Novembru 2025

Ħaġa ironika li l-isem “Boffa” llum il-ġurnata huwa assoċjat iktar mal-isptar, milli mal-politiku li għalih ġie msemmi. Pawlu Boffa kien wieħed minn dawk il-politiċi li, qabel l-era tal-politiku professjonali, kienu jsibu ruħhom involuti fit-tmexxija tal-pajjiż permezz tar-relazzjonijiet li joħolqu mal-pazjenti tagħhom, u minħabba l-kuxjenza soċjali mniggża minn din l-opportunità li jixhdu l-qagħda li fih kienet tgħix il-parti l-kbira tan-nies. Boffa kien magħruf għal kemm kien persuna ġentili; kif ġew l-affarijiet, forsi kien ġentili wisq għall-politika mqanqla tas-seklu għoxrin. L-isptar inbena fl-1919 biex jieħu ħsieb il-baħrin Ingliżi, imbagħad fis-sebgħinijiet reġa’ nfetaħ mid-Dipartiment tas-Saħħa, b’taqsimiet tal-onkoloġija, id-dermatoloġija u l-veneroloġija. Malajr ħa l-fama ta’ xi mkien li minnu ma toħroġx ħaj. Fl-esej tagħha “Minn Ħarstek Twila Sa Boffa”, Claudia Gauci tgħarraf lil missierha li se joħduh l-Isptar Boffa. “Mela spiċċajt jien!” hija r-risposta skjetta tiegħu. L-Isptar Boffa, tikteb Claudia, “għandu dak il-velu sewdieni ta’ diqa u malinkonija mdawwar ma’ ismu.” L-assoċjazzjoni iktar riċenti ma’ dawk is-snin bizzarri tal-Covid ma għamlu xejn biex itaffulu din l-awra. “Boffa” huwa wieħed minn dawk il-postijiet f’Malta li akkwistaw toqol immens, toqol li hu identifikat direttament ma’ fażijiet, jew sitwazzjonijiet, partikolari ta’ ħajjitna. F’“Ġilda”, li ppubblikajna f’Ġunju tal-2023, Kurt Borg isemmi l-Ingieret. “Fil-kruha tagħha togħġobni dik il-kelma. Ma ridux jibqgħu jsejħulu hekk dak il-post, għax dik il-kelma saret meqjusa qisha derogatorja… Dal-kliem — ħaduh l-Ingieret, tellgħuh Frankuni — sar mimli stigma maż-żmien, imma fih innifsu dal-kliem għandu konnotazzjonijiet storiċi…” It-traġitt bejn il-post, il-kunċett u l-kelma huwa wieħed faċli, għalkemm mhux dejjem prevedibbli. Daqqiet il-kelma ttaffi mit-toqol tal-kunċett. Claudia tikteb li l-kelma “Boffa” kienet saret ewfemiżmu għall-kanċer innifsu, “ewfemiżmu mlissen kemm kemm jinstema’ u warajh spiss jaqa’ skiet waħxi u l-ħars ikun vag għax l-implikazzjoni hija spjetata u tbeżża’.” Kultant il-kelma taħdem bħala diżfemiżmu, tagħmel is-sitwazzjoni agħar, bħalma “Frankuni” hija parti mill-istigma kkumplikata li għadha mkebba mal-mard mentali. It-toqol tal-post jaf ikun parti mit-toqol tal-mard. “Ħadt pjaċir meta l-istejġ tal-linja f’Ħal Farruġ semmewh hekk,” jgħid Kurt dwar l-Ingieret, “għax hekk kien isejjaħlu l-bużnannu.” L-isem jaf ukoll jinstema’ inqas tqil meta l-ħasda tkun għaddiet u li jibqgħalna huwa l-faraġ taż-żmien.

Settembru 2024

Il-Magna tal-Qari

Joe Gatt

Għal żmien twil, il-magni se jkomplu jipproduċu testi banali. Għal żmien twil se jkunu tajbin biss biex jiktbu r-rapporti finanzjarji u d-deskrizzjonijiet tat-tqassim tal-kmamar tad-djar għall-bejgħ. Imbagħad bil-mod il-mod jibdew jipproduċu testi li kapaċi jsibu posthom fit-truf medjokri tal-finzjoni tal-ġeneru, u għad ikun hemm bosta qarrejja li jsibu żvog u forsi anki faraġ fil-proża mhux wisq impenjattiva tagħhom. Biż-żmien, jibdew jitfaċċaw l-opinjonijiet fuq il-websites tal-gazzetti, jgħidulna li fil-fatt dawn it-testi l-ġodda mhumiex ħżiena daqskemm taħseb eh, li fil-fatt dejjem qed isiru aħjar. Xorta waħda mhux se naqbdu u naċċettawhom hekk, f’daqqa waħda. Kultant ikun hemm pass ’il quddiem u tnejn lura. Forsi t-testi awtomatizzati jkunu moda għal xi żmien, imbagħad wara l-voga għall-awtomazzjoni letterarja, inkunu rridu nerġgħu lura għall-kitba maħduma bl-id; bħalma kien ġralna bin-Nescafé. L-esperimentazzjoni u l-innovazzjoni jkunu ppreġjati aktar minn qatt qabel għax jitqiesu kapaċitajiet unikament umani. Imma eventwalment anki dan se jitgħallmu l-magni. Xi darba se jitgħallmu jinterzjaw l-innovazzjoni mal-patrimonju, se jkunu jafu jużaw il-lingwa ta’ kuljum u l-idjoma letterarja u jikkuntrarjawhom biżżejjed biex jibnu xogħlijiet fil-lingwa li joħolqulna dinjiet ġodda fiex ngħammru, toroq ġodda fejn jimraħ moħħna, modi ġodda kif naqsmu qalbna u kif nippruvaw nikkunslawha. Jgħallmuna nixxennqu għal affarijiet li qatt u qatt ma jista’ jkollna għax ikunu xewqat ifformati fuq il-pjan metafiżiku tagħhom. Forsi dan kollu se jieħu ħafna żmien. Forsi se jieħu ħamsin sena, jew mitt sena, jew elf; imma xi darba żgur se jkollna magna, intelliġenza artifiċjali, li tkun kapaċi tikteb rumanzi u esejs u bijografiji u poeżiji u tagħmel traduzzjonijiet li jkollhom dik il-kwalità misterjuża li aħna nagħrfu bħala letteratura, u dan tagħmlu fuq livell li qatt ma nkunu rajna qabel.

Novembru 2025

Għalhekk Qed Nivvjaġġa bil-Mod #2

Kristina Borg

5310

Qegħdin tard, suppost salpajna fl-erbgħa neqsin kwart, imma fl-erbgħa għadhom qed jgħajtulna biex nibdew nimbarkaw. L-organizzazzjoni tat-terminal malajr tispiċċa fix-xejn meta nitilgħu abbord il-vapur mill-istess post flimkien mal-karozzi. Il-lift bl-ittra ‘E’ — li skont ma jgħid il-boarding pass suppost nieħu biex nitla’ fuq mill-garaxx — bil-ħsara, u nimxi ftit ieħor ’il ġewwa biex nieħu l-lift ‘D’. Nirrifjuta li nitla’ t-taraġ u jinġema’ kju twil b’min jonfoħ u min jiffrustra ruħu. It-terminal kalm u trankwill ma tantx serva ta’ preludju veritier, imma nżomm ftit tal-paċenzja għax din id-darba naf x’għandi nfittex — il-5310. Kabina numru ħamest elef, tliet mija u għaxra, fuq gverta numru ħamsa. Il-kabini għadhom mhux lesti, il-cleaners nisa għadhom qed inaddfu, bramel u moppijiet kullimkien, b’sinjali li jimblukkaw kuritur ’l hemm u kuritur ’l hawn. Tinġema’ folla, ħadd ma jaf fejn jaqbad imur, u l-housekeeper tarma tgħajjat. Għal kull mistoqsija, tgħajjat iktar għax qed intellfuha. Għal mument napprezza u nifhem għala l-GNV minn Palermo għal Genova ġegħluna nevakwaw il-kabina sagħtejn qabel ma ankrajna. Il-kjass u l-paniku li spiċċajna bih dakinhar, hawn qed nibdew bih. Nistgħu noqogħdu biss fiż-żoni komuni, u wieħed mill-uniċi żewġ liftijiet li hawn abbord fuq il-vapur ma jaħdimx. Kulħadd igerger u jiffrustra ruħu iktar, bħallikieku m’hawnx diġà biżżejjed. Ma tantx għandi għażla, insib sufan fil-ġenb u nitqanna’ bil-bagalja u l-basktijiet kollha maġenbi. Aktar kemm għandi seba’ mitt sena biex neħles minnhom fil-kabina! Nixtieq indur u nagħqad b’idi ħafifa, nixtieq noħroġ fuq barra biex insegwi t-tluq u nsellem il-wesgħat ħodor u l-fanal tal-park ta’ Hoe li jsawru l-port ta’ Plymouth. Minflok, nipprova nħares ’il barra minn tieqa mtappna bil-melħ, bix-xemx iddejjaqni tisreġ u b’balla basktijiet tal-plastik tal-passiġġieri l-oħra madwari.