Diċembru 2025

L-elezzjoni ta’ Donald Trump fl-2016 ħawdet ħafna mħuħ. It-terminu “Trump Derangement Syndrome” ġie mil-lemin stess, u kien jintuża biex jiddeskrivi r-reazzjonijiet ta’ kull min ma daqqlux l-istil tal-president il-ġdid. Mhux għax ma kienx hemm x’tikkritika fir-reazzjoni tax-“xellug”, meta tqis iċ-ċiniżmu estrem li d-Democrats urew meta qalftu ’l barra lil Bernie Sanders. L-ambizzjoni ta’ Hilary Clinton kienet l-iktar ħaġa importanti għalihom, u l-interessi investiti fiha żgur qatt ma kienu se jippermettu lil xi ħadd li jsejjaħ lilu nnifsu soċjalist jilħaq l-ogħla kariga ta’ poter fid-dinja. Li tahom f’għajnhom l-iktar dwar Trump donnu kien l-istil kaotiku u pastaż tiegħu. Il-personalità ta’ kuntrattur tal-bini magħġuna mas-suċċess fir-Reality TV ħolqot aġent tal-kaos li ħadd ma kien jaf kif għandu jieħdu. Fejn qabel, il-korruzzjoni Amerikana kienet protetta minn saff wara saff ta’ aġenziji u fondazzjonijiet u kumpaniji, issa stajt sfaċċatament ixxaħħam lill-familja tal-president u tieħu li trid mingħajr ħabi ta’ xejn. Fejn qabel, skandli kkumplikati kienu jinkixfu biċċa biċċa, b’indizzji mgħoddijin ġo car parks mudlama, issa bilkemm kien hemm bżonn tikxef xejn għax il-venjalità kienet kollha fil-beraħ. Iżda l-idea wara t-terminu “Trump Derangement Syndrome” kellha l-kritika li x-xellug, jew għallinqas dawk li l-Amerikani jsejħu liberali, kienu ġġennu u kienu qed jesaġeraw meta jgħidu li Trump kien sostanzjalment agħar minn dawk li ġew qablu. L-immaġini ta’ mexxej b’popolarità inspjegabbli għal dawk li ma jżommux miegħu, li anzi jarawh qisu pulċinell, mexxej b’mossi strambi, b’retorika bizzarra, waqqgħet lil ċerti kummentaturi fit-tentazzjoni li jistaqsu jekk qegħdinx nassistu għat-twelid ta’ moviment faxxista ġdid. Dawn l-argumenti kont tarahom jinħallu mill-ewwel, bħall-borra fuq art fietla. Franco “Bifo” Berardi kien qed jikteb Nifs: Kaos u Poeżija ftit wara din l-ewwel elezzjoni ta’ Trump. Għalkemm dik id-dinja diġà kellha l-karatteristika odjuża tad-dominazzjoni medjatika mill-politika Amerikana, kien żmien li issa jinħass ’il bogħod ħafna. Kien għadu ma ġiex il-Covid biex jaqta’ lil ħafna nies minn kull sens ta’ realtà; il-midja soċjali kienet għadha post relattivament innoċenti fejn kont tmur biex tara stampi tal-wirjiet ta’ sħabek u tagħmel like lil xi zija li marret il-Greċja. Il-kitba ta’ Berardi ta’ inqas minn tmien snin ilu llum tinħass iktar rilevanti milli kienet meta ħarġet; issa tinħass profetika. Wara l-Covid ħriġna f’dinja fejn affarijiet li qabel ma konniex nassumu li huma konnessi, issa saru parti minn moviment wieħed; u meta taqrah illum lil Berardi, li bla tlaqliq ta’ xejn dan il-moviment iqabblu mal-faxxiżmu, żgur ma jiġikx f’moħħok li qed jesaġera. Fil-kapitlu li qed nippubblikaw dax-xahar, dejjem fit-traduzzjoni ta’ Karl Baldacchino, Berardi jagħtina ritratt wara ritratt tal-pandemonju mentali li ninsabu fih, tat-Trumpiżmu aċċellerat tal-lum, tar-razziżmu fil-beraħ, tal-ġerħa miftuħa tal-Palestina, tas-sess fjakk innegozjat bl-apps, tal-ossessjoni bir-rata tat-twelid u bl-identità. Berardi jisfidana nħarsu lejn dan il-mument storiku li ninsabu fih u nagħrfuh ta’ dak li hu.

Novembru 2023

Qamar Aħmar

Simon Bartolo

Virginia weġbitha li dawn huma fatti tal-ħajja u ma nistgħux nibdluhom. Nitwieldu u nikbru. Inwelldu u nkomplu nikbru sa ma fl-aħħar nispiċċaw. M’hemmx mod ieħor. Vera kienet ħarset lejn Virginia b’ċertu diqa. Forsi jmissha insistiet iktar; forsi kieku spjegat ruħha aħjar, Virginia kienet tifhem u ma titlaqx, imma qatgħet qalbha. Ma setgħet tagħmel xejn għajr li tħalli lil oħtha titlaq, tmur tfittex xortiha barra minn Malta, toffri ħajjitha u ġisimha lil raġel li qatt ma seta’ japprezzaha. Tagħtih ulied li mhux talli jerdgħulha ħalibha imma demmha wkoll. Għannqitha waħda tal-aħħar. Tgħanniqa iebsa u tal-aħħar. Saħħa! Xtaqitilha s-saħħa kollha tad-dinja u ma ppruvatx tkellimha iżjed. Daret u telqet, u ħalliet lil Virginia tħares lejha tielqa. Ħarġet fil-ġnien li kien kbir, mogħni bi frott taċ-ċitru u tal-għadma u mdawwar bil-bajtar tax-xewk biex la ħadd seta’ jidħol u lanqas joħroġ minnu ħlief minn dik il-fetħa waħda li kienet tħalliet minn xi antenat tat-tewmin. Imxiet san-naħa l-għolja tal-ġnien fejn kien hemm bank tal-ġebel u poġġiet bilqiegħda, tħares lejn iċ-ċimiterju tar-raħal. Ma reġgħetx ħarset lejn oħtha. Ma marritx taraha tiżżewweġ. Għamlet tabirruħha li kienet marida u ssakkret f’kamritha. Lanqas biss marret taraha tielqa ma’ żewġha u lanqas qatt ma kienet tiftaħ l-ittri li tirċievi mingħandha. Virginia damet ħafna tibgħat. Ma kinetx xi waħda li taqta’ qalbha malajr, iżda bil-mod il-mod indunat li kien kollu ta’ xejn. Vera ma kienet se taċċetta qatt li setgħu jibqgħu ħbieb, li setgħu jibqgħu jinħabbu. Kienet ġegħlitha tagħżel u hi, Virginia, kienet għażlet li tibni familja u futur f’pajjiż ieħor. Ma kinetx għażlet lilha, kienet għażlet lir-raġel. Iżda fil-verità, Vera kienet tkellem lil Virginia kuljum fil-mera. U fil-mera ffukat fuq punt f’wiċċha fejn kien hemm għazza mitlufa, timbaram u tiċċaqlaq ma’ kull tikmixa konfuża.

Jannar 2024

Manifest Kontra ż-Żmien

Kris Polidano

Ħames mitt pass. Ħames mitt pass hemm mill-aħħar tarġa quddiem il-bieb tax-xogħol għall-bus stop li rrid nieqaf u nistenna fuqha. Saru l-ħamsa u nofs u ħamsa, u r-riħ ta’ Diċembru reġa’ tani naqra ħajja wara tmien sigħat inħares lejn skrin, inħarbex l-emails li jintemmu bil-kind regards u li jibdew bil-hope this email finds you well — dejjem b’exclamation mark biex il-persuna li tirċeviha tkun taf li jien waħda minn dawk l-orrajt. Inħares lejn it-tabella tal-bus stop darb’oħra biex inkun ċertissima li qiegħda fuq il-waqfa t-tajba. Mhux għax ma nafx jekk jienx ippustjata sew, imma tibda thewden wara li tkun ilek ftit xhur ma taqbad karozza tal-linja. Bħala persuna kwintessenzjalment Maltija, għandi preferenza għall-abbiltà li tagħtini l-karozza, jiġifieri, li nkun nista’ ngħaddi riħ mill-bypass mingħajr ma nieqaf, bi driegħi barra mit-tieqa, indoqq il-mużika livell biss inqas mill-punt meta t-tnabar ta’ widnejja jkunu appena ser jinfaqgħuli. Imma llum ta’ bilfors irrid naqbadha għax ilbieraħ kont għaddejja minn Strada Rjali, Santa Venera u splajsjajt il-mera ma’ trakk mimli żrar tat-tarmak. Ħbatt eżatt quddiem il-Ministeru tat-Trasport. Ħadd ma ħareġ biex jgħinni jew biex iċanfar lil tat-trakk li mblokka nofs it-triq u m’użax is-sinjali stipulati f’artiklu xiex u xiex u dak. Nista’ nsuqha, mind you, il-mera soda daqskemm kienet qabel l-inċident jekk mhux aktar għax waħħalha z-ziju bl-aħjar duct tape li l-ironmongers ta’ Malta jistgħu joffru. Imma wara li għaxar karozzi spiċċaw jgħajruni indannata u jpaqpqu, ma nazzardax insuq. L-avventuri tal-bypass jistgħu jistennew ftit. Illum irrid il-kumdità u l-lussu li xi ħadd iwassalni d-dar, u billi jien tifla brava u nħobb l-ambjent u ma rridx inġiegħel lill-mummy tiġi għalija (għandha d-dwiefer), nagħżel li x-chauffeur lura lejn Birkirkara llum ser ikun wieħed Filippin jew Indjan jew l-ispeċi aktar u aktar rari tax-xufiera — il-Malti qargħi.

Ottubru 2023

Bur Mgħeż #2

Omar N’Shea

Dfintha fil-libsa li mietet fiha

Fl-immaġinarju Malti, l-esproprjazzjoni tal-art minħabba sejbiet arkeoloġiċi għandha post kurjuż ħafna u tqanqal emozzjonijiet ambigwi. Waqt li qed nimxu fl-Isqaq tal-Isqof, infittxu bit-tromba l-fdalijiet tat-toqob tal-Għar ta’ Bur Mgħeż fil-ħitan tal-barriera tal-armata maġenb l-ajruport, Frans qalli li missieru kien jiftaħar li taħt id-dar tagħhom kien kollu oqbra: il-kuntrattur kien radam kollox bis-siment u ma qal xejn għax jiġu tal-Gvern u jwaqqfulek ix-xogħol. Imma Frans kien ambivalenti dwar dan. Ta’ ġuvni kien jaħdem fil-barrieri imma wara li spiċċa l-iskola kompla l-Università. Studja, qara, u llum jagħmel repliki żgħar tal-figurini Neolitiċi ta’ Malta għall-gost. Meta jmur jistad matul il-lejl ma’ xatt il-baħar taħt l-irdum tal-Imtaħleb, inaqqax uċuħ fuq iċ-ċagħaq lixx biex ma jkunx waħdu. Darba nżilt miegħu u wrieni l-uċuħ ta’ dawk li miegħu jgħaddu l-lejl jistennew li r-ril tal-qasba jiġbed. Qalli li oqbra hawn biżżejjed; m’hemmx għalfejn nossessjonaw bil-passat. Kampjun żgħir biżżejjed. Kellimni fuq l-idea li tordom il-qedem, u li miegħu terġa’ tidfen il-midfun. Ħadd ma jiftaħar li kisser xi sejba; it-tifrik m’hemmx ġustifikazzjoni għalih. Imma li terġa’ tordom kollox iva. Wara kollox, mirdum kien, u billi noħorġuh ma jfissirx li qed nistudjawh sew, jew li għandna l-apparat biex neżaminawh u nerġgħu npoġġuh lura f’postu. L-iskavi wkoll huma selħiet f’laħmet l-art, ftuq tal-materja tal-passat li laħqet tfarrket, tmermret, tbielet u saret ħaġa waħda mal-konglomerat ta’ madwarha. Qalli li kif jaħsibha hu, għalkemm il-Gvern jesproprja sit biex jieħu ħsieb il-qedem ta’ ġo fih, biex jipproteġih, biex tiġi studjata s-sejba u b’hekk jikber l-għarfien tagħna tal-passat, fil-verità f’dan id-diskors jiġu fuq quddiem il-bżonnijiet elitisti tax-xjenza. Ħafna drabi dan jiġi ġġustifikat bħala wirt nazzjonali, lokali, jew anki universali u minħabba f’hekk jitwarrbu kemm il-bżonnijiet tal-komunità kif ukoll ir-rabtiet li l-komunità eżistenti għandha mal-lokalità.

Novembru 2025

Għalhekk Qed Nivvjaġġa bil-Mod #2

Kristina Borg

5310

Qegħdin tard, suppost salpajna fl-erbgħa neqsin kwart, imma fl-erbgħa għadhom qed jgħajtulna biex nibdew nimbarkaw. L-organizzazzjoni tat-terminal malajr tispiċċa fix-xejn meta nitilgħu abbord il-vapur mill-istess post flimkien mal-karozzi. Il-lift bl-ittra ‘E’ — li skont ma jgħid il-boarding pass suppost nieħu biex nitla’ fuq mill-garaxx — bil-ħsara, u nimxi ftit ieħor ’il ġewwa biex nieħu l-lift ‘D’. Nirrifjuta li nitla’ t-taraġ u jinġema’ kju twil b’min jonfoħ u min jiffrustra ruħu. It-terminal kalm u trankwill ma tantx serva ta’ preludju veritier, imma nżomm ftit tal-paċenzja għax din id-darba naf x’għandi nfittex — il-5310. Kabina numru ħamest elef, tliet mija u għaxra, fuq gverta numru ħamsa. Il-kabini għadhom mhux lesti, il-cleaners nisa għadhom qed inaddfu, bramel u moppijiet kullimkien, b’sinjali li jimblukkaw kuritur ’l hemm u kuritur ’l hawn. Tinġema’ folla, ħadd ma jaf fejn jaqbad imur, u l-housekeeper tarma tgħajjat. Għal kull mistoqsija, tgħajjat iktar għax qed intellfuha. Għal mument napprezza u nifhem għala l-GNV minn Palermo għal Genova ġegħluna nevakwaw il-kabina sagħtejn qabel ma ankrajna. Il-kjass u l-paniku li spiċċajna bih dakinhar, hawn qed nibdew bih. Nistgħu noqogħdu biss fiż-żoni komuni, u wieħed mill-uniċi żewġ liftijiet li hawn abbord fuq il-vapur ma jaħdimx. Kulħadd igerger u jiffrustra ruħu iktar, bħallikieku m’hawnx diġà biżżejjed. Ma tantx għandi għażla, insib sufan fil-ġenb u nitqanna’ bil-bagalja u l-basktijiet kollha maġenbi. Aktar kemm għandi seba’ mitt sena biex neħles minnhom fil-kabina! Nixtieq indur u nagħqad b’idi ħafifa, nixtieq noħroġ fuq barra biex insegwi t-tluq u nsellem il-wesgħat ħodor u l-fanal tal-park ta’ Hoe li jsawru l-port ta’ Plymouth. Minflok, nipprova nħares ’il barra minn tieqa mtappna bil-melħ, bix-xemx iddejjaqni tisreġ u b’balla basktijiet tal-plastik tal-passiġġieri l-oħra madwari.

- Djarju 10.05.2025
Loranne Vella

Siġra tas-sakura fil-ġnien ta’ San Anton
Urara qaltli li l-isem Sanshu huwa t-terminu antik li jirreferi għall-provinċji antiki ta’ Satsuma, Ōsumi u Hyūga, li llum jinsabu fil-prefetturi ta’ Kagoshima u Miyazaki fi Kyūshū. Ħafna mill-qrabat tagħha, kemm min-naħa ta’ ommha kif ukoll min-naħa ta’ missierha, huma minn Kagoshima u l-familja tagħha għad għandha rabtiet qawwija m’hemmhekk. In-nies minn Kagoshima kellhom ħafna x’jaqsmu mar-Restawr Meiji fl-aħħar tas-seklu 19 u kienu huma l-fundaturi tal-Ġappun modern. Is-Sanshu Club f’Tokyo nħoloq proprju biex iwettaq riċerka dwar l-istorja, il-kultura u t-tradizzjonijiet ta’ Sanshu, u jaħdem biex jippreserva u jippromovi dan il-wirt. Urara qaltli li għandha ziju, iz-Ziju Izumi, li tgħidx kemm feraħ meta qaltlu li qed tittraduċi ġabra ta’ stejjer minn Malta. Iz-Ziju Izumi huwa membru tas-Sanshu Club u għandu interess kbir fl-istorja tas-Samurai, speċjalment tal-istudenti Samurai mid-dominju fewdali ta’ Satsuma fin-Nofsinhar ta’ Kyūshū li, malli l-Ġappun fetaħ il-bibien għad-dinja ta’ barra, kienu baħħru lejn l-Ewropa u tul il-vjaġġi tagħhom żaru anki l-gżira ta’ Malta.