Lulju 2025

M’hemmx konnessjoni iktar diretta bejnna u bejn artna mill-ikel li nieklu. Id-drawwiet tagħna ta’ kif nieklu, kif nakkwistaw l-ikel, kif inkabbruh, kif insiru nafu x’għandna nieklu u xi rridu nieklu — dawn huma l-modi kif aħna nimmetabolizzaw in-natura ta’ madwarna, kif id-dinja tgħaddi minn ġo fina u ssawwarna. Dan ma nagħmluhx għal rasna, fil-moħbi: għal eluf ta’ snin ilna nagħżlu li, meta nistgħu, nieklu flimkien, fuq l-istess mejda. Dak li nagħmlu bi frott artna rari huwa xi ħaġa li nivvintaw aħna dak il-ħin. Ir-riċetti jgħaddu minn ġenerazzjoni għal oħra, minn pajjiż għal ieħor, minn żmien għal ieħor. Minn fejn jiġi dan il-frott, jekk jiġix minn gżiritna jew jekk jaqsamx nofs id-dinja biex jasal għandna, huwa r-riżultat ta’ proċess storiku twil, ta’ relazzjonijiet ekonomiċi u skambji kulturali, tal-politika ta’ issa u tas-sekli li għaddew. Bil-proġett tagħha Indiġikċina, f’kollaborazzjoni ma’ dal-ġurnal, Nicole Borg qiegħda teżamina r-relazzjonijiet tagħna ma’ dak li nieklu. Tibda mill-kunċett tas-sovranità tal-ikel: kemm għandna kontroll fuq dak li nieklu, kemm nafu dwar dak li qed nieklu, kemm nafu għaliex nieklu dak li nieklu? “Kif nistgħu bl-ikel li nieklu, nissalvagwardjaw is-saħħa tagħna u ta’ artna, imma wkoll is-saħħa ta’ dawk il-ftit nies li permezz tagħhom għandna dan l-ikel?” tkompli tistaqsi Nicole. “Kif nistgħu nieklu b’mod li jħallina nirrifjutaw il-paradigma neoliberali li qed naraw fl-ikel modern, b’mod li jġedded il-wirt? Kif nistgħu nġibu ruħna b’mod li jiffaċilita s-sostenn tal-għajxien għall-bdiewa? Kif nistgħu nieklu b’mod li jgħinna nagħrfu l-iskarsezza tal-ikel Malti bħala effett postkolonjali? Kif nistgħu nerġgħu nindiġenizzaw l-ikel tagħna, billi nimpedixxu l-azzjoni korporattiva u nsaħħu l-interess fil-ġid komuni? Nafu x’ħa jsir minnu l-ikel tagħna?” F’dan il-proġett li jinkludi t-tisjir u ċeni miftuħin għall-pubbliku, Nicole qed tinvestiga l-impożizzjonijiet kolonjali li aljenawna minn artna, u l-pressjonijiet neokolonjali tal-kapitaliżmu kontemporanju. Ikidduha dawk l-ingredjenti — bħar-rummien, il-pjanta tal-bużbież u l-kosbor — li għalkemm artna tfissidna bihom, ninjorawhom u nibqgħu nħalluhom barra mir-riċetti tagħna. Iżda dan mhuwiex proġett li jfittex xi kċina fundamentalista. Kunċett ieħor importanti f’dal-proġett huwa l-ambigwità kulinarja: l-importanza li nagħrfu u nħaddnu l-effetti tal-istorja ta’ pajjiżna u l-bijografija tagħna bħala individwi fuq il-gosti tagħna fl-ikel, u nsibu modi interessanti kif ninkorporawhom fir-riċetti tagħna. Fl-ewwel ċena, pereżempju, Nicole inkludiet fil-menu-manifest tagħha ħelwa tqarmeċ tal-ġunġlien, b’rikonoxximent tan-nostalġija li jħoss missierha għall-ħelu importat u speċjalment, f’dal-każ, il-Mr. Tom.

Mejju 2025

L-Għoxx Mera tar-Ruħ

Glorianne Micallef

Tielgħa t-taraġ il-kbir ta’ San Ġakbu b’ċerta kunfidenza u b’pass mgħaġġel, liebsa libsa bluna b’kull spalletta daqs pala tal-id, jekk taraha jaf taħseb li l-mużew miexi fuqha. Imma fil-fatt, dik il-libsa hija uniformi mislufa mis-sinjura, il-qalziet iżżommu magħluq b’labra tas-sarwan, il-kunfidenza għax dan it-taraġ titilgħu tal-inqas darba kuljum meta tkun xogħol, u l-għaġla għax ilha mill-ħamsa tissaporti bewla. Għax meta seħlet issuġġeriet lis-sinjura biex tagħmel imqar sink u loki fuq wara tal-ħanut, ħaditha bi kbira u allura ma reġgħetx semmietha. It-tfajla ta’ mad-daħla titbissmilha. Anna Maria tistħi minnha. Din taħsibni ’l ħin kollu npixxi u nkakki, taħseb kull meta taraha. U allura biex turiha, lilha, lill-ħitan swar, lit-turisti jitlajjaw, li hi ma tidħolx biss biex tuża l-loki, meta jkollha ftit minuti x’taħli, iddur dawra mas-swali. U issa li ilha kważi ħames snin b’din ir-rutina kważi ta’ kuljum, saret xi ftit familjari mad-dinja żgħira tal-arti fil-pajjiż, u taf x’jogħġobha u x’ma jogħġobhiex. L-arti figurattiva: togħġobha, speċjalment pitturi bl-akkwarelli għax donnhom ikun xi jkun is-suġġett dejjem jagħtuha sens ta’ paċi u jġegħluha tixtieq li tidħol tgħix fihom; l-arti astratta: ħafna drabi ma togħġobhiex imma ġieli nzertat xi biċċa xogħol li qanqlet xi ħaġa ġo fiha. Il-bibiti fil-ftuħ li rarament tinzerta meta tgħaddi fl-aħħar tal-ġurnata: ġieli jogħġbuha ġieli le, skont x’tinzerta. Illum sabet tilqagħha wirja ġdida, li tassumi tnediet is-Sibt filgħaxija u għalekk tilfet il-bibita għax nhar ta’ Sibt tagħlaq il-ħanut fis-siegħa. Fl-ewwel sala, it-titlu tal-wirja mal-ħajt, kull ittra għolja pied tixgħel roża jgħajjat: v i v a v a ġ i n a.

Mejju 2023

Qarn (silta)

Romeo Roxman Gatt

Idi fil-but, insaffar u nixxuttja l-ġebel — dawn kienu xi azzjonijiet oħra li kont ninnota li ma tantx kienu jinżlu sew meta “tifla” iġġib ruħha b’dal-mod. Jien, għall-kuntrarju, kbirt nagħmilhom. Kont insaffar qabel bdejt nitkellem; it-tort mhux tiegħi, żgur li le, iżda ta’ missieri. Allura ma fhimtx kif darba qisu gerger għax kont qed insaffar. La tifla u lanqas tifel mid-dehra ma kont ikkundizzjonat, għasfur l-ewwel u qabel kollox. Probabbli “bilateral gynandromorph” maqsum bl-eżatt min-nofs, naħa waħda tifel u l-oħra tifla. Ifhem, idi fil-but u nixxuttja l-ġebel aħjar milli noqros sorm ta’ xi tfajla bħalma rajt kemm-il darba quddiem il-McDonald’s tal-Belt. Subien għalihom u bniet għalihom, kif jista’ jkun? Reġgħu ħaduni lura fiż-żmien tal-preċett, hemm kienet l-ewwel darba li nnutajt dan il-fenomenu f’ħajti. Irġiel għalihom u nisa għalihom u jien ma kellix ħjiel fejn ħa npoġġi lili nnifsi. L-irġiel jibagħtuni fejn ommi jew in-nanna jew iz-zija, u jien imħawwad għax il-libsa tal-preċett kont inżajtha mal-ewwel ċans wara l-quddiesa, u minflokha lbist salopettes bil-bermuda, qisni baħri mingħajr tpinġija. Ovvjament kont għadni wisq żgħir. Rari ltqajt ma’ xi raġel li bellahni jew ispirani li nkun hu jew bħalu, speċjalment mill-karattru. Iċ-ċajt vojt qatt ma daħħaqni speċjalment meta kien ikun sessist, omofobiku jew razzist; iżda mid-dehra l-irġiel kienu kburin sew b’dil-ħila tagħhom. Probabbilment għalhekk dabbruni lejn ommi, in-nanna jew iz-zija. Jien, la meta kont żgħir u lanqas issa li kbirt ma affaxxinani daċ-ċajt, pjuttost sensittiv ħafna għalih u jimlieni b’rabja kbira. Iċ-ċajt m’għandux isir għad-detriment ta’ nies oħra u l-biċċa l-kbira taċ-ċajt li smajt kien kollu kemm hu hekk. Nassigurakom li nħobb nidħaq u wiċċi mhux dejjem serju. Ħasra li n-nisa Maltin tal-ġenerazzjoni tan-nanna u ta’ ommi kienu mħarrġin minn ċkunithom jitkellmu fuq id-dar u t-tindif, tfal, ikel u mard. Għax kieku kont inkun kuntent bilqiegħda ħdejhom. Ommi wkoll kienet tixba’ b’dad-diskors, miskina kellha raġun. U mid-dehra għadu jsir sal-lum dal-paroli. Nieħu gost meta tgħidli, “Imnalla kien l-inbid.” Niggustaha u tferraħni meta tgħidli hekk. Dejjem naqbeż għaliha minn meta kont żgħir, imma meta kbirt bdejt nagħmel dan b’mod iktar politiku. Missieri jieħu għalih għax jgħidli li qatt ma naqbeż għalih. Dan mhux il-każ. Jien u ommi niġġieldu l-iktar fuq il-Knisja. Dejjem ngħidilha li jien kontra l-istituzzjoni għaliex fidi għandi u nitlob u nemmen li hemm Alla — Alla Trans ovvjament. Tibqa’ tipprova tiddefendiha u ngħidilha, “kif jista’ jkun tiddefendi dawk li huma tant kontra nies bħalek u bħali?”

Lulju 2023

Il-Lanza, il-Labra, il-Qoffa, l-Azzarin

Loranne Vella

Minħabba l-istat frammentarju tal-poeżiji ta’ Saffo, ġieli kulma fadal minn vers huwa nofs kelma, u hemm opinjonijiet differenti dwar x’setgħet kienet il-kelma sħiħa; aħseb u ara dwar x’seta’ kien il-bqija tal-vers, jew il-bqija tal-poeżija nnifisha. Fin-noti ta’ wara, Bartolo jispjega l-għażliet tiegħu, u r-raġunijiet għalihom, ta’ kliem fejn ma kienx ċar jekk fuq il-papiru fejn instabet dik in-nofs kelma — mhux sħiħa minħabba qasma fil-papiru stess — hijiex kelma jew oħra. Jispjega wkoll id-diffikultajiet li ltaqa’ magħhom huwa u jipprova jqarreb il-ħsieb ta’ Saffo għall-mod kif kieku jingħad bil-Malti, bħal pereżempju f’każ fejn jintuża l-infinittiv tal-verb fil-futur, li bil-Malti m’għandniex kelma waħda għal dil-forma. Drabi oħrajn, id-diffikultà toħroġ mill-fatt li l-kelma, avolja sħiħa, mhux ċara biżżejjed biex tinqara sew u kien hemm papirologi li għamlu traskrizzjoni differenti tagħha. Fl-ewwel vers tal-ewwel poeżija hemm kelma li tista’ tkun jew “poikilothron” — tron ikkulurit — jew “poikilophron” — moħħ ikkulurit. Skont x’jagħżel it-traduttur se toħroġ tifsira li ssegwi l-interpretazzjoni tiegħu: “poikilothron”, li jagħżel Bartolo, toħloq il-vers “Afroditi dejjiema tat-tron intarsjat” u aħna u naqrawh nimmaġinaw l-injam lussuż ikkulurit li fuqu tpoġġi Afroditi. L-istess tifsira narawha fil-verżjoni Franċiża ta’ Renée Vivien tal-1903: “Toi dont le trône est d’arc-en-ciel, immortelle Aphrodita”. Iżda kieku għażel li jsegwi l-verżjoni l-oħra li tinsab fil-manuskritti, “poikilophron”, kif għamlu tradutturi oħrajn, bħal pereżempju Anne Carson fl-2002, il-vers jinbidel għal dan: “Deathless Aphrodite of the spangled mind”. Liema waħda kellha f’rasha Saffo? Sa ma titfaċċa biċċa papiru oħra mhux se jkollna risposta u għalhekk dawn iż-żewġ realtajiet ta’ Saffo huma possibbli jeżistu fl-istess ħin, fejn waħda ma tikkanċellax lill-oħra. Jeżistu t-tnejn mhux f’dinjiet paralleli jew alternattivi, jew fil-livell kwantistiku, iżda f’verżjonijiet u traduzzjonijiet li rriżultaw minn deċifrazzjoni u interpretazzjoni differenti tal-fdalijiet tal-papiri, fatt li jkompli jżid mal-faxxinu ta’ kif nesperjenzaw ix-xogħol ta’ Saffo.