Jien inbati mill-ażma, allura forsi ġejt affettwat minn sens ta’ solidarjetà ażmatika meta rajt il-filmat tal-qtil ta’ Eric Garner. Garner inqatel fis-17 ta’ Lulju, 2014 fi Staten Island, ġewwa l-belt ta’ New York, meta uffiċjal tad-Dipartiment tal-Pulizija ta’ New York City żammu minn għonqu bħal f’morsa għal bejn madwar ħmistax u dsatax-il sekonda waqt li kien qed jarrestah. Il-kliem “Ma nistax nieħu nifs” — li Garner leheġ tmien darbiet, kull darba jinstema’ inqas, sa ma miet — kien ripetut minn eluf ta’ dimostranti madwar il-pajjiż kollu fix-xhur ta’ wara.
F’ħafna modi, dan il-kliem jesprimi s-sentiment ġenerali ta’ żminijietna: qtugħ ta’ nifs fiżiku u psikoloġiku kullimkien, fil-bliet kbar fgati mit-tniġġis tal-arja, fil-kundizzjoni soċjali prekarja tal-maġġoranza tal-ħaddiema sfruttati, fil-biża’ pervażiv ta’ vjolenza, gwerra, u aggressjoni. Trump huwa l-imperatur perfett għal dan l-imperu barokk ta’ vulgarità bla rażan, ipokrezija glamoruża, u tbatija siekta, imferrxa.
Ir-respirazzjoni hija suġġett li ser tgħinni niddiskuti l-kaos kontemporanju tagħna u nfittex ħarba mill-katavru tal-kapitaliżmu. Nibda billi naqra lil Friedrich Hölderlin.
Hölderlin jappartjeni għat-tradizzjoni Ġermaniża tar-Romantiċiżmu, iżda t-traġitt tiegħu jvarja mill-idealiżmu għax jopponi l-interrogazzjoni ironika tar-Realtà għall-istil assertiv Hegeljan tar-razzjonaliżmu djalettiku. Hegel għażel it-triq tal-bigottiżmu, il-bigottiżmu modern tal-Istorja kkonċepita bħala l-attwazzjoni tal-Verità.
Hölderlin ma kienx tali bigott, u ma segwiex din il-mogħdija li twassal għal delużjoni storika. F’“Mnemosyne”, jikteb, “Sinjal aħna, mingħajr interpretazzjoni / Mingħajr uġigħ aħna u kważi / Tlifna lsienna f’artijiet barranin.”
Hegel, li kien kollega ta’ Hölderlin tul is-snin universitarji tagħhom f’Tübingen, isib it-twaħħid tal-bniedem fil-kunċett, u fl-“avverar” storiku tal-kunċett. Hölderlin ma jaqax fin-nasba tal-Aufhebung (sublazzjoni) ta’ Hegel. Ma tagħmihx il-fidi tal-idealiżmu fir-realizzazzjoni storika tal-Geist (spirtu). Il-bażi tiegħu biex jifhem ir-realtà mhix Geschichte (l-Istorja), iżda Begeisterung (ispirazzjoni). Hölderlin intuwixxa li n-nisġa intima tal-eżistenza hi li tieħu n-nifs: ir-ritmu poetiku.
Jien beħsiebni nenfasizza hawn it-tifsira ontoloġika tar-“ritmu”: fundamentalment, ir-“ritmu” jirreferi mhux biss għall-emissjonijiet vokali jew għall-ħoss tal-materja akustika, iżda wkoll għall-vibrazzjoni tad-dinja. Ir-ritmu huwa l-vibrazzjoni l-aktar interna tal-kosmu. U l-poeżija hija tentattiv biex tixgħel din il-vibrazzjoni kosmika, din il-vibrazzjoni temporali li dejjem ġejja u ġejja u ġejja.
Il-filosofija mistika Buddista tiddistingwi bejn il-kliem bis-Sanskrit shabda u mantra. Shabda hija kelma li tfisser il-ħsejjes ordinarji tad-diskors użati biex jindikaw oġġetti u kunċetti fl-iskambju normali ta’ sinifikati operattivi. Mantra, min-naħa l-oħra, hija ħoss vokali li jqanqal il-ħolqien ta’ xbihat mentali u tifsiriet sensibbli. Filwaqt li shabda taġixxi fuq il-livell tal-ktajjen operattivi tal-komunikazzjoni funzjonali ta’ kuljum, mantra taġixxi fuq ir-ritmu tal-ġisem u r-relazzjoni tiegħu mas-semjosfera — li hija s-sors tad-dinja umana. Ātman, f’din il-filosofija, hija n-nifs singulari ta’ kull organiżmu sensittiv u konxju; prana hija l-vibrazzjoni kosmika li aħna nipperċepixxu bħala ritmu.
F’“Anmerkungen zur Antigonä” Hölderlin jopponi loġika poetika għal-loġika kunċettwali fl-idealiżmu emerġenti ta’ dak iż-żmien. Kontra l-panloġiżmu ta’ Hegel, Hölderlin huwa favur speċi ta’ panpoetiċiżmu. M’għandniex inwarrbu din il-pożizzjoni bħala sempliċement patetiċiżmu Romantiku, għax hemm ċentralità filosofika profonda fis-suġġeriment ta’ Hölderlin. Hölderlin irid ifisser li l-poeżija hija l-fluss semjotiku li jemana l-perċezzjoni u l-forom narrattivi li jsawru l-isfera komuni tal-esperjenza. Ir-realtà, fi kliem ieħor, hija l-isfera tal-interazzjoni u l-komunikazzjoni umana li tnixxi l-lingwa u tirfina l-poeżija. Il-poeżija tibni u tnissel l-istrati tal-mitopoeżi: hija l-ispirazzjoni tal-immaġinazzjoni soċjali u tal-politika tad-diskors. Fi kliem Hölderlin, “il-poeti jistabbilixxu x’jibqa’.” Respirazzjoni u semjożi: din hija l-koppja kunċettwali li nixtieq nikkunsidra sabiex nifhmu xi ħaġa mill-kaos kontemporanju tagħna.
Il-kaos u r-ritmu huma l-linja ta’ ħsieb ewlenija ta’ dan il-ktieb, li jterraq fl-apokalissi ta’ żmienna: fit-tieni deċennju tas-seklu wieħed u għoxrin, il-pajsaġġ mentali u x-xena soċjali huma mgħarrqa minn flussi ta’ skuntentizza u vjolenza. Fil-poeżija tiegħu, Hölderlin jipprevedi l-kaos tal-modernità u n-nuqqas ta’ nifs li ġej. Hija problema ta’ kejl, jgħid hu. M’hemm l-ebda kejl f’din l-art, għalhekk is-sens ta’ kejl tagħna (ir-ritmu) huwa biss projezzjoni tan-nifs tagħna: il-poeżija. Huwa għalhekk li l-bniedem jgħix poetikament, għalkemm “jistħoqqlu” mod ieħor. Hölderlin: “Jista’ bniedem iħares ’il fuq / Mit-tbatija totali ta’ ħajtu / U jgħid: Ħa nkun ukoll / Bħal dawn [allat]? Iva. Sakemm iddum it-tjubija, / Safja, ġewwa qalbu, jista’ jkejjel lilu nnifsu bil-ferħ / Kontra d-divin.”
Il-poeżija bħala eċċess
X’inhi l-poeżija? Il-bnedmin għala jiftiehmu poetikament bil-kliem, il-ħsejjes, u s-sinjali viżwali? Għaliex niżżerżqu lil hinn mil-livell konvenzjonali tas-semjożi? Għaliex inħollu s-sinjali mill-qafas ta’ skambju stabbilit tagħhom?
Hölderlin jikteb, “Miżgħud bil-mertu, iżda poetikament / Il-bniedem jgħammar fuq din l-art.” L-att poetiku qiegħed hawn kuntrarju għal dak li l-bniedem “jistħoqqlu”, jimmerita. X’inhu l-mertu? Naħseb li l-mertu huwa l-kwalità ta’ li int tkun denju, li jistħoqqlok tifħir jew premju, il-kwalità li tkun tlaħħaq mal-valuri (konvenzjonali) ta’ individwi f’xenarji soċjali partikolari.
L-esseri soċjali għandhom, xi ftit jew wisq, il-merti tagħhom. Jistħoqqilhom rikonoxximent hekk kif jiskambjaw kliem u azzjonijiet b’mod denju, u jirċievu ftehim reċiproku bħala speċi ta’ ħlas morali, konferma tal-post tagħhom fit-teatru tal-iskambju soċjali. Merti u ħlasijiet morali u rikonoxximent huma parti mill-isfera konvenzjonali. Meta l-bnedmin jiskambjaw kliem fl-ispazju soċjali, jassumu li kliemhom għandu tifsiriet stabbiliti li jipproduċu effetti prevedibbli. Madankollu, aħna wkoll kapaċi llissnu kliem li jkisser ir-relazzjoni stabbilita bejn is-sinifikatur u s-sinifikat, u jiftaħ possibbiltajiet ġodda ta’ interpretazzjoni, orizzonti ġodda ta’ tifsir.
Fl-aħħar versi tal-istess poeżija, Hölderlin jikteb: “Hemm kejl fuq din l-art? M’hemm / Xejn.” Il-kejl huwa biss konvenzjoni, ftehim intersuġġettiv li huwa l-kundizzjoni tal-mertu (rikonoxximent soċjali). Il-poeżija hija biss l-eċċess li jikser il-limitu u jaħrab il-qies. L-ambigwità ta’ kliem poetiku, tabilħaqq, tista’ tkun definita bħala inklussività eċċessiva semantika. Bħal skiżofreniku, il-poeta ma jirrispettax il-limiti konvenzjonali tar-relazzjoni bejn is-sinifikatur u sinifikat, u jiżvela l-infinitudni tal-produzzjoni tat-tifsir (sinifikazzjoni). L-eżattezza u l-konformità huma l-kundizzjonijiet tal-mertu u l-iskambju. L-eċċessività hija l-kundizzjoni tar-rivelazzjoni, tal-emanċipazzjoni mit-tifsira stabbilita u tal-iżvelar ta’ orizzont ġdid ta’ sinifikazzjoni: il-possibbli.
Dak li aħna mdorrijin insejħu “d-dinja” huwa effett ta’ proċess ta’ organizzazzjoni semjotika ta’ materja prelingwistika. Il-lingwa torganizza ż-żmien, l-ispazju, u l-materja b’tali mod li jsiru rikonoxxibbli mill-kuxjenza tal-bniedem. Dan il-proċess ta’ tnissil semjotiku ma jikxifx natura speċifika; pjuttost jiżvolġi bħala riorganizzazzjoni perpetwa tal-kontenut materjali, rivalutazzjoni kontinwa tal-ambjent tagħna. Il-poeżija tista’ tiġi definita bħala l-att tal-esperimentazzjoni mad-dinja permezz tar-riorganizzazzjoni ta’ disinji semjotiċi.
Jien għedt li l-poeżija tista’ tiġi definita? Fil-fatt, l-att ta’ definizzjoni li għadni kif wettaqt hu arbitrarju u illeċtu, għax il-mistoqsija “X’inhi l-poeżija?” ma tistax tiġi mwieġba. Ma nistax ngħid x’“inhi” l-poeżija, għax, fil-fatt, il-poeżija “mhi” xejn. Nista’ biss nipprova ngħid x’inhu dak li l-poeżija tagħmel.
L-att li tikkomponi sinjali (viżivi, lingwistiċi, mużikali, u l-bqija) jista’ jiżvela spazju ta’ tifsir li la huwa preeżistenti fin-natura u lanqas ibbażat fuq konvenzjoni soċjali. L-att poetiku hu l-emanazzjoni ta’ fluss semjotiku li jitfa’ dawl ta’ tifsir mhux konvenzjonali fuq id-dinja eżistenti. L-att poetiku huwa eċċess semjotiku li jmur lil hinn mil-limitu tat-tifsir konvenzjonali, u fl-istess ħin huwa rivelazzjoni ta’ sfera possibbli ta’ esperjenza li għadha mhux esperjenzata. Jaġixxi fuq il-limitu bejn il-konxju u l-inkonxju b’tali mod li dan il-limitu jiġi spostat, u partijiet mill-pajsaġġ tal-inkonxju — ta’ dak li Freud sejjaħ “il-pajjiż barrani ta’ ġewwa” — jiġu illuminati (jew mgħawġa) u ffissati mill-ġdid.
Madankollu, s’issa għadni ma għedt xejn, jew kważi xejn. Ftit ħafna. Fil-fatt, il-poeżija hija l-att tal-lingwa li ma tistax tiġi definita, peress li “li tiddefinixxi” jfisser li tillimita, u l-poeżija hija proprju l-eċċess li jmur lil hinn mil-limiti tal-lingwa, jiġifieri lil hinn mil-limiti tad-dinja nnifisha. Hija biss fenomenoloġija ta’ ġrajjiet poetiċi li tista’ tagħtina mappa ta’ possibbiltajiet poetiċi.
“Hemm kejl fuq din l-art? M’hemm / Xejn,” jikteb Hölderlin. Ikompli, “L-ebda dinja maħluqa qatt fixklet / Il-mogħdija tar-ragħad.” Ejja ninsew il-kejl, ejja ninsew il-kapaċità teknika, il-kompetenza soċjali u l-profiċjenza funzjonali. Dawn l-entitajiet li jistgħu jitkejlu invadew ix-xenarju mentali modern u aċċelleraw ir-ritmu tal-infosfera sal-punt tal-psikokollass attwali u t-teknofaxxiżmu. Ejja nippruvaw naħsbu barra l-isfera tat-tikjil u tal-kejl. Ejja nsibu mod kif nevolvu ritmikament mal-kosmu. Ejja noħorġu minn das-seklu ta’ kejl, ejja noħorġu flimkien nieħdu n-nifs.
Félix Guattari jitkellem dwar “kaosmożi”: il-proċess ta’ bbilanċjar mill-ġdid tal-osmożi ta’ bejn il-moħħ u l-kaos. Hölderlin jitkellem dwar il-poeżija bħala vibrazzjoni lingwistika, oxxillazzjoni, u tfittxija, ta’ ritmu sintonizzat mal-evoluzzjoni kaosmotika li tinvolvi l-moħħ u d-dinja fl-istess ħin .
