Marzu 2025

Ħaġa stramba li ffissajna fid-demm bħala metafora għal dak li verament jagħmilna min aħna. Għal xi ħaġa li hija fl-iktar parti intima tagħna, ngħidu li qiegħda f’demmna. Fejn naraw ix-xebh, ngħidu li d-demm jiġbed. Imbagħad meta xi ħadd fundamentalment ma naħmluhx, ngħidu li m’għandniex demm miegħu, li demmu jsawwatna, li għandna f’demmna għalih. Demmu ma jiġbidniex. Id-demm huwa metafora stramba għall-identità għax ilna nafu li, ħlief għal ftit kategoriji wisgħin, id-demm huwa funġibbli. Jekk nitilfu ħafna minnu f’inċident jew waqt operazzjoni, il-bank tad-demm ikun lest jipprovdilna d-demm ta’ ħaddieħor biex iġibna f’tagħna. Demm ta’ ħafna nies imħallat flimkien. Jekk ikollna xi marda serja li taffettwana sistemikament, nistgħu anki nbiddlu d-demm kollu ta’ ġisimna. Ira Melkonyan hija artista u bijologa Ukrena-Maltija li, fix-xogħol performattiv tagħha, tuża l-għarfien fil-mikrobijoloġija u l-viroloġija biex tesplora kif nistgħu nispiraw ruħna mis-sistemi bijoloġiċi sabiex insibu modi ġodda kif neżistu fid-dinja. Li d-demm ikun f’postu hija d-definizzjoni ta’ li nkunu ħajjin. Fix-xogħol performattiv ta’ Ira, il-fluwidi bijoloġiċi huma l-protagonisti. Narawhom f’tubi trasparenti għaddejjin minn kontenitur għall-ieħor, minn pompa għall-oħra. Meta fl-2022 bdiet l-invażjoni fuq skala kbira tal-Ukrajna mir-Russja, il-kwistjonijiet dwar id-demm, it-tixrid tiegħu, ħadu urġenza ġdida. Id-demm ma kienx qed jitħalla f’postu. Ira, kontra qalbha, kellha tibda taħseb dwar il-fruntieri, u bdiet iżżomm djarju. Meta, ftit xhur wara, bdiet taħdem f’laboratorju tad-demm, il-ħsieb tagħha sab immaġnijiet lesti għal fejn kienet qiegħda tmur bil-ħsieb u l-ħolm tagħha. “Kemm hu potenti dal-likwidu bijoloġiku! U dal-post hawnhekk hu kollu dwar fruntieri, kontroll, konteniment. Fruntieri li d-demm ma jistax jaqsam.” Il-waħx tal-gwerra qatt mhu ’l bogħod wisq. Mill-Olanda fejn tgħix tirċievi l-aħbarijiet kemm mill-Ukrajna, fejn għad hemm qrabatha, kif ukoll minn Malta, fejn hemm il-familja immedjata tagħha. “Ommi qed tkun isterikament imbeżżgħa għalija. U jien bdejt nittieħed ukoll mill-inkwiet tagħha. Fejn tibda hi u fejn nibda jien qed jisfumaw.” Id-djarju huwa proverbjalment l-iktar forma intima ta’ kitba, l-iktar espressjoni individwali, mhux talli miktuba minn persuna waħda imma talli intenzjonata biex tinqara minn persuna waħda; il-konteniment tal-ħsieb huwa assolut. Anki fid-djarju letterarju, għalkemm qed niftħu din il-kitba għall-qarrejja, dawn jafu li din hija ħajja waħda, ta’ persuna waħda fid-dinja. Id-djarju ta’ Ira li se nibdew nippubblikaw minn dax-xahar huwa fil-fatt ukoll id-djarju tal-qalba tiegħu fil-Malti, djarju li żammet Noah Fabri waqt li kienet qed tittraduċi l-kitba ta’ Ira. “Mingħajr ma ridt, jien u nittraduċi bdejt niftakar fejn kont jien fil-ġranet li ssemmi Ira fid-djarju.” It-traduzzjoni nnifisha hija għodda ta’ taħlit, iċċajpar il-fruntieri bejn il-lingwi. Il-ħsieb, id-demm tal-kitba, jaf jgħaddi minn kittieba għal oħra, minn ilsien għal ieħor, daqskemm id-demm jaf jaqsam il-fruntieri.

Mejju 2023

Qarn (silta)

Romeo Roxman Gatt

Idi fil-but, insaffar u nixxuttja l-ġebel — dawn kienu xi azzjonijiet oħra li kont ninnota li ma tantx kienu jinżlu sew meta “tifla” iġġib ruħha b’dal-mod. Jien, għall-kuntrarju, kbirt nagħmilhom. Kont insaffar qabel bdejt nitkellem; it-tort mhux tiegħi, żgur li le, iżda ta’ missieri. Allura ma fhimtx kif darba qisu gerger għax kont qed insaffar. La tifla u lanqas tifel mid-dehra ma kont ikkundizzjonat, għasfur l-ewwel u qabel kollox. Probabbli “bilateral gynandromorph” maqsum bl-eżatt min-nofs, naħa waħda tifel u l-oħra tifla. Ifhem, idi fil-but u nixxuttja l-ġebel aħjar milli noqros sorm ta’ xi tfajla bħalma rajt kemm-il darba quddiem il-McDonald’s tal-Belt. Subien għalihom u bniet għalihom, kif jista’ jkun? Reġgħu ħaduni lura fiż-żmien tal-preċett, hemm kienet l-ewwel darba li nnutajt dan il-fenomenu f’ħajti. Irġiel għalihom u nisa għalihom u jien ma kellix ħjiel fejn ħa npoġġi lili nnifsi. L-irġiel jibagħtuni fejn ommi jew in-nanna jew iz-zija, u jien imħawwad għax il-libsa tal-preċett kont inżajtha mal-ewwel ċans wara l-quddiesa, u minflokha lbist salopettes bil-bermuda, qisni baħri mingħajr tpinġija. Ovvjament kont għadni wisq żgħir. Rari ltqajt ma’ xi raġel li bellahni jew ispirani li nkun hu jew bħalu, speċjalment mill-karattru. Iċ-ċajt vojt qatt ma daħħaqni speċjalment meta kien ikun sessist, omofobiku jew razzist; iżda mid-dehra l-irġiel kienu kburin sew b’dil-ħila tagħhom. Probabbilment għalhekk dabbruni lejn ommi, in-nanna jew iz-zija. Jien, la meta kont żgħir u lanqas issa li kbirt ma affaxxinani daċ-ċajt, pjuttost sensittiv ħafna għalih u jimlieni b’rabja kbira. Iċ-ċajt m’għandux isir għad-detriment ta’ nies oħra u l-biċċa l-kbira taċ-ċajt li smajt kien kollu kemm hu hekk. Nassigurakom li nħobb nidħaq u wiċċi mhux dejjem serju. Ħasra li n-nisa Maltin tal-ġenerazzjoni tan-nanna u ta’ ommi kienu mħarrġin minn ċkunithom jitkellmu fuq id-dar u t-tindif, tfal, ikel u mard. Għax kieku kont inkun kuntent bilqiegħda ħdejhom. Ommi wkoll kienet tixba’ b’dad-diskors, miskina kellha raġun. U mid-dehra għadu jsir sal-lum dal-paroli. Nieħu gost meta tgħidli, “Imnalla kien l-inbid.” Niggustaha u tferraħni meta tgħidli hekk. Dejjem naqbeż għaliha minn meta kont żgħir, imma meta kbirt bdejt nagħmel dan b’mod iktar politiku. Missieri jieħu għalih għax jgħidli li qatt ma naqbeż għalih. Dan mhux il-każ. Jien u ommi niġġieldu l-iktar fuq il-Knisja. Dejjem ngħidilha li jien kontra l-istituzzjoni għaliex fidi għandi u nitlob u nemmen li hemm Alla — Alla Trans ovvjament. Tibqa’ tipprova tiddefendiha u ngħidilha, “kif jista’ jkun tiddefendi dawk li huma tant kontra nies bħalek u bħali?”

April 2024

Persjani

Aaron Aquilina

Ħa niktibha hawnhekk forsi nikser iċ-ċirku vizzjuż. Fi kliem Keats, il-kapaċità negattiva hi li tkun “kapaċi toqgħod fl-inċertezzi, Misteri, dubji, bla ebda ġiri antipatku wara l-fatti u r-raġuni”. Dan kunċett antik, simili għat-trankwillità, jew ataraxia. Ix-Xettiku Sextus Empiricus u dawk kollha li ġew warajh jissuġġerixxu li din tiġi mill-bilanċ, mill-equipollence (jew għall-inqas hekk isostnu t-tradutturi li għandha tinqaleb il-kelma ἰσοσθένεια). Dan kollu jingħata ħafna iktar kulur u kumplessità minn Husserl bil-kunċett tal-epoché. Keats jgħid, allura, li l-aqwa karatteristika tal-kittieb — u skontu, l-aqwa eżempju ta’ dan huwa Shakespeare — hi l-kapaċità li jkunu jafu li ma jafux, u li jibqgħu f’din il-“ma nafx”, f’din il-boqqaġni, bla ebda attentat għall-għerf u t-teleoloġija. Kif għedt qabel: il-“jien” ta’ Keats la tifhem u lanqas tispjega. Forsi din il-kapaċità negattiva ta’ Keats taf tagħtini xi forma ta’ risposta għall-mistoqsija li dejjem insib ruħi nistaqsi: il-baħar ukoll ħabs? Il-fatt li Malta mdawra bl-ilma: ċella jew ħelsien? Għalkemm postijiet bħall-Awstralja jew ir-Renju Unit huma wkoll imdawrin bl-ibħra u l-oċeani, naħseb kollha kemm aħna nifhmu li post bħal Malta każ kemxejn speċjali. U kemm hi kbira Malta? Għax it-topografija tal-ġebel u l-baħar tifforma wkoll it-topografija kunċettwali-personali tagħna. Il-leġiżlazzjonijiet differenti li jaqsmu l-baħar ta’ madwarna — tal-baħar territorjali, taż-żona kontigwa, taż-żona esklużiva tas-sajd — kollha jqisuna b’kejl differenti. Fuq l-art dil-problema ma ssibx sodezza (niftakru ftit fil-ġuriżdizzjonijiet diversi u mħawdin tal-gvern, tal-knisja, tal-privat), u allura ovvja li nsibu ruħna nixtarru, bla qatt ċertezza, l-oriġini u l-identità tagħna, il-Maltiżmu tagħna mċaflas minn litanija ta’ karatteristiċi li huma fl-istess ħin riġidi daqs iż-żonqor u flessibbli daqs il-mewġ.