Diċembru 2025

L-elezzjoni ta’ Donald Trump fl-2016 ħawdet ħafna mħuħ. It-terminu “Trump Derangement Syndrome” ġie mil-lemin stess, u kien jintuża biex jiddeskrivi r-reazzjonijiet ta’ kull min ma daqqlux l-istil tal-president il-ġdid. Mhux għax ma kienx hemm x’tikkritika fir-reazzjoni tax-“xellug”, meta tqis iċ-ċiniżmu estrem li d-Democrats urew meta qalftu ’l barra lil Bernie Sanders. L-ambizzjoni ta’ Hilary Clinton kienet l-iktar ħaġa importanti għalihom, u l-interessi investiti fiha żgur qatt ma kienu se jippermettu lil xi ħadd li jsejjaħ lilu nnifsu soċjalist jilħaq l-ogħla kariga ta’ poter fid-dinja. Li tahom f’għajnhom l-iktar dwar Trump donnu kien l-istil kaotiku u pastaż tiegħu. Il-personalità ta’ kuntrattur tal-bini magħġuna mas-suċċess fir-Reality TV ħolqot aġent tal-kaos li ħadd ma kien jaf kif għandu jieħdu. Fejn qabel, il-korruzzjoni Amerikana kienet protetta minn saff wara saff ta’ aġenziji u fondazzjonijiet u kumpaniji, issa stajt sfaċċatament ixxaħħam lill-familja tal-president u tieħu li trid mingħajr ħabi ta’ xejn. Fejn qabel, skandli kkumplikati kienu jinkixfu biċċa biċċa, b’indizzji mgħoddijin ġo car parks mudlama, issa bilkemm kien hemm bżonn tikxef xejn għax il-venjalità kienet kollha fil-beraħ. Iżda l-idea wara t-terminu “Trump Derangement Syndrome” kellha l-kritika li x-xellug, jew għallinqas dawk li l-Amerikani jsejħu liberali, kienu ġġennu u kienu qed jesaġeraw meta jgħidu li Trump kien sostanzjalment agħar minn dawk li ġew qablu. L-immaġini ta’ mexxej b’popolarità inspjegabbli għal dawk li ma jżommux miegħu, li anzi jarawh qisu pulċinell, mexxej b’mossi strambi, b’retorika bizzarra, waqqgħet lil ċerti kummentaturi fit-tentazzjoni li jistaqsu jekk qegħdinx nassistu għat-twelid ta’ moviment faxxista ġdid. Dawn l-argumenti kont tarahom jinħallu mill-ewwel, bħall-borra fuq art fietla. Franco “Bifo” Berardi kien qed jikteb Nifs: Kaos u Poeżija ftit wara din l-ewwel elezzjoni ta’ Trump. Għalkemm dik id-dinja diġà kellha l-karatteristika odjuża tad-dominazzjoni medjatika mill-politika Amerikana, kien żmien li issa jinħass ’il bogħod ħafna. Kien għadu ma ġiex il-Covid biex jaqta’ lil ħafna nies minn kull sens ta’ realtà; il-midja soċjali kienet għadha post relattivament innoċenti fejn kont tmur biex tara stampi tal-wirjiet ta’ sħabek u tagħmel like lil xi zija li marret il-Greċja. Il-kitba ta’ Berardi ta’ inqas minn tmien snin ilu llum tinħass iktar rilevanti milli kienet meta ħarġet; issa tinħass profetika. Wara l-Covid ħriġna f’dinja fejn affarijiet li qabel ma konniex nassumu li huma konnessi, issa saru parti minn moviment wieħed; u meta taqrah illum lil Berardi, li bla tlaqliq ta’ xejn dan il-moviment iqabblu mal-faxxiżmu, żgur ma jiġikx f’moħħok li qed jesaġera. Fil-kapitlu li qed nippubblikaw dax-xahar, dejjem fit-traduzzjoni ta’ Karl Baldacchino, Berardi jagħtina ritratt wara ritratt tal-pandemonju mentali li ninsabu fih, tat-Trumpiżmu aċċellerat tal-lum, tar-razziżmu fil-beraħ, tal-ġerħa miftuħa tal-Palestina, tas-sess fjakk innegozjat bl-apps, tal-ossessjoni bir-rata tat-twelid u bl-identità. Berardi jisfidana nħarsu lejn dan il-mument storiku li ninsabu fih u nagħrfuh ta’ dak li hu.

April 2024

Persjani

Aaron Aquilina

Ħa niktibha hawnhekk forsi nikser iċ-ċirku vizzjuż. Fi kliem Keats, il-kapaċità negattiva hi li tkun “kapaċi toqgħod fl-inċertezzi, Misteri, dubji, bla ebda ġiri antipatku wara l-fatti u r-raġuni”. Dan kunċett antik, simili għat-trankwillità, jew ataraxia. Ix-Xettiku Sextus Empiricus u dawk kollha li ġew warajh jissuġġerixxu li din tiġi mill-bilanċ, mill-equipollence (jew għall-inqas hekk isostnu t-tradutturi li għandha tinqaleb il-kelma ἰσοσθένεια). Dan kollu jingħata ħafna iktar kulur u kumplessità minn Husserl bil-kunċett tal-epoché. Keats jgħid, allura, li l-aqwa karatteristika tal-kittieb — u skontu, l-aqwa eżempju ta’ dan huwa Shakespeare — hi l-kapaċità li jkunu jafu li ma jafux, u li jibqgħu f’din il-“ma nafx”, f’din il-boqqaġni, bla ebda attentat għall-għerf u t-teleoloġija. Kif għedt qabel: il-“jien” ta’ Keats la tifhem u lanqas tispjega. Forsi din il-kapaċità negattiva ta’ Keats taf tagħtini xi forma ta’ risposta għall-mistoqsija li dejjem insib ruħi nistaqsi: il-baħar ukoll ħabs? Il-fatt li Malta mdawra bl-ilma: ċella jew ħelsien? Għalkemm postijiet bħall-Awstralja jew ir-Renju Unit huma wkoll imdawrin bl-ibħra u l-oċeani, naħseb kollha kemm aħna nifhmu li post bħal Malta każ kemxejn speċjali. U kemm hi kbira Malta? Għax it-topografija tal-ġebel u l-baħar tifforma wkoll it-topografija kunċettwali-personali tagħna. Il-leġiżlazzjonijiet differenti li jaqsmu l-baħar ta’ madwarna — tal-baħar territorjali, taż-żona kontigwa, taż-żona esklużiva tas-sajd — kollha jqisuna b’kejl differenti. Fuq l-art dil-problema ma ssibx sodezza (niftakru ftit fil-ġuriżdizzjonijiet diversi u mħawdin tal-gvern, tal-knisja, tal-privat), u allura ovvja li nsibu ruħna nixtarru, bla qatt ċertezza, l-oriġini u l-identità tagħna, il-Maltiżmu tagħna mċaflas minn litanija ta’ karatteristiċi li huma fl-istess ħin riġidi daqs iż-żonqor u flessibbli daqs il-mewġ.

Diċembru 2023

Joey Tilbes, it-Tabù Tinża’

Omar N’Shea

Joey kienet tinżel imlibbsa u mpittra, saff eyeshadow abjad mad-dawra, faxx lapes max-xfar, u kulur skur ilellex fuq il-kappell t’għajnejha. Gloss u glitter aħmar, ras nokkli bil-backcombing u l-ġnub miġbudin u llixxati lura b’pettne tad-djamantini. Meta kienet tilbes ta’ mara, kienet tħobb tagħżel xi libsa tal-Haro, li kellhom ħanut tal-ħwejjeġ Tas-Sliema, moda impurtata f’Malta minn familja Anglo-Iżraeljana li kienu jgħixu hawn. Kellhom stabbiliment tal-ħwejjeġ ieħor il-Belt, u r-restorant LeRoy ġewwa Tigné. Lil din il-familja tal-Haro, iz-zija t’ommi, Salvina kienet għall-ewwel isseftrilhom u mbagħad bdiet tieħu ħsieb it-tfal tagħhom għax kienet taf titkellem bl-Ingliż. Kienet fuq tagħha u ommi dejjem tiġri magħha u ġieli kienet tmur magħha għandhom. Din id-dar lil ommi fetħitilha orizzonti ġodda u internazzjonali ħafna, u l-Haro kien nissel fiha sens ta’ moda, avolja qliezet u qomos tal-irġiel biss kienet tilbes. Junior, imma, kien galantom u jberbaq sew fuq Antoinette u l-gwardarobbi tal-Iklin kienu kmamar sħaħ fil-basement tad-dar, li fil-weekend spiss jispiċċaw mimlijin sinjorini jitpittru quddiem mera rettangolari kollha bozoz mad-dawra u ħwejjeġ, parrokki, u tkaken għaddejjin minn id għall-oħra ħa jaraw min se jilbes xiex. Antoinette kellha mijiet ta’ lbiesi, tant li ġieli l-kontestanti tax-shows bħal Miss Sunshine kienu jilbsu kważi biss ħwejjeġ mill-gwardarobba tagħha, qisha l-benefattriċi tat-travestì. Wara joħorġu jiżżagħblu l-Hungry Tiger u jiġu lura l-għada, kulħadd daħna, kollha daħq, żuffjett, ikkampjar, riħa ta’ xorb u sigaretti, u min jorqod ’l hemm u min jorqod ’l hawn. Imma l-parrokki kienu dejjem jidħlu lura ġol-kaxxi tal-kartun roża b’ħabel gold biex iġġorrhom minnu, imqiegħda hemm ġew fuq irjus tondi tal-ġablow li fuqhom Joey kienet tpinġi għajnejn, imnieħer u xufftejn bil-make-up t’Antoinette, u meta jiġu lura miż-żagħbil tal-lejl, kienet taqla’ l-eyelashes foloz u twaħħalhom fuqha. Il-parrokki kienu joħduhom darba fix-xahar il-Village Gossip, għand Manwel u l-Mimì, għal wash u blow dry.

Ottubru 2023

Kontra Tagħna Għaliex Magħna

Joe Gatt

Meta wara sentejn f’idejn il-Franċiżi, fl-1800 l-ġżejjer Maltin sabu ruħhom taħt il-ħakma Ingliża, skont it-Trattat ta’ Amiens kellhom jerġgħu jgħaddu lura għand il-Kavallieri biex ikomplu jmexxuha huma bħala pajjiż “newtrali”. Il-qassisin, in-nutara, l-avukati u l-kummerċjanti Maltin tal-“Congresso”, li sa ftit qabel kienu qed imexxu l-insurrezzjoni kontra l-Franċiżi, beżgħu li dan kien ifisser li malajr jerġgħu jiġu taħthom għax l-Ordni kienet iddgħajfet sew u żgur ma kinitx tiflaħ għal Napuljun. Għalhekk, il-104 membri ta’ dan il-kungress kitbu “Dichiarazione dei Diritti degli Abitanti delle Isole di Malta e Gozo”. Ma kinitx dikjarazzjoni radikali bħal dik tal-Indipendenza ta’ Haiti ta’ sentejn wara, li abolixxiet l-iskjavitù, ċaħdet kull rabta mal-kolonjalisti Ewropej u ħalfet il-libertà jew il-mewt. Dik Maltija kienet dikjarazzjoni liberali bl-eku Illuminista ta’ dik tal-Indipendenza tal-Istati Uniti fl-1776 u tad-“Dikjarazzjoni tad-Drittijiet tal-Bniedem u ċ-Ċittadin” fi Franza, tlettax-il sena wara. F’disa’ punti, id-dikjarazzjoni elenkat speċi ta’ kuntratt. Iktar milli stqarrija ta’ drittijiet indirizzata lejn l-ispirtu etern tal-Bniedem, kien quid pro quo ċar u pragmatiku indirizzat lir-Re tar-Renju Unit tal-Gran Brittanja u l-Irlanda u d-dixxendenti tiegħu bħala sovrani fuq il-gżejjer “għal dejjem”. Dan in-nisel nobbli, min-naħa tiegħu, kellu jagħti lill-pajjiż kostituzzjoni li biha kunsill elett mill-“poplu” ikollu dritt jiġbor it-taxxi u jmexxi ’l-pajjiż. Ir-Re ma kellu jindaħal la fit-tmexxija interna tal-pajjiż u lanqas fil-ħajja reliġjuża tiegħu. In-nies — insomma, “gli uomini liberi” — kellhom id-dritt josservaw liema reliġjon riedu, igawdu l-proprjetà tagħhom u jkunu suġġetti biss għal-Liġi. U għar-Re, li kien il-protettur tar-reliġjon. U għall-Papa, li kellu jkun l-uniku referenza fejn jidħlu affarijiet spiritwali; hu u l-ġenerali tal-ordnijiet monastiċi. Intbagħtet lir-Re Ġorġ III, imma nafu biha għax baqgħu kopji tagħha Malta. Fl-arkivji impekkabbli tal-Gran Brittanja m’hemm ebda ħjiel tagħha. Jekk lir-Re waslitlu, ma nafux x’għamel biha. L-Ingliżi bdew imexxu l-gżejjer bħala dittatorjat militari. Fost l-uffiċjali Ingliżi, li ma taw kas la ta’ din id-dikjarazzjoni u lanqas ta’ appelli oħrajn għall-awtonomija, kien hemm l-ewwel Duka ta’ Wellington li jgħidu li qal: Kieku allura nistgħu nagħtu kostituzzjoni lil bastiment tal-gwerra!

Novembru 2025

Għalhekk Qed Nivvjaġġa bil-Mod #2

Kristina Borg

5310

Qegħdin tard, suppost salpajna fl-erbgħa neqsin kwart, imma fl-erbgħa għadhom qed jgħajtulna biex nibdew nimbarkaw. L-organizzazzjoni tat-terminal malajr tispiċċa fix-xejn meta nitilgħu abbord il-vapur mill-istess post flimkien mal-karozzi. Il-lift bl-ittra ‘E’ — li skont ma jgħid il-boarding pass suppost nieħu biex nitla’ fuq mill-garaxx — bil-ħsara, u nimxi ftit ieħor ’il ġewwa biex nieħu l-lift ‘D’. Nirrifjuta li nitla’ t-taraġ u jinġema’ kju twil b’min jonfoħ u min jiffrustra ruħu. It-terminal kalm u trankwill ma tantx serva ta’ preludju veritier, imma nżomm ftit tal-paċenzja għax din id-darba naf x’għandi nfittex — il-5310. Kabina numru ħamest elef, tliet mija u għaxra, fuq gverta numru ħamsa. Il-kabini għadhom mhux lesti, il-cleaners nisa għadhom qed inaddfu, bramel u moppijiet kullimkien, b’sinjali li jimblukkaw kuritur ’l hemm u kuritur ’l hawn. Tinġema’ folla, ħadd ma jaf fejn jaqbad imur, u l-housekeeper tarma tgħajjat. Għal kull mistoqsija, tgħajjat iktar għax qed intellfuha. Għal mument napprezza u nifhem għala l-GNV minn Palermo għal Genova ġegħluna nevakwaw il-kabina sagħtejn qabel ma ankrajna. Il-kjass u l-paniku li spiċċajna bih dakinhar, hawn qed nibdew bih. Nistgħu noqogħdu biss fiż-żoni komuni, u wieħed mill-uniċi żewġ liftijiet li hawn abbord fuq il-vapur ma jaħdimx. Kulħadd igerger u jiffrustra ruħu iktar, bħallikieku m’hawnx diġà biżżejjed. Ma tantx għandi għażla, insib sufan fil-ġenb u nitqanna’ bil-bagalja u l-basktijiet kollha maġenbi. Aktar kemm għandi seba’ mitt sena biex neħles minnhom fil-kabina! Nixtieq indur u nagħqad b’idi ħafifa, nixtieq noħroġ fuq barra biex insegwi t-tluq u nsellem il-wesgħat ħodor u l-fanal tal-park ta’ Hoe li jsawru l-port ta’ Plymouth. Minflok, nipprova nħares ’il barra minn tieqa mtappna bil-melħ, bix-xemx iddejjaqni tisreġ u b’balla basktijiet tal-plastik tal-passiġġieri l-oħra madwari.

- Djarju 10.05.2025
Loranne Vella

Siġra tas-sakura fil-ġnien ta’ San Anton
Urara qaltli li l-isem Sanshu huwa t-terminu antik li jirreferi għall-provinċji antiki ta’ Satsuma, Ōsumi u Hyūga, li llum jinsabu fil-prefetturi ta’ Kagoshima u Miyazaki fi Kyūshū. Ħafna mill-qrabat tagħha, kemm min-naħa ta’ ommha kif ukoll min-naħa ta’ missierha, huma minn Kagoshima u l-familja tagħha għad għandha rabtiet qawwija m’hemmhekk. In-nies minn Kagoshima kellhom ħafna x’jaqsmu mar-Restawr Meiji fl-aħħar tas-seklu 19 u kienu huma l-fundaturi tal-Ġappun modern. Is-Sanshu Club f’Tokyo nħoloq proprju biex iwettaq riċerka dwar l-istorja, il-kultura u t-tradizzjonijiet ta’ Sanshu, u jaħdem biex jippreserva u jippromovi dan il-wirt. Urara qaltli li għandha ziju, iz-Ziju Izumi, li tgħidx kemm feraħ meta qaltlu li qed tittraduċi ġabra ta’ stejjer minn Malta. Iz-Ziju Izumi huwa membru tas-Sanshu Club u għandu interess kbir fl-istorja tas-Samurai, speċjalment tal-istudenti Samurai mid-dominju fewdali ta’ Satsuma fin-Nofsinhar ta’ Kyūshū li, malli l-Ġappun fetaħ il-bibien għad-dinja ta’ barra, kienu baħħru lejn l-Ewropa u tul il-vjaġġi tagħhom żaru anki l-gżira ta’ Malta.