Djarju

Fi tfuliti, meta kont għadni ngħix ħdejn il-baħar, kull filgħaxija kont immur nimxi mal-kosta bla ma ngħid ’il ħadd. Mixja mgħaġġla mhux illajmata, nibdieha bin-niżla lejn il-bajja, imbagħad nerħi lejn il-lemin u nibqa’ dieħla ’l ġewwa, naqbeż ir-ramla u ninżel fuq il-blat. ’Il fuq minni stajt nisma’ l-ilħna, it-taħbit u t-tektik tal-boċċi tal-logħob. Iżda moħħi kien biss fuq il-pass li jmiss jien u ntawwal riġlejja biex nevita l-blat ippuntat u l-ħofor mimlijin ilma qiegħed. Nieqaf ħdejn is-salini, inserraħ saqajja fuq ix-xoffa ta’ ħawt minnhom, inħares daqqa minn naħa daqqa minn oħra biex nilmaħ l-ilwien ikanġu tal-kristalli tal-melħ fid-dawl ta’ nżul ix-xemx, imbagħad lejn il-baħar. Kont nistħajjel li l-fetħa tal-baħar quddiemi għad xi darba tittiekel gidma gidma u nkun jien li nibqa’ bil-ġuħ. Nimxi fuq il-ħitan baxxi minquxa fil-blat ta’ madwar l-għanqbuta ta’ ħwat kwadri wieħed maġenb l-ieħor, nipprova ma naqa’ fl-ebda wieħed minnhom. Xi darba ma kien hawn xejn ħlief il-kristalli jleqqu tal-melħ li l-baħar u x-xemx kienu joffru ’l-art. Bdew jieqfu mal-kosta l-baħħara jiġbru l-melħ biex jerfgħu fih il-laħam, il-ħut u l-ġlud ħa jservuhom għal żmien ieħor. It-tmelliħ fost l-eqdem taħwir tal-ikel, u l-imluħa waħda mill-ħames togħmiet li kapaċi ntiegħmu. Insalata mhix ħlief werqa mmellħa. Immellħu l-ilma tax-xorb sa ma jtiegħem ilma baħar u nsejħulu salmura; nimmarinaw il-laħam biex inrattbuh u ntejbuh ħa nomogħduh bi pjaċir. Jekk ma niklux melħ nimirdu, jekk nieħdu wisq immutu. Bil-melħ issiġillajna ftehim bejnietna, roxxejnieh biex nuru ’l Alla li nafdaw fih. Bnejna toroq għall-melħ biss, bih xtrajna, begħna, partatna, għamilna l-kummerċ. Bdejna gwerra minħabba l-melħ. Ħkimna rħula, ħraqnielhom id-djar u ksejnielhom l-uċuħ tar-raba’ bil-melħ biex xejn ma jikber u jmut bil-ġuħ kull min kien fadal ħaj. Morna x-xogħol u fl-aħħar tax-xahar tawna salarju, mil-Latin: salarium, sal, melħ. Bħalma fehem tard wisq Mida, id-deheb tgħaddi mingħajru, il-melħ le. Fit-Tramuntana tal-gżira, ’il bogħod ’il bogħod, kont naf li hemm raħal imsemmi għall-melħ ’ħabba s-salini li m’għadx hemm u l-bur salmastru li sal-lum hemm għadu.