi biex tkun edukat u ma tarax xeni privati, li taħt is-satra tad-dlam imperreċ fuq għolja qasma, jissarrfu f’xeni semipubbliċi.

- Djarju 10.05.2025
Loranne Vella

Siġra tas-sakura fil-ġnien ta’ San Anton
Urara qaltli li l-isem Sanshu huwa t-terminu antik li jirreferi għall-provinċji antiki ta’ Satsuma, Ōsumi u Hyūga, li llum jinsabu fil-prefetturi ta’ Kagoshima u Miyazaki fi Kyūshū. Ħafna mill-qrabat tagħha, kemm min-naħa ta’ ommha kif ukoll min-naħa ta’ missierha, huma minn Kagoshima u l-familja tagħha għad għandha rabtiet qawwija m’hemmhekk. In-nies minn Kagoshima kellhom ħafna x’jaqsmu mar-Restawr Meiji fl-aħħar tas-seklu 19 u kienu huma l-fundaturi tal-Ġappun modern. Is-Sanshu Club f’Tokyo nħoloq proprju biex iwettaq riċerka dwar l-istorja, il-kultura u t-tradizzjonijiet ta’ Sanshu, u jaħdem biex jippreserva u jippromovi dan il-wirt. Urara qaltli li għandha ziju, iz-Ziju Izumi, li tgħidx kemm feraħ meta qaltlu li qed tittraduċi ġabra ta’ stejjer minn Malta. Iz-Ziju Izumi huwa membru tas-Sanshu Club u għandu interess kbir fl-istorja tas-Samurai, speċjalment tal-istudenti Samurai mid-dominju fewdali ta’ Satsuma fin-Nofsinhar ta’ Kyūshū li, malli l-Ġappun fetaħ il-bibien għad-dinja ta’ barra, kienu baħħru lejn l-Ewropa u tul il-vjaġġi tagħhom żaru anki l-gżira ta’ Malta.